Weziyet Heqqide Tehlil (1)

Aptori: Uygur sadasi


<< Boynidin bağlanğan it ovğa yarimaptu >>
 __ Uygur xelq maqali.

Bir işni qilişta muddia ayding boluşi kérek, şundaqla halal __toğra boluşi kérek. Haywanda eqide bolmiğaçqa, uning çakarliqidin özge ewladi üçün heçbir nişan qalmaydu. Éşekni hejge élip barsa, éşek piti qaytip kélidu, çünki u özi barğan emes, belki apirilğan. Adimi haywan üçün eqididin gep açqili bolmaydu. Eqide peqet özining insan ikenlikini, nedin kilip nege kitidiğanliqini tonuğan, iş__herkitining nime üçün ikenlikini bilgen ademge qarita éytilidu.

Abduqadir Jalalidin.

     Bu yil 6-aydin kéyin yüz bergen bir Qatar weqeler Uygur xelqining milli musteqilliq körişide yoluqqan yéngi bir onguşsizliqliri bulup qalidiğandek turidu. Eslide, ötken yili nuyabirda Germaniyening München şehride ötküzülgen "milli qurultay" daimi hey'etliri bilen "yaşlar qurultiyi" daimi hey'etlirining birleşme yiğini her qaysi ellerdiki öz aldiğa iş tutuwatqan Uygur teşkilatlirini birleştürüp, musteqilliq körişining nizamnamisi we konkirit herket pilanini birleştürüş asasida, xelq'arada dunyawi nupuzğa ige bolğan " Şerqiy Türkistan Uygur qurultiyi" ni berpa qilişni meqset qilğan idi. Bundaq bir sitiratigiyelik pilanning otturiğa qoyuluşi we emelge aşuruluşi, şühbisizki, xelqimizning musteqilliq dawasini yéngi bir pellige kötürüp, işlirimizning bundin kéyinki tereqqiyatida devir bölgüç haraktirlik ilgirleşlerni qolğa keltürüşke asas salğan bulatti . Epsuski , bu hasiyetlik kunler yitip kilişke azla qalğanda , " Şerqiy Türkistan Uygur Qurultiyi" ğa teyyarliq körüş komititining reislikini üstige alğan Erkin Aliptikin efendining öz hizmitidin bergen istipanamisini körüp olturuptimiz.
     Bu herket aldi bilen eçiliş aldida turğan " Şerqiy Türkistan Uygur Qurultiyi" ning muddetsiz revişte keçiktürlişge sewepçi boldi, şundaqla her qaysi ellerde paaliyet élip bériwatqan teşkilatlar arisida zor idiyevi qalaymiqinçiliq peyda qildi. Xelqimizning uzun yillardin buyan kütken barliq wetenperwer teşkilatlarning çong birlişişidin ibaret buyuk arzusi bu tikişi tohtimaydiğan atalmiş ledirlarning kasapitidin yene neççe yillap keynige suruvitildi.
Erkin Aliptikin efendining bu qétim Almatağa kélişi, u Almatada boluwatqan mezgilde metbuatta Qehriman Ğujamberdining Esqerjan qatarliqlar teripidin aşkare qarilinişi , " Şerqiy Türkistan Uygur Qurultiyi" ğa teyyarliq körüş komititining reisi Erkin Aliptikin efendining özi başçiliq qiliwatqan komititning ezasi bolğan Qehriman Ğujamberdining qarlinişiğa heçqandaq inkas bildürmesliki , " Milli Qurultay" rehberlik orginining " Milli Qurultay" ning muavin reisi bolğan Qehriman Ğujamberdining qarlinişiğa qarita béşini içige tiqivilip , jim - jit turivilişi, aridin ikki ayğa yéqin waqit ötken bugünki kündimu Qehriman Ğujamberdini aqlaş yüzisidin metbuatta ikki eğizliq birer parçe bayanat bolsimu élan qilip qoymiğanliqi, we yene şundaqla Erkin Aliptikin efendining tosattinla istipağa çiqqanliqi qatarliq bir qatar weqeler, Uygur xelqining musteqilliq herkitige yéqindin köngül bölüp kéliwatqan wetenperwerler hemde keng xelq ammisi arisida her türlük suallarni peyda qilmaqta.
     Şunçe yillardin buyan çet'ellerdiki Uygur teşkilatlirining çong birlişişni emelge aşuruş yolidiki tirişçanliqliriğa baştin-ahiri bir çette qarap turuş pözitsiyeside bolup kelgen Erkin Aliptikin efendi ötken yili nuyabirda qandaqlarçe tosattinla "Şerqiy Türkistan Uygur Qurultiyi" ğa teyyarliq körüş komititining reislikini üstige élip qaldi ?
