Sherqiy Türkistandiki “Pilandin Sirt Tughulghan ” Balilar We Ularning Teghdiri

Dunyaning “yer shari qaniti”ga aylinish süritining tezlishishi bilen, xelqara jamaitige uzun zamandin beri namelum we qarangghu bolup keliwatqan nurghun xelqaraliq mesililer qaytidin aydinglashmaqta. Herqaysi qitte we rayonlarda yashawatqan dunya jamaiti teripindin taza eniq bilinip ketmigen azsanlik milletlerning teqdir –qismiti, ularning siyasi hayati,mediniyiti, hetta örf-adetlirige ait tepsilatlarni dunya metbuatlarda yezilip, dunya jamaitini ularning hayati we teqdiri toghruluq yengi –yengi melumatlargha ige qiliwatidu. Jümlidin Uygur mesilisi mana shu dunya xelqige kündin-künge roshenliship xelqara jamaetning diqqet-etibarini qozghawatqan muhim mesililerning biri. Xitay hökümiti nechche uzun yillardin beri Uygurlarni hemde Uygur mesilisini dunyagha tonutushni pütün küchi bilen tosap keldi. Uygurlarni xalqara jamaetining diqqet-neziridin haliy qilip, bu mesilini dunya xelqining pütünley tonup yetixidin burun Uygur millitini mediniyet, maarip we insaniy hoquq jehetlerdin pütünley asmilatsiye qilip, bu mesilining xelqaralishishidin burun Uygurlarni bir pütün millet süpitide yoqitish yolida nurghun wehshi siyasetlerni ijira qilip keldi. Biraq öz millitining teqdirige ,keleqigige köngül bölgen, Uygurlarning Hitay kommünist hökümeti teripidin asmilatsiye bolup tamamen yoq bolup ketishtin saqlash üqün pütün hayatini we barlighini bu dawagha beghishlawatqan wetenperwer Uygurlarning dunya miqyasida tiriship mujadile qilishi netijiside, Uygur xelqi Xitayning oylighinidek undaq asanla bu uzun meddetlik küreshte Xitaygha teslim bolmidi, eksiqe öz millitining mediniyitini, mewjutliqini qoghdash yolida tehimu zor qarshiliqlarni dawamlashturup keldi. Bolupmu yeqinqi 90. yildin buyan chetellerdiki weten üqün bir minutmu toxtimastin öz küreshlirini dawamlashturup keliwatqan, ümitsizlik ichidin ümüt izdep Uygurlarni pütün dunyagha tonutush, Uygur mesilisini xelqaralashturush yolida hisapsiz japalarni chekiwatqan, tügimes qurbanlarni beriwatqan qerindashlirimiz Uygur mesilisini xelqara sehniside yoqluqtin barliqqa, barliqtin teximu yükseklikke keltürdi. 2 ayning aldida Uygur anisi we kishlik hoquq paaliyetchisi Rabiye Qadirning dunya jamaitining bésimi bilen Xitay türmisidin qoyup berilishi we Xitayni tashlap amrikigha qiqip ketishige Bei jing hökümiti teripidin ruxset qilinishi Uygur mesilisining bügünki weziyette qanchilik derijide xelqaralashqanlighini, dunya jamaitining Uygur millitining bügünki teqdirige qanchilik derijide köngül böliwatqanlighining nahayiti janliq bir ipadisi. Rabiye. Qadir xanimning qoyup bérilishi bilen Uygur mesilisi dunya jamaiti aldida we dunya siyasitide yene bir baldaq yuquri pellige chiqti diyishke bolidu. Shuning bilen birge Rabiye. Qadir teqdirining bir terep bolishi, öz millitining teqdiridin we kelechigidin endishe qiliwatqan Uygur milliti üchünmu intayin zor bir ümüt beghishlidi. Xitay hökümitining wehshilerche zulumigha, ayaq asti qilip,yoqulishigha uchrawatqan we öz kelechekleridin ümütsizlengen pütün Uygurlar qaytidin yengi bir yoruqluqning nürini körgendek boldi. Pütün dunyadiki Uygur xelqining hörlükke, azadliqqa bolghan intilishi, arzu-tilekliri qaytidin janlandi!
