Hen Millettiki SARS

BAŞ SÖZ: SARS kisiling boran çapqunliri Xitay hökumitining zor bedellerni bérişi bilen waqtinçe bésiqip qalğan bolsimu. bu késel sewebi bilen 2003-yili 1-may Yawrupadiki Xitaylarning HUA SHANG gézitige bésilğan bu maqala qizil Xitaydiki insan qélipidin çiqqan- yimekliklerni bulğaştek eng rezil qilmişlarni paş qilğan. Bu rezillikni peqetla qizil Xitayning yérim esirdin buyanqi diktator, çirik tüzimi astida azğan, imani étiqadini yoqatqan, menpe'et üçün herqandaq iş qolidin kélidiğan qara niyet kişilerla qilalaydu!
Wetinimiz Uyguristanda bu işlar bolğanmu? boliwatamdu? bu ehwallarni peqetla wijdani bar, imani bar, eqli huşi jayida kişilirimizla bileleydu.
Eziz wetendaşlirim! segek bolingizler bizdimu bu ehwallar xilila eğir! Işlepçiqiriş-quruluş qisimliri meydanliridiki oriya (ximiyilik oğut) bilen bordilip bazarlarda sétilivatqan simiz qoylar, toho-ördekler, zeherlik hémiyilik dorilar bilen aynitilivatqan köktat miwiler, aqartiş paraşugi bilen qardek aq qilinğan unlar, Içkiri Xitaydiki işlepçiqiriş şaraiti ölçemsiz fabrikilardin çiqqan terkibini bilgili bolmaydiğan, yaş ösmirlirimiz mezze qilip yeydiğan çirayliq oralğan her xil tatliqlar, süpetsiz çaylar ....bularning hemmisi idologiye jehettiki zeherleş, qaymuqturuş, nadanlaşturuş bilen birlişip, bizning eqlimizni bulğap, imanimizni ajizlaşturup burunqi mehkumliqqa boy bermes harektirimizni özgertip, jenggiwarliğimizni yoqutip, hazirqi munqerzlikkimu elekmulla deydiğan halimizğa keltürdi. (Méning dimekçi bolğinim tariximizdiki bu eğir künlerning hemmisini bu işlarğa artip qoyğanliq emes)
Éziz qérindaşlirim méning umid qilidiğinim bu maqalini oqiğan her bir wijdani bar, imani bar kişilirimizning her daim bazardiki yimekliklerni segeklik bilen küzütüp özumizni kelgüsi wetinimizning igisi bolğan ewlatlirimizni zeherliniştin saqlişini soraymen. Bolsa qet'i qararğa kilip Xitaylar işlepçiqarğan yimekliklerni sitiwalmanglar!satmanglar!istmal qilmanglar!. Bu bizning qölimizdin kélidiğan, zor bedel ketmeydiğan eng addi, eng önümlik bir qarşiliqtur.

SARS virusining kéliş menbesi toğrisida nöwette mutehesislerning birdek yeküni yoq. Köpçilikning qarişiçe bu xil tajisiman virus haywanatlar dunyasidin kelgen bolup, yuqumlanğan we ölgen adem saniğa qariğanda Guangdong we Xianggang késelning asasliq tarqiliş menbesi. Bu ikki amilğa munasivetlik: 1-mohit tazliğining intayin naçarliğidin 2-yiyilmeydiğan nersining yoqliğidin (her nersini qara qoyuq yiyiş aditidin) dep qaralğan.
Zhongguoliqlarda mundaq bir söz bar. "Yegin-içkin Guangdong bilen Xianggangda" bu yiyiş étibarining jenubi Zhonggodiki bir ipadisi.
Ular dengiz mehsulatlirini hemmidin bek yaxşi körişidu. ular istimal qilğan su mehsulatliri asasliği Zhongguo içki quruqliğidin kelgen bolup, bu tür mehsulatlarning köpünçisi Hormun we baktiriyige qarşi dorilar bilen béqilğan şundaqla zeherlengen mehsulatlardur.
