2005-yili 9-10-aylarda Élip Bérilghan DUQ qa ait Pa'aliyet Xewerliri

2005-yili 9-10-aylarda weten ichi we sirtida milli herkitimizge munasiwetlik intayin muhim hadisiler we pa’aliyetler bulup ötti. Xitay Reisi Hu Jintao Amerika we Kanadalarni ziyaret qildi, bu munasiwet bilen uningha qarshi namayishlar ötküzildi, Xitay hökümiti atalmish “Aptonum Rayoni” qurulghanlighining 50-yillighini daghdughuluq ötküzdi, buningha qarshi DUQ ning jiddi teshebus qilishi bilen chetellerdiki teshkilatlirimiz namayish, metbuat yighini, achliq ilan qilish qatarliq narazliq pa’aliyetliri élip bardi, animiz Rabiye Qadir Yavropa ziyaritige chiqip, Yavropa döletlirining hökümet, parlament we insan heqliri teshkilatlirining rehberliri bilen uchrushup, Uyghurlarning kishilik hoquq mesilirini oturgha qoydi we zor utuqlarni qolgha kelturdi.

Töwende 2005-yili 9-10-aylarda bulup ötken muhim weqelerni diqitinglargha sunduq.

Xitay Reisi Hu Jintaoning 9-ayning 8-10-künliri Kanadada élip baridighan ziyaret munasiwiti bilen, DUQ muawin reisi we Kanada Uyghur jemiyiti reisi Memet Toxti 9-ayning 1-kuni Kanada bash ministiri Paul Martin ependige xet ewetip, Uyghurlarning nöwettiki weziyiti heqide melumat berdi we Hu Jintao bilen uchrushush jeryanida, Uyghurlarning kishiki hoquq mesilisige alahide ehmiyet berishni telep qildi.

DUQ ning “Mediniyet we ijtima’i pa’aliyetler” programisi dairside, DUQ yashlar komititining orunlashturushi bilen 9-ayning 4-küni Germaniyening Muyinxen shehride Meshrep ötküzildi we buni yashlar arisida dawamlashturush qarar qilindi.

Uyghurlarning ataghliq milli shairliri Dolqun Yasin ependi, 2005-yili 9-ayning 4-küni, Qazaqistanda kesel sewebi bilen alemdin ötti. Bu munasiwet bilen DUQ reisi Erkin Alptekin ependi, merhumning aile tabatigha we Qazakistandiki Uyghurlargha teziye xeti yollap, merhumning wapatigha qatiq qayghu urghanlighini
bildurdi.

DUQ 9-ayning 5-küni putun Sherqiy Türkistan teshkilatlirigha we wetenperwerlirige chaqiriq ilan qilip, Xitay hökümiti daghdugha bilen ötküzishke teyyarliq qilwatqan, atalmish “Uyghur Aptonum Rayoni” qurulghanlighining 50-yillighi xatirlesh jeryanida, 10-ayning 1-küni pütün Sherqiy Türkistan teshkilatlirini özliri pa’aliyet élip berwatqan döletlerning qanunliri yol qoyghan dairde omumi yüzlük narazliq pa’aliyetliri élip berishi üchün mudetin burun teyyarliq qilishini telep qildi, shundaqla 10-ayning 1-künini “Matem küni” dep jakalidi.

9-ayning 5-küni, DUQ reisi Erkin Alptekin ependi DUQ bash katiplighini ziyaret qilip, merkezdiki ijra’iye heyetliri bilen aldimizdiki pa’aliyet pilanliri heqide muzakire élip bardi.

9-ayning 5-küni, DUQ ning Qazakistan wakaletchisi Qehriman Hojamberdi ependi, Almutada metbuat yighini uyushturup, Wang Lochenning Rabiye xanim heqidiki éyiplishige rediye berdi.

9-ayning 6-küni Uyghur kishilik hoquq we Demokiratiye herikitining rehbiri Rabiye xanim, Amerika döletlik axparat sariyida muxpirlarni kütwélish yighini ötküzüp, muxpirlarning Uyghur kishikik hoquq mesililirige ait sualirigha jawap berdi.

