Qeşqerdiki Yer Tewreş Apiti We Apettin Qutquzuş Işliri

2 - Ayning 24 - küni Şerqiy Türkistanning Qeşqer wilayet Maralbeşi, Peyziwat, Yopurğa, Yengişeher, Yengisar nahiliri we Qeşqer şehride qattiq yer tewreş apiti yüz berip, Xitay axbarat tarmaqliri deslepte yer tewreş derijisini 6. 8 bal dep élan qilğan idi. Beijingdiki Xitay doletlik yer tewreş idarisining mutexesisliri we Uygur aptonom rayonluq yer tewreş idarisi mutexesislirining nex meydandiki tekşürüp éniqlişiğa qariğanda 2-ayning 24-küni 9 bal tewrigen bolup, apet derijisi intayin eğir iken, 1949-yildin buyan Xitayda eng éğir yer tewreş bolup hesaplinidiken.

Bu qétimqi yer tewreşte 300 din artuq qérindişimiz qaza qilğan dep élan qilniwatqan bolsimu, bu san peqetla örülüp çüşken tamlarning arisidin bayqalğan jesetler sani bolup, téxi bayqalmiğan, yégidin bayqiliwatqanlarni qoşqanda uningdin köp ikenlikini qiyas qiliş mumkin. éğir yaridar bolğanlar 2000 kişidin éşip ketken bolup, başqa yaridarlarni qoşqanda 5000 kişidin éşip ketken. 50 mingdin artuq öy örülüp çüşken bolğaçqa, neççe tümen Uygur déhqan, tibbiy xadimlar, oqutquçilar, ottura-başlan’ğuç mektep oquğuçiliri, bowaqlar, ayallar, bimarlar we Xıtaylarnıng zulmını yetkiçe tartiwatqan xelqimiz qehritan soğuqta tünimekte
Örülüp çüşken oylerning astidin qezip çiqarğan yotqan korpiler yetişmigeçke, intayin qiyin ehwalda turmaqta.
Şerqiy Türkistandiki Uygurlar olturaqlaşqan Qeşqer wilayitidé qattiq yer tewreş apiti yüz bérip neççe yüz Uygur qaza qilip, neççe ming Uygur yarilinip, neççe tümen Uygur oy-makansiz qehritan soğuqta qelip, putkul Uygur xelqi musibette turğan bolsimu, qara niyet Xitay hökümiti apetke uçriğan jaylarğa 1100 kişilik qoralliq Xitay eskirini apettın qutquzuşqa yardem bériş nami bilen iwertip, apetke uçriğan, méyit namizi çüşüriwatqan Uygur jama’itining <amanliqini qoğdimaqta>, ular apetke uçriğan Uygur xelqige insaniy yardem beriş üçün emes, apet yüz Bergen jaylarğa berip qoralliriğa oq betlep, qelin juwilarni kiyip alwastilardek nazaret qilip turmaqta. Xitay hökümitige nisbeten apettiki Uygurlarning ölüm-yetim işliridin şu rayonning muqumliqidin üstün orunda turidiğanliqini pütün dunya körüp turuptu.
Maralbeşi nahiyilik partikom sekirtarining yaponiyening <Çet’ellerde yüz Bergen apetlerdin qutquzuş merkizi>ning mes’uliğa bergen jawabida “maddiy buyumlar yetişidu, yardem qilsanglar nex pul iwertinglar”digen.

Erkin Asiya radiosining 2-ayning 28-küni Maralbeşi nahiye Çongqurçaq yézisidiki Uygur déhqanlarğa telefon berip igellişiçe heçqandaq pul we maddiy buyumni qobul qilmiğanlar texi köp iken.

Xitay hökümiti dunyadiki herqaysi döletler we xelq’ara teşkilatlarning, muxbirlarning yer tewrigen jaylarğa bérip ziyaret qilişi, yardem bérişini çeklimekte. Yer tewrigen jaylardiki doxturxanilar örülüp çuşkeçke hökümet terep we qizil kirizis jem’iyiti teripidin insanperwerlik yardem üçün iwertilgen çedirlar peqetla yetişmeydiken. Çédir , dawalaş üsküniliri, dora-okul, tibbiy xadimlar, kiyim-keçek, yimek-içmek we turmuş lazimetlikliri eğir derijide yetişmeydiken.
Uygurlar 1000 yildin artuq waqittin beri Islam diniğa étiqad qilip kelmekte. Yer tewreşte qaza qilğan Uygurlarning meyit namizini çüşüruşni hökümet belgilep bergen bolup, yurt-mehellidiki imamlarning méyit namizini çuşuirişini çeklep, Xitay hökümiti belgiep bergenlerning namaz çüşürişige buyruq çüşürulgen. Uygur partiye ezaliri, kadirlarning qaza qilğan tuğqanliri üçün musibette boluşi, yiğlişi, meyit namiziğa qatnişişi qattiq çeklen’gen. Uygurlar musibet tutuş hoquqidinmu mehrum qilinmaqta.

