Sherqiy Türkistan We Sherqi Türkistangha Yiraqqtin Tesir Körsitiwatqan Xelqara Mesililer Heqqide Bezi Uchurlar

1) <<Finanshel taymes>> gézitining 2004 - yil 29-yanwar sanida Fransiye prezidenti Shirakning tekliwi bilen Xitay döliti prezidenti Hujintaoning Fransiyege qilghan ziyariti heqqide xewer bésildi. Xewerde Xitay dölitidiki kishlik hoquq mesélisi tilgha élinip Fransiye hökümitining Xitaylargha 1989 yilidin béri yürgiziliwatqan qoral imbargosini emeldin qaldurush heqqidiki tirishchanliqining Yawropa ittipaqi, xelqara kishlik hoquq teshkilatliri, we Amerikining naraziliqini qozghighanliqi heqqide melumat bérildi.
2) <<Yawropa Wallstret journal>>géziti we <<Finanshel taymes>> gézitining 2004-yil 29- yaniwar sanida Xitay hökümitining Internet qollanghuchilargha qaritilghan qattiq siyasiti heqqide xewer bésildi. Xewerde Xitay dölitide 54 neper internet qollanghuchining qattiq jazalanghanliqi, jazalanghanlarning ichide studentlar, ishchilar, adwukatlar, oqutquchilar, addiy sheher ahalisi qatarliqlarning barliqi, ularning 7 yildin 12 yilgha qeder kesilgenliki, Xitay dölitidiki kishlik hoquq mesélisining xelqara Amnestiy teshkilati teripidin qattiq eyiplengenliki tilgha élinghan.
3) <<Finanshel taymes>> gézitining 2004-yil 5-marttiki xewiride 1987-yildin béri xelqara teshkilatlar teripidin Xitay dölitige yürgüziliwatqan qoral imbargosining emeldin qaldurulush we qaldurulmasliqi heqqide xelqarada, bolupmu Yawropa ittipaqigha eza 15 dölet ichide küchlik talash tartishning boliwatqanliqi, buning ichide Fransiye, Germaniye,Italiye, Ispaniye qatarliq döletlerning imbargoni emeldin qaldurush tereptari, Amerika, Engiliye,Gollandiye, Belgiye, Finlandiye qatarliq döletlerning qarshi turiwatqanliqi bayan qilindi. Xewerde alahide diqqetni jélip qilidighan bashqa bir mesile: Hazir Yawropadiki herqaysi döletlerde 40.000 din artuq Xitay studenti oquwetiptu. Uningdin bashqa bu mesilining talash tartish bolishi qandaqtur Xitay hökimitige bolghan dostaniliqning eshish yaki chüshishi bolmastin qoral sodisi arqiliq Xitaylardin ündüriwélish ehtimali bolghan nahayiti köp iqtisad bilen munasiwetlik iken.
4) <<Finanshel taymes>> gézitining 2003-yil 23- oktebirdiki xewiride Xitay dölitining Afghanistanni bazirini baza qilip, Ottura Asiyadiki soda imtiyazini küchlendürish heqqidiki pilanining, Amerika teripidin qattiq chekleshke uchrawatqanliqi bayan qilindi. Xewerde Xitay Dölitining Afghanistandiki bash elchisi( sabiq tashqi ishlar bayanatchisi) Sun yuxi bilen maqala aptori Viktoriye Burnetning interweivsi orun alghan bolup, Sunyushining éytqinigha qarighanda, Xitay hökümiti Urushtin keyinki harabige aylanghan Afghanistandin siyasiy we iqtisadiy menpietke erishish üchün pilan tüzewetiptu. Xitay hökümiti Afghanistan yengi hökümitige nurghun iqtisadiy yardem qilishni wede qilip, uning bidili üchün Sherqiy Türkistandin bu rayongha kélip heriket qiliwatqan Uyghur armiyisini bitchit qilishta hemkarlishishni telep qilghan. Uning deyishiche Afghanistanda 1000 din artuq Uyghur eskiri heriket qiliwetiptudek. Bu qoshun Pakistan bilen Afghanistan arisigha jaylashqan iken. Xewerde diyilishiche Sunyushining éytqanliri emiliyetke mas kelmeydiken. Afghanistan we xelqara agentliqlarning éytishiche Taliban qoshuni echide hazirghiche Chechenistan we Özbekistandin kelgenler bar bolup, weqe peyda qilghanlarning ichide Uyghur rayonidin kelgenliki heqqide eniq pakitqa ege shehisler yoq iken. Xewerde yene éytilishiche 2002-yildiki Xitay dölitining Afghanistangha qilghan soda exportining qimmiti 20 milyon Amerika dollirigha yetidiken. Xitay dölitining Afghanistandiki elchihanisining bildürishiche, elchihana her ayda Xitay dölitidin Afghanistangha, Afghanistandin Xitay dölitige bérip kéliwatqan 300 din 600 giche bolghan türlik shekildiki tejaretchilerning pasport we viza ishlirini bejiriwetiptu. Xewerde yene deyilishiche hazir Afghanistanda Amerikining 11500 eskirining barliqi bayan qilinghan.