9-ayning 8-küni DUQ ijra’iye komititi Reisi we UAA bash katibi Alim Séyit, Wall Street Journal gezitide “ China’s Newest terrorist works for peace” ( ténchliq üchün xizmet qilidighan terrorchi) serlewilik maqale ilan qilip, küchlük ghulghula qözghidi.

Xitay reisi Hu Jin Taoning Kanada ziyariti munasiwiti bilen, 9-ayning 8-küni xelq’ara kechürüm teshkilati, Kanada Yazghuchilar jemiyiti, Kanada Ishchilar Uyushmisi, Kanada ishchilar qurultiyi, Kanada Uyghur jemiyiti we shundaqla Tibet, Falungong, Xitay demokiratlirining wekilliri birlikte Ottowada, Kanada parlamentida metbuat yighini ötküzdi, bu yighingha Uyghurlargha wakaliten DUQ muawin reisi Memet Toxti ishtirak qildi.

9-ayning 8-küni xelq’ara kechürüm teshkilati bayanat ilan qilip, Xitay
hökümitining Rabiye xanimgha bohtan chaplashqa urunwatqanlighini we ailesige, perzentlirige bésim qilwatqanlighini qattiq éyiplidi.

9-ayning 10-küni Hu Jintaogha qarshi, Torrontoda narazliq namayishi ötküzildi.

DUQ bayanatchisi Dilshat Reshit, “11-Sentebir terör weqesi”ning 4-yillighi munasiwiti bilen , 9-ayning 11-küni bayanat ilan qilip Xitayning terorizimge qarshi turushni bahne qilip Uyghurlarni qattiq bastuwatqanlighini yene bir qétim eskertip ötti. Uning bayanatigha BBC qatarliq xelqara metbuatlarda alahide yer bérildi.

9-ayning 11-küni Türkiyening Amasya de “Uyghur Senet Bayrimi” ötküzildi. Bu Bayramgha DUQ reisi Erkin Alptekin tebrik xeti yollidi we DUQ muawin bash katibi Erkin Emet DUQ wakaliten ishtirak qildi.

9-ayning 12-küni DUQ dini ishlar bölümi, yéqinlap kéliwatqan Ramizan Eyi munasiwiti bilen murajet ilan qilip, wetendashlirimizning ramizan éyini tebriklesh bilen birge, chetellerde ixtisadi qiyinchiliq tartwatqan qerindashlirimizgha yardem qilish yuzusidin, bir-tutash sadiqe-fitir, zakat toplash seperwerligi ilan qildi.

BDT qurulghanlighining 60-yillighi munasiwiti bilen BDT da ötküzilgen, Dunya Doletliri bashliqlar uchrishishigha qatnishish üchün kelen, Xitay reisi Hu Jin Taogha qarshi, 9-ayning 13-küni Newyork diki BDT binasining aldida Tibet, Uyghur, Xitay demokiratlirining birleshme namayishi bulup ötti.

DUQ reisi Erkin Alptekin ependi, wakaletsiz milletler teshkilati (UNPO) ning ijra’iye heyetler yighinigha we asyada demokiratiyeni ilgiri sürüsh dunya munberining yighinigha qatnishish üchün, 9-ayning 13-künidin 18-künigiche Taiwande ziyarette boldi. u yighinda söz qilip Sherqiy Türkistandiki éghir weziyet heqide dokilat berdi, shundaqla Taiwan perisidenti Chian Hubian, muawin perisidenti Anato Lu xanim we dunyaning her-teripidin kelgen demokiratiye, insan heqliri pa’aliyetchiliri, hökümet, parlamet xadimliri bilen uchrushush élip bardi. U ziyariti jeyranida yene Teypeyda muxpirlarni kutwélish yighini ötküzdi, uning ziyariti Taiwan metbuatlirida keng yer aldi.

Uyghur kishilik hoquq we demokiratiye herkitining rehbiri Rabiye Qadir xanim, 9-ayning 14-küni, Amerikida chiqidighan “memliketke nezer” Jornilining tor bétide maqale ilan qilip, Xitay hökümitining uzini “terrorist” dep éyiplishige yene bir qétim rediye berdi.

DUQ ma’arip bölümining orunlashturushi bilen, bir-qanche aydin buyan Uyghur yash-ösmürler telim-terbiye programisi élip bérilwatqan bulup, bu programma dairside 9-ayning 18-küni, uqughuchilar üchün mesjid ziyariti orunlashturuldi.