Xewerlerge qariğanda Yelo Unvirstitining iqtisad penliri Profisori Chenzhiwu ötken yil Beijing Unvirsitida nutuq sözligende, zeherlengen ilan béliq toğrisida, bir alimning sözini tekitlep mundaq digen:"siler bilemsiler ilan béliqning ösüşi nime üçün bundaq tez? Çünki ular hormun bilen béqilğan, bular istimal qilinğandin kéyin, bu hormunlar 7, 8 yilğiçe adem bedinide ekis tesirini yoqatmaydu."
U yene mundaq digen "méning bir tuqqinim purçaq ündürmüsi satatti, uning diyişiçe: eslide 5 künde teyyar bolidiğan purçaq ündürmiliri hormun qolluniş arqiliq 1 künde teyyar bolidiken, şunga ular özliri bu purçaq ündürmilirini yimeydiken."
Içki quruqluq teminligen bu tür mehsulatlar ehtiyajliq mevsümlerde, jenubi Zhongguo we Xianggang köktat bazarlirini igellep, ammining yaxşi körüp yeydiğan mehsulatliridin bolup qalidu.
Xianggang heptilik jornilining xewer qilişiçe xelqning istimal qilidiğan su mehsulatlirining bahasi kündin-künge erzanlişip, ularning köp istimal qilidiğan yimigige aylanğan. Bular asasliği hormun bilen yitiştürülgen çong qisquç paqilar bolup, ölçem we tekşürüş merkizide analiz qildurğanda paqa etliri içide hormun bolupla qalmay, adem bedinige intayin ziyanliq bolğan on-neççe xil baktiriyige qarşi dorilar tipilğan. Bu hil dorilarning muddettin burun östürüş roli yuquri bolup ikki-üç yilda yétilidiğan mehsulatni bir yilğa yetmigen waqit içide bazar ölçimige yetküzidiken.
Jiangsu "DAFA ilğar téhnikida su mehsulatliri yitiştürüş meydani"ning başliği Xü muxbirğa munularni digen: Bazarğa çiqqiçe bolğan arliqta bu tür su mehsulatlirining 10 xildin köprek baktiriyige qarşi dorilar bilen yétilidiğanliğini, bazar riqabitide Fujien'liklerning téximu betterlişip tuxum mezgilidiki qisquç paqilarğa tuxumlaşning aldini éliş doriliri işlitip, dawamliq yitilişini saqlap semirtiwatqanliğini sözlep bergen.
muhbirning "bu kişler salametlikige qilinğan ziyankeşlik emesmu?" digen sualiğa, Xü famililik baqquçi héc ikkilenmestin "hazir qaysi bir ham yimek mesulatliri dora bilen biqilmiğan."dep javap bergen. Xianggangliq muxbir yene munularni körgen: baqmiçiliq meydanining etrapida, su mehsulatliri baqmiçiliğiğa ait baktiriyege qarşi dora sitiş dukkanliri köp eçilğan bolup, ularning birside satquci muhbirğa onneççe hil dorini körsitip yemlerge qandaq nispet bilen arlaşturuşni sözlep bergen. Bularning içidiki TU MEI SU alla burun emeldin qaldurulğan dora bolup, ekis tesiri bek çong bolğaçqa tibabetçilikte qollunulmaydu.
LU MEI SU bolsa Xianggangda çeklengen bolup, ilkning hizmitige tesir qilip bedendiki qan daniçiliri we qan plazmisining normalliğini buzup, qan azliq, qan yipişqaqliği ajizlaş, immunit küçi ajizlaş qatarliq mesililerni kelturup çiqiridiğanliği ispatlanğan. Hamildar ayallar terkibide bu hil zeherlik maddilar bolğan yimeklilerni istimal qilğanda hamilining osuşige tesir qilip, usthan çürüklişip kétiş, hetta boyidin ajrap kétiş qatarliq aqibetlerni keltürüp çiqiridu.
Muxbir bu xil su mehsulatliri bilen ozuqlinişini saqlap kelgen bir qançe ayallarni ziyaret qilğan, netijide eyni ehwalni igelligen. Zhuhongmei mundaq digen: men su baqmiçiliq hayati bilen bügünge keldim, yimekliklirimiz asasen su mehsulatliri, üq baliğa hamildar bolğan bolsammu, ularni saq-salamet boşinalmidim. kéyinki künlerde dohtur bu su mehsulatlirini yiyişimni çeklidi.