5) <<Finanshel taymes>>gézitining 2004-yil 17- fewraldiki xewirige qarighanda Xitay dölitining xelqaradiki universal tesirining küchiyip bérishi Xitaygha bolghan paydisis amillarnimu élip kelgen. Gherip döletliri bolupmu Engiliye Xitay idelogiyisige maarip arqiliq tesir körsitishni bashlighan. Bu qurulushqa meblegh séliwatqanlarning ichide hususiy igiliktiki mektepler köpken.
6) <<Finanshel taymes >> gézitining 2004-yil 17- fewraldiki xewirige qarighanda Pakistan, shimaliy Koriye, Iran we Liwiyidiki Atom yadro qoralliri tehnikisining Xitay dölitidin keltürülgenliki bayan qilinghan. Bu munasiwet bilen Amerika yoqarqi döletlerni Atomsizlashturush jehette Xitay dölitige qattiq besim ishletiwatqanliqi xewer qilinghan.
7) <<Finanshel taymes>> gézitining 2004-yil 7- Aprildiki xewirige qarighanda xelqara Amnestyning egilishige qarighanda 2003-yildiki Xitay dölitining insan heqliri we kishilik hoquq meséliliri nayiti eghirliship ketken. Igelligen melumatlargha qarighanda 2003 - yil insan heqliri we kishlik hoquq ajiz bolghan 28 dölette 1146 neper kishige naheq ölüm jazasi bérilgen bolup, bularning ichide Xitay hökümiti 2003-yil ichide zorawanliq bilen ölüm jazasi bergenler 726 neperdin köpiken. (bularning ichide Uyghurlarning igelligen sani asasiy orunda turishi mumkin-tüzgichidin). Buningdin bashqa tughulush aldidiki we yengi tughulghan bowaqlarning öltüriwetilish weqélirimu Xitay dölitide köp uchraydiken. Kishlik hoquq eghir derijide depsende qiliniwatqan Xitay, Iraq, Iran, Vietnam qatarliq tört dölette naheq ölüm jazasi bérilgenler 84%ni igelleydiken. Xewerde yene mundaq bir mesile tilgha élinghan: Xelqara Amnestyning BDT kishilik hoquq kommititidin alghan melumatigha qarighanda yalghuz bir Xitay dölitidila , nechche minglighan---eng töwen mölcherligendimu 10.000--- kishining her yili naheq siyasiy jehettin jazaliniwatqanliqi neqil keltürilgen. Bu xewerdiki melumatqa qarighanda Amerika Xitay hökimitige bu mesile tüpeylidin eghir besim ishlitiwetiptu.
