Iraq Uruşnining Zhonggo Dölet Bixeterlik Muhitiğa Bolğan Tesiri

<Yengi Dunya Gezitining 2003-yil 7 sanidin élindi. >
Aptori: Hi Ji Ning
(bu maqale Amerika - Xitay munasiwetliride oquğuçilirimizning tehlil qilip körüşige erziydu)

1 – belki kelgüsi tarih teripidin 2002 –yili 11 – ayning 1 – heptisi nahayiti helqilğuç muhim künler bolup hisablinidu. Töwendiki weqe amerika tarihini, dunya tarihini hetta Zhunggo tarihini özgertküsi. Amerika parlamenti, amerika prezidentiga téhimu köp hoquqlarni berdi Hetta öktiçi partiye démokratçilar partiyisimu, dölet biheterligini birinçi orunğa qoyuş şoari astida partiyeler arisidiki majralarni bir terepke qayrip qoyup, hökümet teşkilligüçi jumhuryetçiler partiyesi we prezident buşning bésimi astida, prezidentni öz aldiga musteqil qarar çiqiralaydigan pewquladde hoquqqa ige qildi. Şundaqla jumhuryetçiler partiyesining parlamenttiki orni Bush prezident bolğandin buyan birinçi qétim qismen üstünlükni igenlidi. Bu arqiliq prezident Bush, démokratçilarning dölet içidiki uruşqa qarşi zatlarning, teşkilatlarning qarşiliqini qayrip qoyup, Iraqqa qarşi jeng açalaydigan boldi.
2 - hette dunya adalitige we téniçliqiga wekillik qilguçi birleşken döletler teşkilatimu, Iraq helqining we qanunluq hökümitining téniçliq teleplirige, adalet murajetlirige qarapmu qoymay Amerika, Engiliye hökümitining bésimi astida ahirqi agahlanduruş çeki we kemsitiş mezmunidiki birleşken döletler teşkilati yéngi 1441-nomurluq qararini maqullap Amerikining her waqit Iraqqa jeng éçişi üçün yéşil çiraq yandurdi. Amerika öz aldiğa royapqa çiqarğan bu adaletsiz qarar Iraqni yene bir qétim dunya déplomatiye sodisining qurbaniga aylandurdi. 3- Germaniye, Rosiye, Fransiyeni öz içige alğan asasliq çong döletler sirttin qariganda Amerikaning Iraqqa hujum qilişiga qarşi haletni ipadiligen bolsimu, lékin özlirini we menpetini qogdaş pirinsipini çiqiş nuhtisi qilip, emilyette muresse qiliş we yumşaq siyasitini yürgüzüp, uruşqa qarşi turuş, téniçliqni söyüş quruq şoarini towlap yürdi. Şuning bilen Amerika helqaradiki asasliq taşqi qarşiliqlarni süpürüp taşlap, helqarada tesiri yahşi bolmigan bir ülge yaratti. Lékin Zhunggo özining waqitliq dölet menpeti we helqara weziyetni çiqiş nuhtisi qilip çarisiz özining eng çong yuşurun düşmini bolgan Amerikining teripini aldi. Zhunggoning bundaq diplomatiye yürgüzişining sewepliri töwendikiçe:
1 - Aamerikining yer şari uruş istirategiyesidiki üstünlükini we hazirqi şaraitta Aamerika bilen oçuq aşkare riqabetlişişning mümkin emeslikini nezerde tutup, Amerika bilen helqaraliq mesililerde yüzmu-yüz qarşilişişni halimidi.
2 - dölet içidiki ihtisadiy we sotsiyal mesililerning nahayti égirliqidin yene kelip 16- qurultaydiki yéngi-kona hoquqdarlarning almişiş dewride, téniç bir helqara munasiwet mohitiga muhtajliqidin.
3 -Amerika bilen térorluqqa qarşi turuşta melum bir muressege kelgen. Yeni, Amerika Şerqiy Türkistançilarni helqara teroristlar dep étirap qilip, Xinjiangning musteqil boluşini dawamliq qollimaydigan boldi. Şuning bilen Zhunggoning xelqarada özining janijan menpetige tesir qilmaydigan mesililerde Amerikiga qarşi qattiq pozitsiye tutuş teske tohtidi.
