Qen Késili

Qen késili, qen siyish késili depmu atilidu, Amerika we bashqa tereqqi qilghan memliketlerde köp uchraydighan éghir késellerning biri. Emma Amerikidek tereqqi qilghan dölettimu nurghun kishiler özide bu késelning barlighini bilmey yuriydu. Amerika Qen Késili Jemyitining mölcherlishiche Amerikida 18.2 milyon qen késilige giriptar bolghanlar bolup bularning ichidiki üchtin biri, yeni 5.2 milyon adem ichide bu késelning barlighini bilmeydiken. Buning sewebi bu késelning alametliri unchiwale ensirigüdek emes bilinidu. Bu késel Uygurlar arisidimu xéli köp uchraydu. Emma Amerikidek döwlette shunche köp kishilerning özidiki bu késelning barlighini bulmigen yerde Uygurlar arisidiki ehwalni tesewur qilish tes emes. Belkim köpinche Uygurlar bu késelning bashlanghanlighini sezmey yüriwerip bu késel sewebidin kilip chikkan bashqa éghir késeller ularni dohturhanigha bérishqa mejburlighanda andin özidki bu késelni bayqisa kérek. Yéqinda mining anammu közi ajizlash sewebidin dohtu rhanigha barghinda özide eslide bu késelning barlighini, közidiki meslining bu késel tüpeyli kilip chikkanlighini biluptu. Shu seweptin anamgha iwetip bérish üchün Amerikidiki danglik tibi orunlirining chikarghan doklatlirigha asaslinip teyyarlighan bu uchurlarni paydilinishinglar üchün dikitinglargha sundim. Siz tonuydighan birersi bu késelge giriptar bolhgan bolsa yaki giriptar bolushning aldini élish üchün paydilansun disingiz bu makalini yetkuzup bering.
Bu késelni wahtida bayqash nayiti muhim, chünki eng yéngi tetqiqatlar shuni ispatlidiki bu késelni wahtida bayqap yimek ichmek, yurush-turushta diqet qilish yaki dawalitish arqilik bashqa éghir késellerning aldini alighilibolidu.

Qen siyish késili digen zadi kandak késel?

Bedenning qen maddisini qandin chiqirip bedenning qen kérek qilidighan ezalirigha yetküzüp bérish iqtidarining tamamen yoqilishi yaki ajizlap kétishi qen siyish késili diyilidu.
Biz yigen tamaklarning köpünchisi beden ichide parchilinip qen maddisigha aylianghandin kéyin bedenning kéreklik ezalirigha yetküzilidu. Shunga qen yimigen ademning qénidimu davamlik qen maddisi bolidu. Kandiki qan maddisi heddidin ziyade éship ketse yaki tüvenlep ketse bedenge ziyanlik keltürüp chiqiridu. Shunga beden qandiki qenning miqdarini insulin isimlik bir hormun arqiliq tengshep turidu. Adem bedinining insulin ishlep chiqirish iqtidari yoqalsa yaki ajizlapketse qen siyish késili bolidu. Bu késelning 3 turi bar:

1. Insulingha beqinish haraktirlik qen siyish késili (1-tipliq): Köpünche bowaqlar bilen 30 nechcne yashlar ottursidki ademlerde körilidu. Bu hil tiptiki késellerning bedini insulin ajritip chiqiralmaydu. Shunga künde bir qétimdin nechche qétimghiche insulin okuli urup turushtin bashqa dava yoq.

2. Insulingha beqinmaydighan qen siyish késili (2-tipliq): Köpunche 40 tin ashqan ademlerde körülidu. Simizlik bu késelni keltürüp chiqiridighan muhim amilning biri. Bu hil késel bolghan ademning bedini insulin ajritip chiqiralaydu, emma yiterlik emese yaki beden bu insulinni yahshi ishlitelmeydu. Bu xil késelni tamaq arqiliqla kontrol qilish mumkin. Yeydighan darimu bar. Mayliq nersilerni köp yiyish, herket qilmaslik bu xil tiptiki késelning asasi sevibidur. Bu késel irsiyet bilen munasivetlik. Bu digenlik ata-anisi yaki yéqin tuqqanlri qen siyish késili bolghan ademlerde bu tiptiki késel bolush iktimallighi yuquri bolidu.