8) <<Finanshel taymes>>gézitining 2003-yil 14-öktebirdiki xewirige qarighanda Yawropa Ittipaqi tashqi ishlar menistirliki ikki hepte burun dokumentliqi küchlük materiyallarni retlep chiqip, Xitay hökümiti bilen echilghan Bruseldiki yoquri derijilik yighinda Xitay hökümitini qattiq tenqit qilghan. Bu qétimqi yighinda yene Shimaliy Koriyeni Atomsizlashturush ishida Xitayning teshebbuskar bolishi we Xitay terotoriysidiki Insan heqliri mesilisining xelqaradiki insan heqliri sewiyisige yetküzilishi qattiq telep qilinghan. Yighinda Xitay hökimiti kishilik hoquq, siyasiy hoquq, Diniy erkinlik we ahbarat neshiryart hoquqi qatarliq jehetlerde körünerlik yahshilash élip baridighanliqini wede qilghan.
9) <<Finanshel taymes>>gézitining 2004-yil,16-marttiki xewirige qarighanda Pakistan armiysi Afghanistan–Pakistan chégrasida 600 din artuq Taliban eskirini tutqun qilghan. Tutulghanlarning köpining erep döletliridin, bezilirining Chechiniyidin, bezillirining Sherqiy Türkistandin yene bezilirining Özbekistan qatarliq Ottura Asiya döletliridin ikenliki eniqlanghan.
10) <<Finanshel taymes>>gézitining 2004-yil 30-yaniwardiki xewirige qarighanda Fransiye prezidenti Shirakning Xitaydiki Insan heqliri we kishlik hoquq mesilirini qayrip qoyup, Fransiyede 3 künlik ziyarette boliwatqan Xitayning yoquri derijilik emeldari Hu jintaogha Xitaygha yürgüziliwatqan qoral imbargosini bikar qilish heqqide wede bergenliki, xelqara jamaetchilikning qattiq qarshiliqigha uchrighanliqi bayan qilinghan. Fransiyning bundaq qilishi Xitayning 14-orunda turidighan soda sherikliq ornini saqlap qélish we Xitaygha keng kölemde Urush qoralliri we eslihélirini setip bérish bilen munasiwetlik iken.
11) <<Finanshel taymes>>gézitining 2004-yil 2-marttiki xewirige qarighanda Xitayning hoshnisi hisaplanghan Tayland millitining Xitay dölitining nishanliq élip barghan assimlatsiye qiliwetish siyasiti we Taylandta olturaqliship qalghan Xitaylarning tesiri bilen Tayland milliy alahidilikining ajizlap bériwatqanliqi, Taylandta yerlik Ahalilar we 2-, 3- ewlat Xitaylarning Taylandqa Xitay midiniyitining singip kirishini xalimaydighanliqi we Xelq arisida Xitay hökimiti we Xitaylargha qarshi wetenperwerlik herikitining bash kötüriwatqanliqi bayan qilinghan. (Taylandliqlar Tayland milliti bilen Xitay millitining diniy, midiniy we etnik tereplerdiki ortaqliqini inkar qilip, milliy alahidilikini saqlap qélish üchün küresh qiliwetiptu. Bügünki künde Xitay bilen herqandaq bir jehettin ohshimaydighan bir türkim Uyghurlarning perzentlirining istiqbali we milletning ertisi heqqide Xitaylar bilen ortaq mewqede pilan tüziwatqanliqini oylisa bu xelqning kolliktip tepekkur sestimisidin mesile körüliwatamdu qandaq digen sual peyda bolup qalidu —tüzgichidin .)
12) <<Yawropa wallstreet journal>>gézitining 2004-yil 16/18 kündiki bir parche maqalisida Xitay döliti bilen Taiwan arisida 2007-yilgha qeder bir urush partilap qélish ehtimalining chong ikenliki otturgha qoyulghan.