4 - Zhunggo 1991-yilidiki déngiz qoltugi uruşidin hazirga qeder birleşken döletler teşkilatining Iiraq togriliq çiqargan qararliriga égişip maqullap keldi. Amerikining qoral işlitiş bana -sewepliri toluq bolmisimu, lékin öz aldiga qarşi turuş pozitsiyeside turup qarşi bilet taşlaş hoquqidin waz keçiş arqiliq Iraqni qollaşning öz dölet menpetini qogdaşqa paydisi yoqliqini, eksiçe helqarada yétim qalidiganliqini şundaqla Amerika we gerip bilen qarşilişişning héç qandaq paydisi yoqliqini, helqarada tesiri yahşi bolmigan, dölet küçi ajiz, istiqbali tutuq Iraqning özige héçqandaq paydisi yoqligini oylap yetti.
5- Iraq Ottura Şeriqte, Şimaliy Koriye we Hindistan-Pakistan mesilisige ohşaş biwaste Zhunggoning çigra biheterlikige tesir yetküzmeydu. Peqetla murekkep Islam mesilisi.
6 - Aamerikining Yoguslawyediki Zhunggo elçihanisini weyran qilişi, Zhunggo yardemlişip Iraqqa qurup bergen nur-kabil systimisini bitçit qilişi we Aamerika-Zhunggo ayruplanlirining soqulup kétişi qatarliq yüzmu-yüz herbi toqunuşlardin buyan Zhunggo terep Amerikiga qarita téhimu tügüliweliş, muqimliq, téniçliq saqlaştek mötidil déplomatiyesini yürgüzdi. Lékin her qaysi ellerning bir meydan sérik oyuniga ohşaş paydisi yoq déplomatiye tirkişişliridin kéyin 3 - ayning 20 - küni Amerika we Engiliye özliri belgiligen 48 saetlik ahirqi çektin yérim saet ötişi bilenla qilçe ikkilenmestinla helqara qanunga we helqara munasiwetler mizaniga hilap halda birleşken döletler teşkilatining mewjutluqini közge ilmay helqara téniçliqni bir terepke qayrip qoyup hakawurluq bilen hojumni başlidi. Bu yene bir qétim dunyani çöçütti. Şuning bilen bir waqitta Zhunggonimu qattiq çöçütti. Aptorning qarişiçe, eger Amerika uruş arqiliq Iraqni weyran qilsa yaki siyasiy özgürüş, yuşurun öltürüş, alahide qisimlar arqiliq hujum qiliş qatarliq wastilar bilen Saddam hakimiyitini yenggüşlise, nahayti éniqki bu Amerikining Afganistandiki térorluqqa qarşi uruştin kéyinki yene bir tarihi gelbisi. Şundaqla ötken esir 1990-yilidin başlap Amerika armiyesining 8-qétimliq sirtqa esker çiqirip érişken ğelbisi. Aaldinqi yette qétimliq uruşni birinji qétimliq Iraq uruşi, Bosnahersek uruşi, Panamaga qaritilgan tuyuqsiz uruş, Sumaliy uruşi, 2 - qétimliq Iraq uruşi, Kosowo uruşi, Afganistan uruşi qatarliqlar: Eger Saddam hakimiyiti agdurulsa, Amerikining dunyadiki eng küçlük, eng emiliy, eng biwaste düşmini yoqitilgan bolidu. Qalgan yoşurun düşmenliri: Iran, Süriye, Şimaliy Koriye, Kuba, Pelestin, Sudan we Liwye. Bu döletlerning küçi ajiz öz- ara siyasiy, herbiy ittipaq tüzişimu nahayti tes. Bular Amerikiga uzaq muddetlik we zor tehdit salalmaydu. Amerika özining qudretlik sisasiy, ihtisadiy, herbiy we teşwiqat wastisidin paydilinip, bu döletlerni böleklerge, qisimlarga bölüp parçilaydu. Bu Amerikining yéngi esirning béşidiki 20 yaki 50 yilliq asasiy deplomatiye herbiy wezipilirining birsi. Şuning bilen bir waqitta küç hemmidin jiq kétidigan reqibi Zhunggoğa dawamliq bésim işlitidu. Amerika yuqurdiki Iran başliq yette döletni öz kontrolliqiga élip, özining aldi-kéyni qorusini yigişturgandin kéyin pütün küçini yigip özining eng ahirqi, eng çong düşmini bolğan Zhunggoğa zerbe beridu. Buni Zhunggoning