Mana mushundaq wetenperwer qerindashlirimizning ejir-méhniti arqisida, xelqarada Uygur mesillirige ait nurghun mesililer dunya jamaitining hisdashlighini qozghap ularning semimi yardimige erishmekte.shuning bilen Uygurlar ümüt qilghan bezi mesililer hetta dunya jamaitining yardimi bilen hel bolmaqta hemde hel bolux aldida turmaqta. Bu bir cheksiz xoshallinarliq hemde yengi bir ilgirleshtur! Epsus yeqindin buyan Uygur dawasini qilghuchilar peqet bir qanche mesililerdila cheklinip qalmaqta, ular peqet insan hoquqliri, diniy erkinlik, mediniyet digendek bir qanche sahalerdila cheklinip qalmaqta. Elwette nöwette Uygurlar üchün eng muhim bolghini del mushu mesililerdur, lékin men birinchidin bir ayal zati bolushum bilen ikkinchidin bir oqutquchi bolush salayitim bilen, hazir wetende saqliniwatqan teximu eghir, hazirche jemiyetke anqe muhim bilinmeydighan, biraq yeqin kelgüside Uygur milliti hemde jemiyiti üchün eghir bir ijdimayi mesile bolup otturigha chiqidighan bir qanche mesililerni oylisamla millitimning milli menpetidin we kelechi gidin intayin endishe qilimen.! Nurghun kishiler Xitayning Uygurlargha yürgüziwatqan rezil Pilanliq Tughut siyasitini söküp pash qilip keldi, emma hazirghiqe hichkim shu siyasetke bash egmey hökümettin yoshurunche tughulghan balilarning teghdiri toghrisida tüzük bir gep qilip baqmidi. Dunyaning herqaysi ölke we rayonlirida, bügünki jemiyitimizde, yoqsulluqtin mektepke baralmay qalghan balilar, kichik turup emgek qilip pul tepishqa zorliniwatqan balilar, kichik turup qoligha qoral elip urushqa qatnishishqa mejbur qiliniwatqan balilar, ´´ yitim bala”, ‘miyip bala”, “ kesel bala”qatarliq isim we atalghular bilen atiliwatqan, balilar mesilisige ait weqeler hemme insangha digudek melum bolsa kerek. Emma dunya jamaitining we insanlarning ,Uygur jemiyitidiki yuqarqi balilardin bashqa yene Xitayning fashist siyasitining miwisi bolghan “Qanunsiz Bala” digen atulghu bilen atilip, tughulushudunla pütün insani hek–hoquqliridin mehrum bolup horliniwatqan balilarning barlighidin qilche hewiri bolmisa kerek. Melum bolghandek biz Uygurlar islam dinigha itiqat qilidighan,özining örf –adetlerige tolimu sadiq mediniyetlik bir millet. Xitay hökümiti uzun yillardin buyan pilanliq tughut siyasitini nahayiti qattiq qolluq bilen yürgüzüp keliwatqan bolsimu ,biraq Uygur xelqi öz islam dini itiqati we örf-adetlirige emel qilish we uni saqlap qelishqa tiriship, Xitay yürgiziwatqan bu pilanliq tughut siyasitige qarimastin,bir perzentlik bolush siyasitige qarishi chiqip,beshigha kelidighan her xil siyasi besim we zulumgha qarimastin nurghun aililer, hökümettin yoshurun halda qayta perzentlik bolup , Uygur neslini köpeytishke tirishti. Islam dinigha itiqat qilip keliwatqan Uygurlar neziride, bir janni peqet Ulugh Alla yaritidu, uning dunyagha kelip köz echishigha peqet bir