13) <<Finanshel taymes>>gézitining 2004-yil 1-Apreldiki xewiride, Özbegistanda yüz bergen partiash weqesige hechkim heyran qalmasliqi kerek. Chünki bu dölettiki insan heqliri, kishlik hoquq we siyasiy erkinlik meséliliride söz achqili bolmaydu. Hazirqi melumattin qarighada Özbekistanda 5000din artuq siyasiy heriketchiler qamalghan. Özbekistan sabiq Sowet ittipaqining dölet dektatorsi endezisige toluq warisliq qilip qalghan dölet bolghachqa, bu yerde undaq weqelerning bolishi tebeiy degen teleppuz elgiri sürülgen(undaq bolsa Sherqiy Türkistan bilen Özbekistanni hiyalen sélishturup beqing.--- tüzgüchidin.) maqalida yene Amerikining Ottura Asiyadiki eskiri qoshun mesilisi we bu rayondiki Insan heqliri we Kishlik hoquq mesililiri bayan qilinghan. (Amerika melum bir sewep bilen Xitay hökümitini Uyghur teshkilatliri we bir türkim shehislerni << TERORIST>>dep atashqa mejburlighan bolishi mumkin. Emma bizning kötergen chuqan sürenlirimiz we Xitayning bu mesélilerge bolgan wehshiy inkasi qatarliqlar Uyghur, Amerika we Xitay üchün qanchilik paydiliq we qanchilik ziyanliq bolghandu!? Bu shahmat oyunida kim qurbanliq boldi. Qandaqla bolmisun NATO bosughimizgha kélip qaldi, bu hadese esirlerdin béri bu rayonda qétip qalghan siyasiy kélimatni dawalghutmay qalmaydu. Bu bizning kütkinimiz idi---tüzgüchidin.)
14) <<Finanshel taymes>>gézitining 2004-yil 30- yanwardiki xewirige qarighanda Yawropadiki küchlük demokrattik organlar, siyasiy teshkilatlar Shirakning bu qétimqi Xitay dölitige tutqan pozitsiysidin anche memnun bolmighan. Demokiratik döletler we Xelqara teshkilatlar bu mesilini chöridigen halda Xitaydiki Insan heqliri, kishlik hoquq we demokratiye meséliliride Xitaygha jamaet pikiri sheklide besim ishletken. Ular omumen Qoral embargosini emeldin qaldurghanliq, Xitaygha qoral yaraq setip bergenlik, Taiwandiki demokiratik heriketlerni chekligenlik Insan hoquqi we kishlik hoquq mesélilirige eghir ziyan salghanliq dep qarighan we Shirakni qattiq tenqitligen. Ular yene Xitaygha qural yaraq setip bergenlik Xitayning Jenubiy Koriye, Filippin, Tayland bolupmu Hindistan we Yaponiyige bolghan herbiy tehditini küchéytiwetidu dep qarighan.
15) <<Finanshel taymes>>gézitining 2004-yil 17- fewraldiki xewiridin qarighanda Keshmir mesilisi hazir talash tartish qiliniwetiptu. (bu rayonda Pakistan, Hindistan we Sherqiy Türkistan(China)gha tewe ziminlar bar. Biz Uyghurlarning musteqqil dölitimiz bar bolghan bolsa bu rayondiki ziminimizgha ige chiqattuq. Emma Xitay hoshnilarni setiwélish üchün bu ziminni bashqilargha sowgha qiliwetishi mumkin---(tüzgüchidin)
16) <<Hürriyet>>gézitining 2003-yil 27-dekaberdiki xewirige qarighanda wetinimiz Sherqiy Türkistandin Xitayning yiraq sherqidiki Shanghai shehirige turba yoli arqiliq yotkigen néfit gaz yoli partilap 191 kishining ölgenliki, 9ming 185 kishining zeherlengenliki, 500din artuq kishining yarlanghanliqi xewer qilinghan. (qarighanda kishning heqqi kishige asan singmisa kerek--- tüzgüchidin.)
17) <<Hürriyet>>gézitining 2003-yil 9- eyluldiki xewirige qarighanda Türkiye hökümiti Xitay mehsulatlirining Türkiye iqtisadigha eghir buzghunchiliq qiliwatqanliqini we buningha tegishlik tedbir qolliniwatqanliqini bayan qilghan.