Ziyaret jeryanida mesjid imami ösmürlerge Islam dinining tinchliq, ittipaqliq dini ikenligi heqide melumat berdi, ösmürlerning islam dini heqide sorighan nurghunlighan sualirigha jawap berdi. Bu ziyaret ösmürlerning islam dini heqide deslepki qedemde toghra chushenchige ige bulushi jehette intayin ehmiyetlik bir pa’aliyet boldi.

9-ayning 20-küni DUQ muhajirlar bölümining orunlashturushi bilen, DUQ xizmet binasida iltijasi ret qilinghan yurtashlar bilen muzakire yighini bulup ötti.

Yighinda alahide teklip qilinghan we yillardin buyan Uyghur mesilisi bilen meshgul buliwatqan adwukat Albecht Göring ependi Germaniyening iltijachilar siyasiti, Uyghur iltijachilarning weziyiti, kelichigi heqide dokilat berdi, shuning bilen birge mujmel bulup kéliwatqan mesililer heqide sual-jawaplar bulup ötti.

9-ayning 27-29-künliri Amerikiliq tetqiqatchi Trestan ependi, DUQ bash katiplighini ziyaret qilip, Uyghurlarning nöwettiki weziyiti we DUQ heqide DUQ rehberlirini bilen ayrim-ayrim halda söhbet ötküzdi. Trestan ependining bu qétimqi ziyartining asasliq mexsidi yéqin bir waqit ichide neshir qilishni pilalawatqan Uyghurlargha ait kitabi üchün matiryal toplash idi.

DUQ reisi Erkin Alptekin ependi, atalmish “Uyghur Aptonom Rayoni” qurulghanlighining 50-yillighi munasiwiti bilen, 9-ayning 30-küni xelqaragha bir bayanat ilan qilip, Xitay hökümitining 50 yildin buyan Sherqiy Türkistanda élip barghan milli siyasiti heqide keng dairde toxtaldi. Uning bu bayanati xelqara metbuatning küchlük diqitini jélip qildi, nurgunlighan metbuatlar bu bayanatni neqil kelturup maqalilar ilan qildi.

10-ayning 1-küni, BBC qatarliq nupuzluq agentliqlar DUQ reisi Erkin Alptekkini mexusus ziyaret qilip, atalmish “Uyghur Aptonom Rayoni” we Sherqiy Türkistandiki 50 yilliq weziyet heqide söhbet ötküzdi.

10-ayning 1-künini, DUQ Sherqiy Türkistan xelqining “matem” küni dep jakalap, bu künde Toy-tükün, ziyapet ötküzmeslikke we bir kün achliq ilan qilishqa chaqiriq qildi. Shuning bilen birge herqaysi döletlerdiki teshkilatlardin, özliri turwatqan döletlerning qanunliri yol qoyghan dairde Xitay hökümitige qarshi narazliq paalyietliri ötküzushni telep qildi. DUQ ning bu chaqiriqigha weten sirtidiki barliq teshkilatlar asasen awaz qoshdi. DUQ teshebusigha asasen 9-ayning 30-küni Amerikida, 10-ayning 1-küni Germaniye, Türkiye, Engilye, Switsiye, Norwigiye qatarliq döletlerde oxshash waqitta Xitay elchixanilirining aldida narazliq namayishi we achliq ilan qilish pa’aliyiti ötküzildi.

Qirghizstanda namayish qilish imkanyiti bolmighachqa, 10-ayning 1-küni Uyghurlar toy-tokün, ziyapet ötküzmeslik usuli arqiliq narazliq pa’aliyiti élip bardi.

DUQ maarip bölümining “Yash-ösmürler telim-terbiye programisi” dairside, 10-ayning 8-küni DUQ Ishxanisida ata-anilar söhbet yighini ötküzildi. Programini téximu kucheytish we osmurlerni téximu yaxshi terbilesh mexsitide Ata-anilar kengiyishi saylap chiqildi.

DUQ dini ishlar bölumining orunlashturushi bilen, Ramizan éyi pa’aliyetliri dairside DUQ xizmet binasida, 10-ayning 8-küni Sherqiy Türkistanliq wetendashlargha, 10-ayning 16-küni bezi Türk teshkilatlirining mesulirigha Iftar berish pa’aliyiti ötküzildi.