Ulugh Allala ijazet bereleydu.Xitay komunist we ateistleriden qorqup, yaki ularning qilidighan zulimidin qorqup Allagh bergen bir janni yoq qilish ,eghir guna we exlaqi jawapkarlighi eghir bolghan bir ish dep hisaplinidu. Hem Uygurlar Alla ata qilghan perzentni yoruq dunyagha köz achturush her bir musulman bendisining bash tartip bolmas mejburyitidur dep qaraydu. Peqet diniy jehettinla emes bir insaniy mihir-shepqet nuqtisidin söz achqandimu Xitay komunistliridin qorqup bala alghuzwetishning özi bir qong munapiqliktur! Emma rezil Xitay hökümiti, Alla yaratqan nurghunlighan bigunah janlarni pilanliq tughut siyasiti bilen wehshilerche qurban qildi. Bu haqsizlikke, adaletsizlikke we insan qelipidin chiqqan wehshilikke qarshi hilmu - hil chare- tedbirlerni izdep körgen Uygurlar beshigha qandaq bala kelishidin qeti nezer, yoshurunche perzent körüshke bashlidi, bu aqiwette ene shu bigunah balilarning “Qanunsiz” bala bolup qelishtek bir eghir aqiwetni keltürüp chiqardi! Xitay Hökümiti sözde pilandin sirt tughulghan bundaq balilargha hich bir insani huquq we hetta kimlik salayiti berip insan süpitide qobul qilishtinmu bash tartip ,yer yüzude tehiche sadir bolup baqmighan intayin éghir jinayet ishlep kelmekte. aqiwet bu balilar nopusta yoq bir qanunsiz balilargha aylandi!bu heqte Men burun özemning xizmitim jeryanida beshimdin ötküzgen we közum bilen körgen bezi ehwallar we misallar bar. Hemmimizge melum bolghandek hazirqi Uygur jemiyitide, bolupmu wetenning Jenubiy rayonliridiki yezilarda bundaq balilar intayin köp bolup, bu sanning teximu köpüywatqanliqini Xitayning özining metbuat we sanliq melumatliridin eniq körüp alghili bolidu.Mesilen yeqinqi bir sanliq melumatlargha asaslanghanda, Hotenning Guma nahiyiside élip bérilghan tekshürüshte, tekshürgen öylerning texminen 80%de birdin “qanunsiz” bala barken, 40% öyde 2”qanunsiz” bala barkan, “qanunsiz” 3 bala bar öyler bolsa 20% igelleydiken. Bu balilarning aldi 10yash bolup hechqandak qanuniy resmiyiti bolmighanliqi üchün hazirghiche mektepke kirip oqiyalmighan. Bundaq aililerning we bu hil balilarning bashqa ijdimayi mesilliri tehimu insanni oygha salidu. Epsus bu eghir ijdimayi mesilige hökümet dairliri hich köngül bölmeywatidu. Uning üstige Uygur elide bu mesililerge köngül bölidighan, buni hel qilish üchün kalla qaturdighan insanlarning azlighi ademni oygha salmaqta we endishe qildurmaqta. Hemmimizge melum, Xitay milliti ichidimu bundak oghurluqche hökümettin yoshurunqe tughuwalghan balilar az emes, emma ular hitayda birinci sinif vetendash hisaplanghacqa , ular bir yollarni ve charesini tepip, bala oqush yeshigha yetkende, aziraqla jerimane tölep, balining nopusini we jemiyettiki bashqa hoquq mesilisini hel qilip almakta. Emma biz bichare Uygur millitige qalghanda Xitay hökümitining rehimsiz siyasiti hergizmu özgermeydu!