18) <<Finanshel taymes>>gézitining 2003-yil 24-dekaberdiki Xitay ahbarat orunlirining melumatini neqil qilghan xewirige qarighanda Xitay hökümiti Amerika, Pakistan qisimliri bilen birlikte milliy musteqilliq üchün izliniwatqan erkinlik jengchilirimizni qirip tashlashni halaydiken. Xewerde diyilishiche Sherqiy Türkistan Islam herkiti teshkilatining eskiri qomandani Hesen Mehsumning herbiy toqunushta wapat bolghanliqi, bu xewerning Xitayning Internet sehipisidin élinghanliqi yene bu xewerning Xitay gézitliride elan qilinghanliqi bayan qilinghan. Emma maddiy pakit körsitilmigen. Bu Hesen Mehsumning wapat bolghanliqi heqqide shübe tughduridu. Xitay hökümiti uni hayat peti qolgha chüshürüp, öldi dep ahbarat bergen bolishimu mumkin. Gézitte: <<qandaqla bolmisun eger rast bolsa, Hesen Mehsum efendining ölümi Beijing hökimitining Amerika qozghighan terorizimgha qarshi herkitini bahane qilip,Uyghurlarning musteqilliq herkitige zerbe bérish we uni basturush jehettiki bir ghelbisi iken. Xewerde deyilishiche bir ay ilgiri Xitay hökümiti Hesen Mehsum efendini Sherqitürkistanni musteqil qilish herkitige yetekchilik qilghan dep qarigha 11 ademning qatarida terorist elan qilghan idi. Xewerde yene deyilishiche 2002-yili Amerika hökümiti Xitay hökümitining qattiq turiwélishi netijiside Hesen Mehsum bashchiliqidiki Sherqitürkistan Islam herkiti Teshkilatini terorist teshkilat dep tonighan idi. Bezi analizchilar Amerikining bu pozitsiysidin razi bolmighan shekilde tenqit elan qilghan idi. Xewerde deyilishiche Xitay hökümiti bu teshkilatni elqaide we Bin Ladin bilen alaqisi bar dep qarilashta ching turghan deyilgen. Xewerde yene Hesen Mehsum efendi 2002-yili Amerika radiosining interwviewsini qubul qilghanda özining teshkilatining Elqaede bilen alaqisining barliqini ret qilghan deyilghen. Xewerde yene Xitay hökümiti Sherqitürkistangha qaratqan mustemlike herkitining uzaqqiche dawamlishishidin qorqup, bash kötüriwatqan Uyghur musteqilliq herkitini qattiq basturup, Uyghur rayonining kishlik hoquq we Insan heqlirini qattiq depsende qilishidin ensirewatqanliqi bayan qilinghan. Xewerde deyilishiche Xelqara ahbarat agentliqi we Xitay shinhua agentliqi Hesen Mehsum efendining qeyerde, qandaq waqitta etip tashlanghanliqi heqqide melumat yoq deyilgen.
19) <<Finanshel taymes>> gézitining 30-yanwar bergen bir xewirige qarighanda Cubadiki Guantanamogha qamalghanlarning ichide 13 yashtin 15 yashqiche bolghan yash qoramigha yetmigenler bar iken. Amerika hökimiti ularni wetinige qayturuwetshni oylishiwetiptu.
20) <<Yawropa wallstreet journal>>ning 2003-yil 30- iyuldiki bir parche maqalisining mezmunigha qarighanda Hindistan hökimiti Xitay hökimiti bilen bolghan soda alaqisini rawanlashturush üchün Tibetliklerning xelqara mesélisige tutup kelgen uzaq yilliq pozitsiysini özgertish heqqide oylishiwetiptu. Emma Xitay döliti bilen Hindistan arisida hel qilghili bolmaydighan murekkep ziddiyetlermu yoq emes iken.
21) <<Yawropa wallstreet journal>>ning shu yilliq yene bir sanida Tibet heqqide Pillip P Pan yazghan Tibet we Tibettiki Xitaylar heqqide yazhghan bir parche maqalisida teswirlinishiche Tibettiki siyasiy hawa Sherqiy Türkistandikige qarighanda hélila erkin iken. Xelq halighan shekilde özining siyasiy qarashlirini bayan qilalaydiken, chetel muhbirlirining ziyaritini qobul qilalaydiken. Maqalining mezmunidin qarighanda Xitaydiki tüzülme islihati Tibetliklerning hayatigha yengi tehdit élip keptudek.