DUQ reisi Erkin Alptekin ependi, 10-ayning 8-künidin 20-künigiche Türkiye, Nepal, Butan qatarliq döletlerde ziyarette boldi. Bu ziyariti jeryanida Tibet rohani daisi Dalay Lamaning Washingtonda turushluq alahide wekili Lody Geary ning qizining Butanda ötküzilgen toy merkizige alahide teklip bilen qatnashti. Bu toy merkisige Amerika we Yavropa döletlirining Tashiq ishlar minstirligining emeldarliri, parlament ezaliri, Butan xan ailisining mensupliri, Butan hökümet ministirliri bulup 500 din artuq alahide teklip qilinghan mihmanlar ishtirak qilghan. Erkin Alptekin ependi, bu toy murasimidin paydilinip, dunyaning herqaysi jayliridin kelgen hökümet, parlamet xadimliri bilen tonushti we ular bilen Uyghur mesilisi heqide ayrim-ayrim söhbetler élip bardi.

2005-yili 10-ayning 21-küni, Kanada tashqi ishlar ministirligi kishilik hoquq diwiziyesi bash direktori Paul Normandin'ning riyasetchiligide, Xitay Kanada kishilik hoquq söhbetliri harpisidiki teyyarliqlar, Kanada hökümitining kün tertiwidiki muzakire temilirini tonushturush we shundaqla mezkur söhbetke kongul bolidighan teshkilatlar (NGO) larning yengi pikirlirini élish üchün muhakime yighini orunlashturdi. yighingha Uyghur Kanada jemiyiti (UKJ) reisi we DUQ muawin reisi Memet Tohti qantashti we mezkur söhbetning muzakire timisi ichide uyghurlar mesilisi boyiche otturigha qoyilidighan kongkiritni pikirlerni otturigha qoyup Kanada hökümitining Xitay hökümitidin jawap élishini telep qildi. Bu qétimqi konfransqa UKJ'din bashqa xelq’ara kechürüm teshkilati, Kanada Demokratiyeni ilgiri surush jemiyiti, Tibet Kanada komititi, Kanada Ishchilar Uyushmisi we Kanada Yazghuchilar jemiyiti qatarliq orunlar qatnashqan bolup, bu teshkilatlar Kanada'ning Xitay bilen élip baridighan kishilik hoquq söhbetlirining mutleq derijide Uyghur, Tibet qatarliq milletlerning kishilik hoquq mesilisini öz ichige alghan halda, quruq söhbet emes, belki netije élip kilidighan, unumluk bir söhbet bolishi kerekligini ilgiri sürüp, hökümetke bésim ishletken.

10-ayda bulup otken eng muhim pa’aliyetlerdin biri, meniwi animiz we rehbirimiz Rabiye Qadir xanimning Yavropadiki 7 döletke élip barghan ziyariti boldi. Rabiye xanim, omurluk hemriyi Sidiq Haji ependi bilen birge 10-ayning 5-künidin 25-künighiche Yavropadiki Gollandiye, Daniye, Swisiye, Norwigiye, Switsariye, Belgiye, Luxsemburg qatarliq döletlerni ziyaret qilip, bu döletlerdiki insane heqliri teshkilatliri bilenla körüshüp qalmastin belim, shu döletlerning tashqi ishlar ministirligi, parlamentlirining yuquri derijilik emeldarlirining biwaste qobul qilishigha we qizghin qarshi élishigha erishti. Ulargha Uyghurlarning nöwetiki echinishliq kishilik hoquq weziyetliri heqide melumat bérip, ularnining Uyghur kishiki hoquqigha diqet qilishi we yardem qilishni telep qildi.