Mushundaq boliwerse, bu balilar peqetla shu hökümetning ruxsitisiz tughulganliqi üqünla nopusqa elinmisa, mektepte oqush we terbiyilinish heq hoquqigha ige bolalmisa, bu balilar kelechekte qandaq qilidu? bir ömür kemsitilish we horlinishqa uchrap,hetta öz teqdirinimu özi belgileshni bilmestin qarangghuluq ichide insan hoquqliridin tamamen mehrum bolup yashamdu?. Keyinki künlerde bu balilar duchar bolidighan tehi nurghunlighan nopusqa taqishidighan ishlar bar. Bu balilarni meyli rohiy jehettin bolsun yaki turmush jehettin bolsun eghir azap-oqubetke duchar qilidu. Teximu eghir bolghini, terbiye qobul qilalmighan bu balilar jan beqish üqün amalning yoqliqidin jinayet yoligha qarap mangidu! Mana bu del Xitay hökümiti körüshni halaydighan, uzun yillardin beri pilanlap kelgen siyasi hile- mikirlirining bir qismidur!
Bu aqiwetke kim jawapkar bolidu? Öz millitini saqlap qelish üchün , dini etiqatigha we örf- adetlerige sadaqetlik körsitip perzentlirini yoruq dunyagha köz achquzghan ata-anilar jawapkarmu? Yaki Xitay hökümitimu? Xitay hökümiti buningga jawap berishi kerek, bu balilargha bir eniq salayet berishi kerek, bu balilarni teximu zawalliqqa, qarangghuluqqa qarap mengishini tosushi kerek! Emma shehsen men özem rezil Xitay hökümitining biz Uygur xelqighe undaq shapaet körsitishige esla ishenmeymen! Men wetendiki waqtimda bir oqutquchi bolghanlighim üchün bundaq sözde „qanunsiz bala“ weqesini köp kördüm.her qetim bundaq bir mesilige duchar bolghinimda buningha qarshi bir ish qilalmaywatqinim üchün köp azaplinip yürdüm., nurghun kechilerni ene shu ata-anisi bar turup “qanunsiz” atilip kelghen balilarning ghemi üstide hesret chekip ötküzdüm. Axiri hökümetke saqlap oltursaq bu mesilining hel bolmaydiganliqigha közüm yetip, dengizning bir tamchisidek bolsimu qulumdin kelginini qilay, eger her bir adam mushundaq kichikkine bolsimu tirishchanliq körsetse, belkim aziraq bolsimu yaxshilinish bolup qalar digen ümütte, Ürümqi shehirining chetirek rayunida olturushluq tuqqunumning melisidin ikki nopussiz baligha özem ige bulup, Eyni chaghdiki xizmet sharayitimdin paydilinip u balilarni özem ishleydighan mektepke oghurluqche enge aldurdum, hemde özem messul bolghan sinipqa orunlashturdum. Menche bolsa ashundaq balilarning hemmisini ekilip özemning küqümning yetishiche tirishchanliq körsütüp, ularni bashqa balilargha ohshashla mektep qoynigha ige qilix arzuyum bar idi, lekin riyalliq buningga esla yar bermidi. Lékin ashu 2 balining mektep qoynigha kirgendin kiyinki xoshalliqini körüp ich-ichimdin yighlap tashlighan shu minutlarda hayatla bolsam, téximu köp muxundak balilargha yardem qilimen dep oyludum.
Epsus, paxtining ichide otni saqlighili bolmighinidek, qanuniy resmiyiti yoq balini oghurluqche oqutiwatqanliqim mektep teripidin uzungha barmay bilinip qaldi. Hemde sözde ötküzgen “xataliqim” adettin tashqiri eghir bolghanliqi üqün hizmet ornumdin heydeldim. Lékin mening ashu bichare gunahsiz balilarni qutquzush yolidiki küresh iradem shuningdin bashlap teximu küqeydi!
Watandin ayrilip chatellerde musapir bulup yürgen künlirimdimu mushu mesililerni oylap bash qaturup otiwatimen.
Méningqe bu mesililer hazirqi kishlerge anche muhim bilinmisimu,biraq yéqin kelgüside Uygur jemiyiti üchün xuddi bir qorqunchluq késeldekla intayin chong bir apet bolishi mukun. Shunga biz bundaq mesilege hergizmu sel qarimasliqimiz kérek.

Dilnar Abla

KARLSRUHE  15.04.2005