iradisi bilen özgertkili bolmaydu hem Zhunggoning ihtisadiy küçi we helqara çong bazarliq orni belgilimeydu. Muhim amil, Amerikining uruş qiliş iradisi we emiliy uruş küçi uruş qiliş iradisi jehettin Zhunggoning qandaq özgirişidin qet'i nezer, Zhunggoning dawamliq sotsiyalizim tüzimi qurulmisida turiwerişidur. Amerikining Zhunggoga zerbe bérişide asasliq köz-qarişi we iradisi bar. Uruşning emiliy küçi jehettin, Zhunggo peqetla tig uçi Amerikiga qaritilgan çong kölemlik herbiy küçlirini zamaniwilaşturuşi kérek. Bundaq qilmiganda Zhunggoning herbiy küçi bu esirning deslepki 50 yilida Amerika we şimaliy atlantik ehdi teşkilatining herbiy küçi bilen riqabetlişelmeydu. Amerika yenila herbiy tehnika jehette qet'i üstün orunda turidu. Melum menidin éytqanda, bu Zhunggo bilen Amerikining waqit üstide beygige çüşişidur. Şundaqla Amerikining yuqurdiki döletlerni yoqutişi qançilik téz bolsa, Zhunggoni yoqitidigan waqitmu şunçe tez kélidu. Shuning üçün Zhunggo buqétimqiğa ohşaş dawamliq Amerika bilen Engiliyening öz etrapidiki döletlerni uruş siyasiti bilen qistişiğa yol qoyup muresse qilsa kélişiş, yolqoyuş arqiliq pütünlükni saqlaştek qisqa muddetlik déplomatiye siyasitini qollansa bu toqunuşsiz rayonlarni we ittipaqdaşlarni qoldin bérip qoyup, özige özi ora koliğan halda özini özi ölümge qistap kirip mejburi halada Amerika, Engiliye bilen helqilğuç jengge kirip qalidu. Zhunggo hökümiti özining uzaq muddetlik dölet biheterlik menpeetini çiqiş nuqtisi qilip özini küçlendürüş bilen bir waqitta, yuqurdiki döletler bilen oçuq aşkare we mehpi siyasi déplimatiye we herbi jehetlerdin alaqe ornutup, ularning dölet küçüni aşurup, diplomatiye ornini yuquri kötürüp Amerika, Engiliye bilen tirkişiş kérek. Bu shepqetsiz riyalliq belgiligen we helqara pirinsibi jehettin qilğili boludiğan qilişqa tigishlik işlardur. Hergizmu Amerika Engiliyening zomugerlik horikining yoğunap kétishige qarap turmaslimiz kerek. Bolmisa reqibimiz kündin - künge küçüyip aqibitini yiğishturwalğili bolmaydu. Eng ahirida pütün küçini dunyağa tikip, (BDT siyasi jehettin) şimali atlantik ehdi teshkilati ( herbiy jehettin) qatarliqlarni işqa sélip, Zhunggoğa qarita ahirqi hujumni başlaydu.
Amerika özining qudritini işqa sélip, melum bana seweplerni tepip Zhunggoni BDT’diki qanunluq ornidin we hoquqidin mehrüm qilip, tönögünki Yoguslawiye we Iarqqa ohşaş özümu bilmigen halada helqara sotqa çiqirip qoyudu. Zhunggoğa esker kirgüzüşke herhil bahanilarni tapidu. Ahirda herbi déplomatiye küçining bésimi bilen Zhonggoni tizgenleydu, yaki Zhonggoğa qarita uzaqtin yaki pilanliğan zor kölemlik ağdurmiçiliq we herbi arlişişni başlaydu. Bu hewepni köptürgenlik emes. 12 yildin buyan bolupmu Afğanistan urushidin kéyin Amerika nezirye we emeliyiti jeryanida bu künning yétip kilişi üçün teyyarliq qilmaqta.
Zhunggo hergizmu, bu işlarğa özgürüp qalamikin dep ham hiyalda bolmasliqi kerek!
Amerikining mesetlik qilğan herbir déplomatiye herbi herkitige diqqet qilish kerek!
Hem dadilliq bilen qeetti qayturma zerbe bérişkerek !
Bundaq qilmisa aqiwette yigirme neççe yilliq iqtisadi qurlushi weyran bolupla qalmay, Zhunğua milletliri bir meydan baştartip bolmaydiğan milliy tuqunushqa uçraydu!