Rabiye xanim bu ziyariti jeryanida, bu döletlerning hökümet we parlament wekilirining Uyghur mesilisige bolghan qizziqishi we hisdashlighini qolgha kelturdi. Bu döletlerde metbuat yighinliri, Uyghur kishilik hoquqi buyunche melumat berish konferansliri ötküzidi. Rabiye xanimning ziyariti Yavropa metbuatining küchlük qizqishini qözghidi. Rabiye xanimning bu qétimqi Yavropa ziyariti muhajirettiki Sherqiy Türkistan milli herkiti jeryanidiki intayin muhim bir tarixi weqe. Rabiye xanimning bu qétimqi Yavropa ziyaritini xelq’ara kechürüm teshkilati bir-tutash orunlashtughan idi. Rabiye xanimning ziyariti jeryanida bezi döletlerge DUQ rehberliri alahide bérip, bezi döletlerde bolsa, shu döletlerdiki DUQ wekilliri, Uyghur teshkilatliri we jaamatchiligi bilen alaqiliship, Rabiye xanimni daghdughuluq kutwélish ishlirini orunlashturdi.

Rabiye xanim bu qétimqi Yavropa ziyaritini 10-ayning 5-küni, Gollandiyedin bashlighan bulup, 10-ayning 5-künidin 8-künigiche Gollandiyede ziyarette boldi.

Rabiye xanim Gollandiyege yétip kilipla, pa’aliyetlirini bashliweti. 10-ayning 5-küni kechte, xelq’ara kechürüm teshkilati Gollandiye shohbisi teripidin orunlashurghan, “Xitaydiki untulghan azsanliq millet” digen temadiki yighingha qatniship, nutuq sözlidi. 10-ayning 6-7-künliri Golandiye tashqi ishlar ministirligi, parlamenti we Gollandiyediki nupuzluq tijaretchi, Bankerler bilen uchrushush otküzdi. 10-ayning 7-küni kechte Amisterdamda, DUQ yashlar komititi reisi we Gollandiye Sherqiy Türkistan weqpi reisi Bextiyar Shemsidinning orunlashturishida, Rabiye Xanimning sheripige ziyapet bérildi. Rabiye xanim bu ziyapette Gollandiyening herqaysi sheherliridin kelgen Uyghur qerindashliri bilen uchrishish ötküzdi. DUQ bash katibi Dolqun Eysa, Fondi Mudiri Abdulhakim Idris we muawin bash katip Ekrem ependiler Germaniyedin Gollandiyege bérip Rabiye xanimni qizghin kütwaldi.

Rabiye xanim Gollandiyediki ziyaritini netinjilik axirlashturup, 10-ayning 8-küni Daniyege yetip keldi. Rabiye xanim Daniyede xelq’ara kechürüm teshkilatining orunlashturushi bilen Muxpirlarni kutwélish yighini ötküzdi. Daniyediki ziyariti 10-ayning 8-künidin 11-künigiche dawam qildi, bu jeryanda Daniye tashqi ishlar ministirligidiki xadimler, parlament ezaliri we ixtidardiki, hem oktichi partiyening mesulliri bilen uchrushush ötküzdi.

Rabiye xanim Daniyediki ziyaritini 10-ayning 11-küni axirlashturup, shu küni chushtin kéyin Switsiyege yétip keldi. Switsiye aydurumida DUQ bash Teptishi, Switsiye Uyghur komititi reisi Kuresh Kosen we DUQ wekili, Switsiye Uyghur Mediniyet jemiyiti Reisi Feruq Sadiq ependiler bashchilighidiki yüzlerche Uyghur qerindashlirimiz Rabiye xanimni tentene bilen kütiwaldi. Rabiye xanimning Switsiyediki pa’aliyiti 10-ayning 11-künidin 13-künigiche dawam qilghan bulup, bu jeryanda Switsiye parlamenti, tashqi ishlar ministirligidiki muhim erbaplar bilen tepsili pikirleshti. Muxpirlarni kütwélish yighini ötküzdi. Shuning bilen birge Uyghurlar teripidin orunlashtughan qarshi élish ziyapitige qatniship, Switsiyediki Uyghur qerindashliri bilen uchrushush ötküzdi.