     Qurultay éçilişqa sanaqliqla aylar qalğanda yene nime üçün qoşqunğa olturivilip, teyyarliq komititining reislikidin istipa berdi ?
     Xitay mustemlikiçilirining tügminige su quyup béridiğan muşundaq işlarni qiliwatqan Erkin Aliptikin efendi qandaqtur birlirining tapşuruqlirini atquriwatamdu -qandaq ?
Esqerjanning metbuatta élan qilğanliri yalğuz özining şeh'si qaraşlirimu yaki Xitay dairlirining qoli bilen teyyarlanğan bir meydan kömidiyemu ?
     Erkin Aliptikin efendi Esqerjan qatarliqlarning tili arqiliq öz muddiasini aşkarilimaqçi buliwatamdu ?
Arqa-arqidin yüz bergen bu sirliq weqelerning içki jehette bir - biri bilen öz ara bağlinişi barmu - qandaq ?
     Bu suallarğa jawap tépiş meqsidide biz Erkin Aliptikin efendining istipanamisini, Almatada neşir qiliniwatqan " Düşenbigiçe Aman Bolayli" namliq gezitke bergen intiryusini we Esqerjan qatarliqlarning metbuatta élan qilğanlirini tepsili tehlil qilip köruşni layiq taptuq .
     Erkin Aliptikin efendi öz istipanamisining béşidila " Şerqiy Türkistan Uygur Qurultiyi" ning nizamname layhesige qarita Ottura Asiya, Türkiye we Amerikidiki teyyarliq komititi ezalirining heçqandaq muzakire élip barmiğanliqi we keng ammiğa nizamname layhesini yetküzmigenlikini, qurulidiğan teşkilatning qisqa, ottura hemde uzaq waqitliq sitiratigiyesining qandaq boluşi lazimliqi heqqidiki pikir -telepler, şundaqla teşkilat qurulğandin kéyinki bolupmu 2004- yilning béşidin otturliriğiçe élip bérişqa tégişlik paaliyetler heqqidiki pilanlarning hazirğiçe otturiğa qoyulmiğanliqini tilğa alğan we bu hey'etlerning mes'uliyetsizlikidin renjigen .
     Bu yerde şundaq bir sual tuğulidu ; " Şerqiy Türkistan Uygur Qurultiyi" ğa teyyarliq qiliş komititining reisi bolğan Erkin Aliptikin efendi özi baş bolğan halda Ottura Asiya , Türkiye , Amerika qatarliq döetlerge bérip , qurultayning nizamname layihesi we başqa mesililer heqqide keng xelq ammisiğa özi biwaste çüşençe bérip, bu işlarning emelilişi üçün herket qilsa bolmasmidi ? Almatadiki erzimes birlirining tuğulğan kün merikisiğe qatnişiş üçün waqit ajiritaliğan Erkin efendi Uygur xelqining janijan menpe'etlirige munasiwetlik bolğan şunçe muhim işlarğa ejeba waqit ajiritalmamdiken ?
Çet'ellerde, bulupmu merkizi asiya doletliride yaşawatqan Uygurlar Erkin Aliptikin efendining bu döletlerge pat-pat kélip turidiğanliqini, biraq bu yerlerge hergizmu Uygur xelqining musteqilliq dawasiğa yitekçilik qiliş yaki meslihet bériş üçün emes, belki mehmandarçiliq, yep-içiş hemde eyşi - işret üçünla kélidiğanliqini bekmu yahşi bilişidu. Şunçe köp qétimlap Ottura Asiya döletlirige kelgen Erkin Aliptikin efendi birer qitim bolsimu şu rayunlarda yaşawatqan Uygurlarning öylirige bérip, addi puhralar bilen esra bolup, şularning dert-ehwalini tingşap baqqanmidu ? şu japakeş xelqning nimilerni oylaydiğanliqini, qandaq arzu - armanlirining bar ikenlikini bizning bu ledirlirimiz çüşünemdiğandu?
     Özlirini Uygur xelqining rehberliri dep yürgen yaki dahi bolmaqçi bolup yürgenler şuni estin çiqarmasliqi lazimki, sanga çet'elliklerning qançilik yuquri bahalarni bérişidin qet'i nezer, eger öz xelqing, öz milliting séni qollimisa, sanga işenç bildürmise, séning érişken barliq şan - şerepliring huddi sopun küpükidek ğayip bolup, seni dağda qalduridu.