1996-yildin beri Qeşqerning Peyziwat nahiyiside 4000 qétimdin artuq yer tewrigen bolup, insaniy yardem üçün hetqaysi jaylardin pul, yimek-içmek, kiyim keçek, turmuş buyumliri, oqutuş buyumliri qatarliqlar iwertilgen. Xitay hökümet xadimliri bu yardem buyumlirini özliri, uruq-tuğqanliri we özlirige dahim nep yetküzüp turidiğan intayin az sandiki tijaretçilerge bölüp bérip, öyliri örülüp çüşken, tuğqanliri, a’ile başliqliri apette qaza qilğan Uygurlarğa héçnerse bermigen. Eğir derijide yer tewreş apiti yüz bergen’ge 6 yil bolğan bolsimu, ta hazirğiçe ottura-başlan’ğuç mekteplerning oqutuş binasini yasap bermigen.
Xitayning şerqiy türkistandiki hökümiti qorçaq hökümet bolup, heçqandaq hökümetni xelqimiz demokratik saylam arqiliq wujudqa çiqarğini yoq, Uygur aptonom rayonioning qorçaq re’isi Ismayil Tiliwaldidin tartip, Teklimakan çölining qatnaş qolaysiz yeziliridiki sekirtar, yeza başliqliriğiçe Xitay kompartiyesi teripidin bekitip iwertken Xitay we xelqqe emes qaraniyet Xitay tajawuzçilirining tüp menpe’etige wekillik qilidiğan Uygurlar bolup, yer tewreş apitining yüz berişi, nurğun Uygur qerindaşlirimizning qaza qilişi, eğir yarilinişi, dolet içi we sirtidiki insanperwer teşkilatlar, şexislerning yardem qilişi apet yüz Bergen jaydiki Xitay emeldarlirining pul tepip beyiwalidiğan, uruq-tuğqanlirini yöleydiğan, resturanlarda haraq içip, kongul eçiwalidiğan, topliğan pullirining bir qismini yuquri derijilik emeldarlarğa sunggutup emilini östuriwalidiğan yaxşi purset bolup hesablinidu!

Bu iş 6 yildin béri Qeşqer wilayitidiki neççe milyon Uygurğa yada bolup ketken pakittur.
Bu qétimqi yer tewreş apitige uçriğanlardin hal soraş, ularning normal turmuşini eslige kelturiwélişi üçün yardem qiliş işliri nurğun dölet we rayonlarda başlandi. Bu yardem pulliri we maddiy eşyalarning yene ilgirikidek Xitay hökümet emeldarlirining yançuqiğa çüşüp kétip, apetke uçriğan xelqimiz qehritan soğuqta musibetlik, eğir künlerni dawamlaşturiwerişining aldini éliş üçün biz munasiwetlik dolet we teşkilatlarni Xitaylarning wediliri we qesemlirige işenmeslikke, amal bar apet yüz bergen jayğa berip, öz qoli bilen yaki işencilik yollar arqiliq Uygur dehqanliri, oqutquçi-oquğuçi, ösmurler, ayallarğa, ajizlarğa tarqitip berişi kereklikini jiddiy telep qilişimiz lazim. Tunugundin beri igelligen xewerlerge qariğanda apet rayoniğa iwertilgen pul we maddiy buyumlarni Maralbeşi nahiyisidiki töt yézining sékirtar we yéza başliqi ülişiwalğanliqi üçün, wezipisidin qoğlandi qilin’ğan. Bundin kéyinmu topilangdin torğaç oğurlaşqa könüp qalğan qara niyet munapiqlarning aldamçiliqidin saqlinişimiz zörür.

Apette qaza qilğan qérindaşlirimizning yatqan yéri jennette bolsun! Barliq qérindaşlirimizğa sebir, aman-ésenlik, salametlik tileymiz.

Biz dunyadiki herqaysi döletler, xelq’ara teşkilatlarning Şerqiy Türkistan Qeşqer wilayitide yer tewreş apitige uçriğan Uygur xelqige insaniy yardem qolini sunuşini, hem u yardemlerni mustebit, çérik Xitay hökümiti arqiliq emes, adil, biwaste yollar bilen yetküzüp bérişini semimi iltimas qilimiz.

Şerqiy Türkistan Informatsion Merkizi