22) <<Hürriyet>>gézitining 8-Eylül 2003-yilliq sanida xewer qilinishiche Xitayning 25 türlik mehsulati Türkiye bazarlirini monopol qiliwalghan, hökimet bu ishni Türkiye iqtisadigha qilinghan ziyankeshlik qatarida bir terep qilishni oylishiwetiptu.
23) <<Finanshel taymes>> gézitining 2004-yil 8-marttiki xewirige qarihanda Xitay hökimiti bilen Pakistan yene Atom yadiro qorallirini tereqqiy qildurush, öz-ara hemkarlishish jehette yengi kélishim hasil qilghan. Bu hil hemkarliqning ornitilishi 85-yili Sherqiy Türkistandiki keng kölemlik oqughuchilar namayishigha sewep bolghan idi.
24) <<Yawrupa wallstreet journili>>ning 2003-yil 30-Iyuldiki bir parche maqalisigha qarighanda Xitaylarning soda shekli bilen Russiyege kengeymichilik qiliwatqanliqi we yerlik Xelqlerning bu mesilige bolghan naraziliqi, hökümetning bu mesilige köngül bölmeywatqanliqi bayan qilinghan.
25) <<Türkie>> gézitining 2004-yil 8-marttiki xewirige qarighanda shu künki xelqara ayallar bayrimi künide Istanbuldiki Sherqiy Türkistanliq Hanim Qizlar Xitay hökümitining Ana-balilarning qanuniy hoquqlirini depsende qilip, tughut cheklesh qatarliq bir qatar fashistik siyasetler arqiliq Ayallarning qanuniy menpietlirini depsende qiliwatqanliqigha naraziliq bildürish meqsidide namayish qilghan we Türkiye saqchillirining melum jehettin cheklishige duch kelgen.
26) <<Finanshel taymes>> gézitining 2003-yil 17-Oktebirdiki sanida Amerika hökimitining Xitay meséliliri heqqide yengi siyaset tüziwatqanliqi, bu siyasetning kishilik hoquq, soda, dölet mudapiesi, pen-tehnika, Atom yadiro qoralliri we bashqilar bilen munasiwetlik ikenliki bayan qilinghan. Maqalining mezmunigha qarighanda Amerika hökümiti Xitay dölitige qaritilghan köp tereplimilik besimni küchéytidiken. bu hil siyasiy pilan Ottura sheriq, gherbiy we sherqiy Asiya rayonliri bilen bolupmu Sherqiy Türkistan, Tibet qatarliq rayonlar bilen alaqidar iken.
27) <<Finanshel taymis>> gézitining 2004-yil 29-yanwardiki xelqara Amnestiyning materiyallirini neqil keltürip bergen xewirige qarighanda Xitay hökimiti 2003- we 2004-yillarda 54 neper Internet ishletküchini türlik bahane sewepler bilen jazalighanliqini xewer qildi.
