Xitay Hökümiti Sebiylerge Xitay Tili Maaripini Kücheytmekte

2006.07.28  RFA

Yéqinda Uyghur aptonom rayonida échilghan qosh tilliq maarip xizmiti yighinida, Xitay hökümiti qosh tilliq maarip namidiki Xitaychilashturush maarip siyasitining yenimu rawan emeliylishishi üchün, Xitay tili maaripini asasiy maaripning asasi bolghan baghcha maaripidin bashlap élip bérishqa ehmiyet bérish hemde buning üchün baghcha maaripigha yéterlik oqutquchi terbiyilep yétishtürüshni hemde buni Uyghur élining yéza- Kentlirigiche kéngeytishni qarar qilghan.

Yézilarda Xitayche balilar baghchiliri

Maarip xewerliridin ashkarilinishiche, Xitay hökümiti aptonom rayonluq hökümet "baghcha maaripini Xitaychilashturush pilanini 2006 yilidin -2010 Yilighiche asasiy jehettin emeliyleshtürüshni pilanlap buni ishqa ashurush üchün 430 milyon yüen meblegh salidiken. Shundaqla nöwette deslepki qedemde besh ‏- alte yashliq yéza balilirining 85% ning qosh tilda terbiyilinishini ishqa ashurush üchün heriket qilmaqta iken.

Uyghur élining her qaysi yerlik hökümet tor betliride élan qilinghan munasiwetlik uchurlardin ashkarilinishiche, Xitay tili maaripini sebiylerge kücheytip élip bérish üchün békitilgen bu qarar boyiche, nöwette her qaysi yerlik hökümet hemde maarip tarmaqliri bolupmu Uyghurlar zich olturaqlashqan yéza ‏- nahiyilerde emeliyleshtürüsh üchün jiddiy tutush qilmaqta iken.

Xoten torida 27 - iyul élan qilinishiche, Xoten wilayiti boyiche yette nahiye hemde bir sheherdiki balilar baghchilirida 9100 neper Uyghur sebiyler Xitay tilida terbiyiliniwatqan iken. Buning üchün jemiy 227 neper Xitay tili terbiyichisi kéngeytip qobul qilinghan. 2010 – Yilighiche mexsus Xitay tili ders béridighan yene 1304 neper baghcha oqutquchisi köpeytip qobul qilinidiken.

Qeshqerning Yopurgha nahiyisi özidila 26 balilar baghchisi bolup kentlerning 30% ide Xitay maaripi asas qilinghan balilar baghchisi qorulup bolghan.

"Xitay tilliq boghunlar" ?

Ili xewer torida qosh tilliq maarip heqqide bérilgen xewerlerge qarighanda, ili teweside Xitay hökümitining qosh til maaripini sebiylerdin bashlash qararigha maslishish üchün, ili oblastliq maarip idarisi oblast boyiche "Xitay tili boghunliri" musabiqisini oyushturup, Xitaydin bashqa millet sebiylerning ichidin Xitaychini eng yaxshi sözleydighan balilarni tallap chiqip teshwiqat élip barmaqchi boluwatqan bolup, nöwette ili oblastida 600 ming bala bu musabiqige qatnashturulmaqta.

Musabiqige qatnashqan balilar Xitayche soallargha jawab bérish, Xitayche senet nomuri körsitish, Xitayche oqush, sözlesh, yézish hemde bashqa türler buyiche musabiqige chüshüp Xitaychini eng yaxshi ögengen bala bolushni talishidiken.

Yesli baliliridinmu Xitay tilidin imtihan almaqta

Nöwette, Xitay hökümiti mana mushuninggha oxshash paaliyetler arqiliq Uyghur élide Xitay tili oqutushini sebiylerdin bashlash herikiti kücheytiwatqan bolup, ata -Anilarmu Xitay tili maaripi barghanche kücheytiliwatqanliqi üchün buninggha maslishishqa mejbur boluwatqan iken. Qeshqerning melum nahiyisidin bir Uyghur ayal Uyghurlarning balilirini hazir Xitayche mektepke bérishtin burun Xitayche yeslilerge bériwatqanliqini bildürdi:

Ziyaliylar: Xitay Uyghurlarni ang jehettin assimilyatsiye qilmaqchi

Xitay hökümitining yéqinqi yillardin béri Uyghur qatarliq Xitay bolmighan milletlerge qarita qosh til maaripi namida maaripni Xitaychilashturush siyasitini kücheytip élip bérishi eslidinla Uyghurlarning naraziliqini qozghap kéliwatqan mesile idi.

Nöwette Xitay dairilirining mezkür siyasitini hetta mektep yéshigha toshmighan sebiylerdin bashlap élip bérish üchün jiddiy heriket qiliwatqanliqi chetellerdiki Uyghur maaripchiliri hemde ziyaliylirining naraziliqini yenimu ashurmaqta. Ular "Xitay hökümitining qosh til maaripi, Uyghur ewlatlirining öz ana tilini untuldurup, ularni pütünley Xitayche til, Xitay éngida, Xitay medenitide terbiyleshni meqset qilghan assimilyatsiye siyasitidin bashqa nerse emeslikini yenimu ashkarilidi" dégen qarashlarni otturgha qoymaqta. (Gülchéhre)