Rabiye xanim 10-ayning 14-küni Norwigiyening Bergen shehrige yétip keldi. Rabiye xanimni DUQ wekili we Norwigiye Uyghur Birleshmisining reisi Abdukerem ependi bashchilighidiki 100 ge yéqin Uyghur qerindashlar we Rafto jemiyitining mesulliri daghdughuluq kütiwaldi. Rabiye xanim 10-ayning 14-künidin 16-künigiche Bergende, 16-künidin 18-künigiche Osloda ziyarete boldi. Norwigiyediki ziyariti jeryanida Norwigiye tashqi ishlar ministirligi insan heqliri komititi we Asya bolumining mudirliri bilen ayrim-ayrim uchrashti. Norwigiye parlamentining muawin reisi Hawin ependining qobul qilishigha erishti. xelq’ara kechürüm teshkilati, Helsinki komititi we Tibet teshkilatliri birlikte uyushturgha muhakime yighinida Uyghur kishilik hoquq mesilisi buyunche nutuq solidi. Norwigiye metbuati Rabiye xanimning ziyaritige keng yer berdi. Norwigiye döletlik Radiosi, Tilvisionliri we gézitliri Rabiye xanimni bes-best bilen ziyaret qilishti. Rabiye xanim Norwigiyedimu oxshashla, Norwigiye Uyghur Birleshmisining Rabiye xanim sheripige bergen ziyapitide qatniship, Uyghur qerindashliri bilen uchrushush ötküzdi.

Rabiye xanim, Norwigiyediki pa’aliyitini intayin netinjilik axirlashturup, 10-ayning 18-küni Switsariyening Jenwe shehrige yétip keldi. Rabiye xanim Jenwediki 2 künlük pa’aliyiti jeryanida, BDT ning insan heqliri komititining yuquri derijilik emeldarliri bilen Uyghur insan heqliri mesilisi buyunche keng-kushade söhbet ötküzdi. Sherqiy Türkistandiki insan heqliri weziyiti heqide melumat bérip, BDT insan heqliri komititining Uyghur kishilik hoquq weziyitge kongul bolushini telep qildi. Rabiye xanimni Switsariyediki Uyghur jamaeti Jenwe aydurumida qizghin kütiwaldi.

Rabiye xanim 10-ayning 20-küni Belgiyege yétip keldi. Rabiye xanim Belgiyede 10-ayning 20-künidin 23-künighiche ziyarette bolghan bulup, ziyariti jeryanida intayin ehmiyetlik uchrushishlarni élip bardi. U ziyariti jeryanida Belgiye tashqi ishlar ministirligi we Yavropa parlamentining yuquri derijilik emeldarliri bilen uchrushsuh élip bardi. Belgiye Dolet Mejlisi Kengesh Palatasining reisi Lizen ependining qobul qilishigha erishti. Rabiye xanim bu uchrushishlarda Uyghur kishilik hoquq mesilisi bilen birge Uyghur muhajirlar mesilisi, Pilanliq tughut mesililirinimu alahide otturgha qoyup ötti we bu mesililerde Belgiye hökümitining we Yavropa parlamenti rehberlirining ijabi jawaplirigha irishti.

Rabiye xanimning Belgiye ziyariti jeryanida DUQ ayallar komititining reisi Risalet xanim, bashtin-ayaq Rabiye xanimge hemra boldi.
Rabiye xanim, 10-ayning 23-künidin 25-künigiche Yavropa ziyaritining axirqi bekiti Luxemburgni ziyaret qildi. Rabiye xanimning Luxemburg ziyariti intayin netinjilik axirlashti. U ziyariti jeryanida, Luxemburg Tashi ishlar ministirligidiki muhim erbaplar we Luxemburg parlamentining wekilliri bilen uchrashti. Luxemburg Leberal Partiyesining parlamet ezasi, sabiq tashqi ishlar ministiri Charlis Görens ependi, Luxemburg Sosiyalistlar Partiyesining parlament ezasi Leydi er xanim bilen tepsili söhbet ötküzdi. Sohbette Uyghur kishilik hoquq mesililiri, bulupmu, Ölüm jazasi, Uyghur musapirlar mesilisi halqiliq halda muzakire qilindi. Luxemburg hökümet we parlament emeldarliri Uyghur kishilik qoquq we musapirlar mesilisige alahide kongul bolidighanlighini bildurdi.

Rabiye xanim 20 künlük Yavropa ziyaritini intayin netinjilik axirlashturup, 10-ayning 25-küni Washingtongha salamet yétip keldi. Rabiye xanimning bu qétimqi sepiri Uyghur mesilisining xelqara sehnidiki tesirini ilgiri sürüshte intayin muhim rol oynidi.

DUQ bash katiplighi

2005-yili 11-ayning 4-küni