Karizlarning Buzghunchiliqqa Uchrash Ehwali Éghir

Turpan oymanliqining hayat menbiyi hisaplanghan kariz – Uyghur xelqining eqil – parasitining jewhiri, shundaqla insaniyet dunyasidiki mohim möjizilerning biri.

Turpan – Qomul oymanliqidiki karizlarning omomiy uzunluqi 5000 kilométirdin köpirek kélidu we bu oymanliqtiki pütün janliqliqlarning mewjutluqi mana shu karizlargha baghliq.

Emma, < Tianshan Tori > da élan qilinghan bir xewerde körsütülishiche, Qomul – Turpan oymanliqida noposning shiddet bilen köpüyishi, pilansiz halda quduq kolash, qalaymiqan qurulush élip bérish … qatarliq sewepler tüpeylidin kéyinki mezgillerde karizlarning buzghunchiliqqa uchrash ehwali éghir bolghan, karizlar qurup, su menbeliri üzlüksiz aziyip barghan we jiddi tedbir qollanmisa bolmaydighan derijige bérip yetken.

Yuqarqi xewerde körsütülishiche, 9 – ayning 27 – küni chaqirilghan < aptonom rayonluq xelq qurultiyi dayimi komutetining 26 – qétimliq yighini > da, < aptonom rayonluq karizlarni qoghdash charisi > namliq qanun lahiyesi tüzüp chiqilghan.

Ilgiri Sherqiy Türkistanda uzun yil muxpir bolup ishligen we hazir Germaniyede yashawatqan Perhat yorungqash ependi bu heqte toxtulup mundaq didi:

< mening bilishimche, 80 – yillarning axirliridin etibaren Turpan we Qumuldin aptonom rayonluq xelq qurultiyi yighinigha kelgen wekiller karizlarning buzghunchiliqqa uchrash ehwali heqqide izchil türde shikayette bolup kelgen bolsimu, emma hökümet bu heqte héch bir tedbir qollanghini yoq, karizlarning buzghunchiliqqa uchrushini, asasen Turpan – Qomul oymanliqida néfit, tebigaz we kan bayliqliri üstidin qidirip tekshürüsh élip beriwatqan Xitay etiretliri keltürüp chiqiriwatidu, bu etiretler biwaste merkezge qarighini üchün, yerlik hakimiyetlerning ularni bashqurush salahiyiti yoq, bu Xitaylar xalighinini qilidu, uchrighanla yerni kolap – qézip, Turpan – Qomul oymanliqini herining uwisidek hötme – töshük qiliwetti, bügünki künge kelgende atalmish < aptonom rayonluq karizlarni qoghdash charisi > namliq qanun lahiyesi tüzüp chiqiliptu, bumu yerlik xelqning naraziliqini peseytish üchün shekilge chiqirilghan bir qanun, bu qanunning héch bir emili küchi bolmaydu, merkezge biwaste qarashliq qidirip tekshürüsh etiretliri bundaq qanunlarni közige ilipmu qoymaydu, chünki su beshidin lay >.