Bu baqmiçiliq orunliri, bu hil himiyiwi dora işlitiştin sirt, béqiş kölçeklirige haywan jesetlirini taşlap birip baqidiken.
Muxbir baqmiçiliq meydanidiki Li famililikning karviti astida, zeherlinip öltürülgen we ölüp qalğan bir döwe it, möşuk, tohu, ördek we başqa bir nimilerni körgen. Li famililik qisquç paqilarning sisiğan-çirigen etlerge tolimu amraq ikenligini, muhbirğa söyüngen halda sözlep bergen. Jiangsuning Yangdeng kölidin çiqidiğan qisquç paqa hemmidin meşhur. Su mehsultliri organlirining istatiskisiğa qariğanda, Yangdeng kölidiki birinçi derijilik qisquç paqa yilda aran 13 ming dane çiqidiken, emma Xianggangliqlarning istimal qilidiğini bolsa 13 milyon danidin kem emes bolup adem béşiğa ikkidin toğra kelgen. Buningdin köp qisim su mehsulatlirining dora bilen téz yitiştürilgen zeherlik mehsulatlar ikenligini köriwalmaq tes emes. Jiangsu tatliq su mehsulatliri tetqiqat bölimining tetqiqatçisi Tangtiande muhbirğa mundaq digen: hazir pütün Zhongguoda hemmisi heqiqi Yangdeng qisquç paqisini satimiz deydu, lékin ularning 80% zeherlik su mehsulatliridur.
Guangdong Xianggangliqlar bedenni küçlendüridu dep taş paqa yiyişke alahide itibar biridu. Emma ziyade semirgen taş paqilarning tuhumlaş mezgilidiki, köpiyişini çekleş dorisining mehsuli ikenligini bilmeydu.
Eslide 5,6 yilda yigidek bolidiğan taş paqa,hazir 1,2 yildila teyyar bolidiken.
Shenzhen Cheng gézitining xewirige qariğanda Shenzhen, Xianggang baziridiki başqa su mehsulatlirimu bu xil köpuyişni çekleş we başqa türlük sun'i usullar bilen semirtilidiken. Bazardiki sémiz ilan béliqlarmu muşu xil dora bilen érişilgen mehsulatlar iken.
Jenubi hepte ahiri gizitining hevirige qariğanda Zhongguo her yili 700Tonna Notong tipidiki baktiriyege qarşi dorilarni işlep çiqiridiken. Bunung yirimidin köpregini bu tür su baqmiçliği bilen şuğullinidiğanlar sitiwilip işlitidiken. Başqa tiptiki baktiriyige qarşi dorilarni qatqanda qançilik işlitiwatqanliği melum emes, axirida bu zeherlik maddilarning hemmisi Xianggangliq, Guangdongluq we her qaysi Zhongguoliqlarning bedinige kirip kitidiken. Bu qançilik kéşilerni asta harektirlik jan alğuçi késel bilen öltürgendu? Kim bilidu SARS késili virusi zeherlik dora we zeherlengen hayvan göşliri bilen béqilğan su mehsulatliri arqiliq adem bedinige kirgenmu? Bu zeherlengen su mehsulatliri, peqetla hazirqi zaman Zhongguo yimek-içmek baziridiki, zeherlengen yimekliklerning aşkarlanğan az bir qismi. Zhongguoliqlarğa nisip bolğan bu pul tépiş pursiti, ularni héçnimidin qorqmaydiğan héç nimige perwa qilmaydiğan riqabetke ittirip kirdi, eqide étiqatsizliq birleşken bay boluş istiki, ulardiki eng yawuz, eng esebbi, zeherhende harektirni téximmu éniq ipadilidi.
Burunqi şohla, köktatlarğa dora çéçip reng bériş, bu işlarning aldida héç bir gep bolmay qaldi. Bu xil ehvallarda Zhongguoning yimekliklerni tekşurup bikitiş işlirimu mukemmelliktin bek yiraq orunda turmaqta.
Belkim tüzümdiki çiriklik, buning çong sewepliridin birsi bolsa kirek....

Alimjan terjime qilğan. 2003-yili öktebir, Germaniye.