Erkin Aliptikin efendi öz istipanamisida yene qurultay çaqiriş üçün 40-50 ming dollar hirajet kétidiğanliqi, qurulidiğan teşkilatning bir yilliq çiqimi üçün 60 ming dollar lazim bolidiğanliqi we bu pullarning hazirğiçe teyyar bolmiğanliqini tilğa alğan. Iqtisad mesilisi bizning çet'ellerdiki teşkilatlirimiz hazirğiçe hel qilalmaywatqan eng muhim mesile bulup turmaqta. Bizning Uygur millitimiz heqiqeten şunçe kembiğel haletke çüşüp qalğanmidu ? bir qétimliq qurultay üçün lazim boludiğan 40-50 ming dollar yaki teşkilatning bir yilliq çiqimi bolğan 60 ming dollar pulnimu yiğalmasmu ? ehwal unçiwala éğir bolmisa kérek. Bu yerdiki muhim mesile, hazirqi paaliyet élip bériwatqan merkizi teşkilatlirimizning xelqimiz arisidiki ammivi asasi zadi qançilik ? xelqimiz bu teşkilatlarning heqiqi turde milli musteqilliq üçün paaliyet élip bériwatqanliqiğa işinemdu ? digendin ibaret.
     Emeliyette, hazirqi rehbiri teşkilatlirimizning rehberliri heqiqeten Şerqiy Türkistan xelqining milli menpe'etliri yolida köreş qiliwatamdu yaki nam - abroy, hoqoq - menpe'et qoğluşup bir - birige qan çéçişiwatamdu ? eger " milli qurultay" qatarliq teşkilatlarning rehberliri heqiqeten umomluqni közde tutup, ittipaqliq we birlikni işqa aşuruş üçün herket qiliwatqan bolsa , " milli qurultay"ning quruluşi üçün zor hesse qoşqan " Şerqi Turkistan informatsiyon merkizi" qatarliq teşkilatlar nime üçün " milli qurultay" terkividin çiqip ketti ? "milli qurultay" rehberliri öz xelqi aldida heqiqi rasit gep qilalisa , özliri " milli qurultay" terkivide dep élan qilğan 19 teşkilatning namlirini xelqqe é¦lan qilalarmu ? " istiqilal" gezitining nime seweptin neşirdin tohtap qalğanliqi heqqide Uygur xelqige çüşençe berelermu ?
     Mana bu buningdin burun qurulğan teşkilatlar duç kelgen, endilikte Erkin Aliptikin efendini ensiretken we istipa berişke mejbur qilğan mesililerning biri. Konkiritni qilip éyitqanda, Erkin Aliptikin efendi öz xelqige işenmeydu, Uygur xelqimu öz növitide Erkin Aliptikin efendige işenmeydu we quruluş aldida turğan " Şerqiy Türkistan Uygur Qurultiyi" mu bundin burun qurulğan her qaysi qurultaylarğa ohşaş, milli musteqilliq bayriqini köturivilip xelqni qaqti - soqti qilidiğan bir guruh ademlerning oynawatqan oyunlirimu - qandaq ? dep qaraydu. Mana bu xelqning işençisige érişiş - érişelmeslik mesilisi .
     Biz ötken esirning 40- yilliri qurulğan " Şerqi Türkistan Jumhuryiti" ni eslep körsekla, hazirqi teşkilatlirimizning qançilik derijide öz xelqining işençisidin ayrilip qalğanliqini köriwalalaymiz. Eyni çağda bir jumhuriyet quruşqa kétidiğan barliq çiqimni üstige alaliğan Uygur xelqi endilikte bir teşkilatning 60 ming dollar çiqimini kütürelmesmu ? Erkin Aliptikin efendi we başqa ledirliq tamasida yürgenler şuni bilişi lazimki, Uygur xelqi özliri heqiqi işengen bir teşkilatning 60 ming emes, 600 ming dollar çiqiminimu üstige alalaydu. Bu yerde gep, ene şu xelqning aldiğa bérişta. Öz xelqi bilen içquyun - taşquyun bolup, milli inqilabning nişan - meqsetlirini xelqqe tepsili çüşendürüş, yüz bériwatqan emeli qiyinçiliqlarni yuşurmastin eynen ehwalni xelqqe yetküzüş, xelqqe yalğan melumatlarni bérip, xelqni aldaydiğan rezil qilmişlardin hali buluş, özining tolimu sawatsiz, belimsiz ikenlikige baqmay xelqni yaratmaydiğan, xelqni özidin tüwen çağlaydiğan bilermenlerdin boluwalmasliq, meyli aşpez yaki naway bolsun, meyli işçi yaki déhqan bolsun, meyli tijaretçi yaki oqutquçi bolsun, ularning heqiqi yürek sirliriğa qulaq silip, meslihet - nesihetlirini we pikir - teleplirini jan - dili bilen anglaş, bu heqiqi bir xelq rehbiride buluşqa tigişlik bir hislettur.