3. Hamidarlar qen siyish késili: hamildar ayallarda körülidu. Bu tiptiki késel yenggigendin kéyin özligidin yoqap kitidu, emma bu késelge giriptar bolghan ayallar kéyinki yillarda 2-tipliq qen siyish késilige giriptar bolush ihtimallighi yuqiri.
Uyghurlardiki qen késilige giriptar bolghanlarning mutlek köp qismi 2-türge kiridu. Yahshi yiri bu turdikiler künde ukul urup awere bolmastin yimek-ichmek, herket we dara arqilik bu késelni kontrol qilalaydu.
Qen siyish kisilining aqivetliri nime?
Yürek késili we qan tumiri késellirini keltürüp chiqiridu. Börek késilini keltürüp chiqiridu. Wahtida davalatmisa olushni keltürüp chiqiridighan éghir késel. Köz késilini keltürüp chiqiridu. Qen siyish késili qarighuliqni keltürüp chiqiridu. Nirva haraktirlik késeller. Yallughlinish, bulapmu put
we pachaqta bedende qen yétishmeslik bash qayduridu, hetta hushidin kitishimu mumkin. Béshi qayghanda derhal qen, shike digendek tatlik birnerse yiwitish kérek. Qandiki qen maddisi heddidin köp bop ketse borekni buzidu.
Qen siyish késilining alametliri nime? Köpünche ademler özining bu késelge giriptar bolghanlighini bilelmey waqtini ötküzivitip bu késeldin kepchiqidighan bashqa késelleger giriptar bolghanda andin dohturhanigha baridu. Eger wahtida bayqivalsa bashqa éghir késellerning kélip chiqishining aldini alghini bolidu. Eger töwendiki alametlerning bezilliri körulse dohturgha körünüp béqing:

1. Tola siyish 2. Davamliq ussap turush 3. Oruqlap kitish 4. Ajizlik yaki
harghinlik his qilish 5. Közning körüsh küchi ajizlap qélish 6. Davamliq put yaki qol qoluship qélish 7. Késilip ketqen yaki kökürüp qalghan yerler teste saqiyish 8. Tula yallughlunish. 9. Ayallarning jan yéri heddidin ziyade qurup kétish. Hazirche qen késilini üzül-kisil saqaytidighan dawa yoq, emma yimek-ichmekke diqqet qilish, herket qilip bérishtek addi usul bilenmu u késelni kontrol qilip bashqa késellerning kélip chiqishining aldini alghili bolidu. Shung bu késel heqkidiki bilimingiz sizning eng küchlük doringiz hésaplinidu.
Yimek ichmekte diqqet qilish digende köktat, miwe-chiwilerni köp yiyish, gosh we tatliq tomularni azrak yiyish, yaghlik nersilerni, bolupmu haywan yeghini yimeslikni, tuzni az ishlitishni közde tutidu.
Eger siz simiz bolsingiz tamaqni muwapik cheklesh hem herket qilish arqiliq beden éghirlighingizni tüwenlitishingiz kérek. Simiz ademlerning insulin hormini ishlesh we paydilinish iqtidari tüwen bolidu.
Haraqni ilaji bar ichmeng. Qet-i ichhmisingiz bolmaydighan bolsa az iching hem tamaq bilen iching.
Herket qilip turush nayiti muhim, chünki u qandiki qenni azlitipla qalmay bedenning insulin hormonini ishlesh we paydilinish iqtidarini ashuridu.
Dohturlar künde az digende yerim saet mengish, welsipit minish we bashqa jismani emgekler bilen shughullinishni tekitleydu.

Sizning Qen Késili Bolush Ihtimallighingiz Kanchilik?

Eger sizning qéningizdiki qen mihdari nurmal dep belgülengen dairdin, yeni tamaq yimigen chagdiki olcheshte 100 mg/dL din éship ketqen emma qen késili dep belgulengen chek 126 mg/dL ge yétmigen bolsa sizning ikkinji tiplik qen késilige giriptar bolish hewipingiz yuqiri. Emma hosh hewer shuki bu hil alamet bar ademler yimek-ichmekke diqqet qilish, herket qilip berish we uruqlash arqiliq özidiki alametning qen késilige aylinishning aldini alalaydu. Tetqiqat netjiside ispatlishiche künde 30 minuttek herket qilip bérish bilen beden éghirlighini 5-10% chüshirish arqilik qen késili bolishning ihtimallighini 58% azlatqili bolidiqen.

Teyyarlighuchi: Turdi Ghoja

Hurmetlik Turdi Efendige alahide rehmet eytimiz!

Sehiye saheside Yaponyedin Amerikighiche bolghan tereqqqi qilghan döletlerde oqughan doktorluq hetta Prappisorluq unwani alghan qérindashlirimiz helila bar.
Ana wetinimizde Xitay tajawuychilirining 1964 – yildin bashlap élip barghan atom sinaqliri netijiside wetimizde adem, haywan emes topraq, hawa, su, del - derehlergiche tebi-etning buzulushini ketürüp chiqirip Uygur xelqige pütmes tügümes balayi apet élip keldi. Uning üchün sehiye sahesidiki qérindashlirimizning bu sahede xelqimizge kölep xizmet qilishini umid qilimiz.
A. Karakash