28) <<Finanshel taymes>> gézitining 2004-yil 24-marttiki xewirige qarighanda Xitay hökümiti Amerikining Beijingdiki bash elhihanisi arqiliq Amerikining Xitay dölitidiki insan heqliri meséliside we Xitaygha yürgiziliwatqan qural embargusining emeldin qaldurulishi heqqqide Amerika hökümitining Yawropa ettipaqida bildürgen pozitsiysige qarit Amerika hökümitige naraziliq bildürgen. Amerika hökümiti Yawropa ittipaqida Xitay heqqide pikir bayan qilghndin keyin Amerika bilen Hita döliti arisida siyasiy, Iqtisadiy we Deplomatie jehetlerde ihtilap yene keskinlishishke bashlighan. Xitayning naraziliqigha Amerika jiddiy inka bildürgen. Amerika Hökümiti bu mesile heqqide 15-mart BDT ning jenwede echilghan 53- nöwetlik yighinida ochuq meydannini otturgha qoghan. Xitay hökümiti Amerika hökümet emeldarliri bilen Insan heqliri we kishlik hoquq jehettiki mesélilerde jiddiy tüsta söhbetlishishke mejburlanghan. Amerika hökümiti özining fewralda Xitaydiki Kishlik höquq we Insan heqliri mesélisige ayit pesillik dokilatida Xitay hökümitini bu meséliler heqqide qattiq tenqitligen idi we Uyghurlar mesilisini asasiy orungha qoyup özining pikirini bayan qilghanidi. Pesillik dokilatta Xitay hökümitining Uyghur rayoni qatarliq milliy rayonlarda Demokiratik pikir eqimidikiler we özgiche siyasiy qarashtikilerge qaritilghan eghir basturush herkitini eyipligen idi. Xewerning mezmunigha qarighanda Sherqiy Türkistan Uyghurliri mesélisi bu qétimqi Amerika we Xitay hökimiti arisida élip bérilidighan Insan heqliri we kishlik hoquq dialogining asasiy temisi bolghan. Amerika Xitay hökümitining Islam terorizimigha qarshi turush xelqara herkitini bahane qilip Uyghur musulmanlirini basturmasliqni telep qilghan we Xitay hökümitige besim ishletken. Bu qétimqi bu dialogda Rabiye Qadir hanimning mesélisimu alahide tilgha élinghan. Firansiye we Germaniye qatarliq bir qisim Yawropa döletlirining Xitaygha tutqan pozitsiysi tenqitlengen.
29) <<Finashel taymes>> gézitining 2004-yil 2- Apreldiki xewirige qarighanda Amerika hökümiti Germaniye we Fransiyning Xitaygha qaratqan tashqi siyasetlirining hataliqini otturgha qoyghan we Xitaygha qaritilghan qoral imbargosining waqtini teximu arqigha sürüshni ortigha qoyghan.
30) <<Finanshel taymes>> gézitining 2004-yil 28- Aprildiki bir parche xewiride Germaniye hökimitining Xitay dölitige Atom tehnikisi ötünüp bérish pilaning emeldin qaldurulghanliq heqqide xewer bésildi. (bu mesélide xelqara jemiyetning bolupmu Amerika hökümitining we Germaniye Yeshillar partiysining körsetken tirishchanliqlirigha Sherqiy Türkistanliqlar teshekkür bildüridu---tüzgichidin.)
31) <<Finanshel taymes>> gézitining 2004-yil 6-maydiki xewiride Xitay bash ministiri Wenjiabaoning Yawrupagha bolghan ziyaritining taza oylighinididek bolmighanliqi heqqide xewer bésildi. Xewerning mezmunigha qarighanda Yawrupa Ittipaqi Xitayni Insan heqliri we xelqara soda qatarliq jehetlerde héli eghir tenqitligen.
32) <<Finanshel taymes>> gézitingi 2004-yil 8-maydiki sanigha <<Özbek, Uyghur we bashqilar>> digen temida bir parche maqale bésildi. Maqalida Özbekistan bilen Uyghurstan heqqide daritma harakteride uchur bérilgen. Asasi tekitlengen mesile siyasi we iqtisadiy jehettiki barawersizlik we bu rayonnning yerlik Xelqliri shundaqla bu zIminning zadi kimge tewéliki mesilisi. Maqalida yene irqiy, mediniy, jughrapiywi bilgiler bar. Xitayning bu rayondiki tajawuzchiliqi heqqide yiraqtin chüshenche bérilgen.

Paydilanghan materiyallar heqqide:
<<Finanshel taymes>>-- Germaniyede neshir qilinidighan <<FINANCIAL TIMES>> géziti.
<<Yawropa wallstreet journal>>--Germaniyede bésilidighan<< THE WAAL STREET JOURNAL EUROPE>> géziti. (Bular Engilizche)
<<Hürriyet>> géziti. Germaniyede bésilidighan gézit.
<<Türkiye>> géziti .Germaniyede bésilidighan gézit. ( Bular Türkche)
Tüzgüchi:Adeler 09/05/04