MUHAJIRETE YAŞAWATAQAN MEŞHUR UYGUR ERBAPLIRI BILEN SÖHBET

     1997 – yili ramazan éyida “Şerqiy Türkistan information merkizi„ning reisi we „Tamçe jornili“ ning sahibi we mes’uli Abduljelil Qaraqaş „Tamçe jornili“ namidin Saudi Erebistandiki Şerqiy Türkistanliq atağliq hersahe Uygur erbabliri bilen söhbet ötküzgen idi.

Nöwette merkizimiz eyni waqitta başliğan emma türlük sewepler tüpeylidin qélip qalğan bu söhbetnind dewamini qayta yézişqa kirişti. Şu munasiwet bilen 1997 – yili „Tamçe jornili“ning 2 – sanida élan qilinğan bu söhbet hatirisini oquğuçilirimizğa qayta bérişni muwapiq körduq. Inşa Allah buningdın kéyin bu tonuşturişimizni dewamliq berimiz.

Ereb Dunyasidiki Harmas Muterjim Ustaz Muhammet Qasim Bilen Söhbet

Soal: Esselamu eleykum ustaj Muhammet Qasim aka!
Özliri we ilmiy paaliyitliri heqqide qisqiçe sözlep bersile qandaq?
Jawap: Men 1930 – yili ağustning 2 – küni ana wetinimizning ezizane şehri Qeşqerde tuğuldum. 1938 – yili öz zamanisidiki Qeşqerde éçilğan yéng ma’arip mektipide bir yil oquğandin kéyin, 1939 – yilidin 1949 – yiliğiçe diniy medrislerde Erebçe oqudum. 1949 – rehmetlik dadam Emin hajim bilen bille Saudi Erebistanğa hejge kélip, Sudi Erebistanda muhajir bolup turup qalduq. 1950 – yili Erebistanda Felah namliq medriste oqudum. 1982 – yilidin 1992 – yiliğiçe Saudi Erebistanning Jidde radiosi Uygurçe anglitiş bölümide işlidim. Hazir hem Mekke mukerrimide yaşwatimen. Ailem we öylük oçaqliq 10 balam bar, 33 newrembar. Saudi Erebistanğa kelgendin başlap tijaret bilen şuğullan’ğandin, başqa ilmi işlar bilenmu şuğullunup keldim.

Soal: Sile qaçandin béri ilmiy işlar bilen şuğulliniwatila?
Jawap: 1955 – yilidin başlap ilmiy işlar bilen şuğullinişqa kiriştim.

Soal: Sile qaysi sahede ilmiy işlarni élip bardila?
Jawap: Men deslepte Uygur kilasik eserlirini ügünüş we tetqiq qiliş bilen şuğullanğan bolsam, kéyinki mezgillerde Uygur kilassik eserliri we tarixi kitablarni terjime qiliş bilen şuğullandim.

Soal: Siler qaysi eserlerni terjime qildila?
Jawap: Men Turğun Almasning “Hunlarning qisqiçe tarixi ” , Haji Nurhajining “Qarixanilarning qisqiçe tarixi” , “Çenggiz name” , Yusup Xashajipning “Quttaqu belik” , Muhammet Emin Bugraning “Şerqiy Türkistan tarixi” we Siyit Noça romani qatarliqlarni terjime qildim.

Soal: Özliri qaysi eserlerni yazdila?
Jawap: Men yazğan eserlerdin birinçsi: “Türkistandiki meşhur kişiler” . Bu kitab 4 tom bolup, 3000 bet. Bu kitabqa 635 parçe resim, ikki herite kirgüzülgen. Ikkinçisi: “Şerqiy Türkistandiki köp padişaliq dewr we hazirqi dewr”. Üçünçisi: 300 betlik Erebçe “Türkistan şérilar toplimi” we özemning bir yürüş şerilar toplamlirimni yazdim.
Diniy eselerdin Ebulhesen Ledunnining “Peyğemberlerning Hatimi” digen kitabini terjime qildim.

Soal: Yuqurqi kitablarni neşir qilduralidilimu?
Jawap: Bu kitablarni basturuşqa nurğun pül lazim bolğanliqi üçün neşir qilduralmidim.

Soal: Bu kitablarni basturuş imkaniyitti bolup qalsa aldi bilen qasisini basturuşni halayla?
Jawap: Men aptur boluş süpitim bilen emes, yazğuçi bolğanliqim üçün kitablirimning hemmisining bésilip çiqişini we élan qilinişini xalaymen. Héç bolmiğanda „Türkistandiki meşhur kişiler“ digen kitabim bésilip çiqsa digen ümidim bar. Şuning bilen birlikte mohim kitablardin biri bolğan “Qutatqu bilik”ningmu bésilip çiqişini arzu qilimen, çünki bu kitabtiki 6645 beyt şéri Erebçige terjime qilinğan. Bu kitablarni terjime qiliş üçün 10 yildin köprek waqtim serip qilindi. Şundaq turuqluq Turğun Almasning “Uygurlar” digen kitabini Erebçige terjime qiliwatimen. Bu kitabningmu keng jamaet bilen yüz körüşüşini umid qilimen.

Soal: Kitab xanlardin qandaq arzu istekliri bar?
Jawap: Kitab hanlirimizning köplep kitab oquşini we yazğuçilarni teqdirlişini umid qilimen.

Ustaz Muhemmet Qasim, Allah ejrilirini bersun! Özliri yazğan we terjime qilğan kitablarning tézraq neşir qilinip, Ereb dunyasiğa tarqilişiğa nesip qilsun! Amin!!!

Tamçe jornili we Şerqiy Türkistan information merkizi namidin özlirige köp rehmet!