Xinjang Uygur Aptonom Rayonining Yéngi Qorçaq Re'isi Ismayil Tiliwaldi

Dunyadiki nurğun milletler on neççe yildin béri öz musteqilliqlirini qoliğa élişip, soğuq uruşqa hatime bérilgendin kéyin, dunya miqyasida erkinlik, demokratiye dolquni ewjige çiqişqa başlidi. 21-esir musteqilliq, demokratiye moda bolidiğan esir bolup, wetinimizning azatliqini qolğa kelturuş üçün jan tikip küreş qilidiğan esirdur.

1989-yili Xitay paytexti Beijingda oquğuçilarning biyurukiratliqqa, çeriklikke qarşi turup, demokratiyige, erkinlikke yüzlinişni meqset qilğan zor kölemdiki namayişi wujudqa çiqip kommunist Xitay hakimiyitining qanliq basturuşi bilen ayağlaşti. Bu weqe yüz bérip bir yildin kéyinki 1990-yili 5-aprelda Şerqiy Türkistanning ğerbiy jenubidiki Qurum tağlirining etigige jaylaşqan Barin yézisida Xitayning mustemlikisige qarşi musteqilliq marşi yangrap, pütün Xitayni sarasimge saldi. Bu-Şerqiy Türkistan xelqining yéqinqi zaman tarixidiki Xitayğa qarşi atqan küçlük bir zembirek oqi hemde Uygur helqining milliy zulumğa, mustemlikige, tajawuzçilarğa qaritip atqan oqi idi.

Komunist Xitay hökümiti Şerqiy Türkistanda héçnersini azat qilişqa qatnişip baqmiğan, Uygurlarni yoqutuş üçün kelgen,"azatliq armiye"dep atilidiğan tajawuzçi qoşunini, küreşçi ayrupilanlirini, tankilarni işqa sélip Barinda inqilapqa atlan'ğan qehrimanlirimizni, ularning bala-çaqilirini qara-qoyuq bombardiman qilip, bu inqilapni qanliq basturğan bolsimu, Uygur xelqining tajawuzçi Xitay hökümitige,Xitay xelqige bolğan ğezep nepritini, öçmenliki téximu ulğaytti.

Barin inqilabidin kéyin, Xitayning Şerqiy Türkistan siyasiti özgerdi. Biri, Uygur xelqining mutleq köp nopusini igelleydiğan déhqanlarğa qaritilğan zulumni küçeytti.Yene biri Şerqiy Türkistandiki yerlik hakimiyetlerge saylam bilen emes, Xitaylarning teritide namaz oquydiğan sadiq ğalçilarni memuri hadim qilip yuquridin iwertidiğan boldi. Undin ilgiri yalğandin bolsimu Şerqiy Türkistandiki yézilarda, nahiyilerde saylam élip berilip, hakimlar békitiletti. Barin inqilabidin keyin hakimlarni Aptonom rayonluq partikom békitip, yalğandin xelq hökümiti namida qizil hetlik höjjet çüşürüp xelqqe élan qilidiğan boldi. Nöwette Şerqiy Türkistanda partikom we hökümet organlirida işleydiğan kadirlar meyli Uygur yaki Xitay bolsun,yaşlaşturuş omumlaşturulğan bolup,u yaş kadirlarni hökümet qisqa muddet içide nahiye, wilayet yaki aptonom rayon merkizi bolğan Ürümçige toplap, kommunistik partiyining yéngi hile-mikirlirini ügütüp, uni şertsiz ijra qilişqa bilep asasi qatlamğa iwertidiğan boldi. Ilgiri peşqedem kadirlar asasi orunlarda bolup,yuquridin xelqqe paydisiz siyasetler belgilen'gende ijra qilmaytti yaki kéçiktürüp xelqni, yurtni qoğdaşqa tirişatti. Emdilikte bolsa Şerqiy Türkistandiki barliq yéziliq partikomlarğa Xitay sekirtarlar iwertildi, yéza-bazar başliqliriningmu yérimi digüdek Xitay millitidin seplendi, mu'awin sékirtar we yéza başliqliri Uygurlardin bolsimu, bu Uygur kadirlarni xelq sayliğan bolmiğaçqa,ular xelqning ölüp-tirilişi bilen héçqandaq munasiwiti bolmiğan, Xitay kompartiyisining sadiq ğalçiliridin bolup, xelqni éziş, zulum qiliş, qénini şoraş, Xitay hökümitining téximu qattiq zulumiğa we yoqutuşiğa yardemçi boluş rolini oynimaqta.

Ilgiri bir yézini 2-3 başliq başquratti, nöwette Şerqiy Türkistandiki yéza-bazar organlirida 15 tin 25 nepergiçe sekirtar, yéza başliqi qatarliq jallat emeldarlar seplen'gen bolup, hemmisi digüdek Uygurlarning qénini içip korenglimekte.

Aptonom rayonluq hökümetning Xitayğa sadiq, Xitaylar Uygurlarni qanliq bastürimen, disimu külüp turidiğan sabiq omaq re'isi Ablet Abdureşit, körsetken xizmitining çongliqiğa qarimay, re'isliktin qaldurulup, yene bir yéngi ğalça Ismayil Tiliwaldi re'islik tajini kiydi.

Ismayil Tiliwaldi Qeşqerning Toqquzaq nahiye Beşkerem yéza Saybağ kentidin bolup, téxi Xinjang Universtetining matimatika fakoltetini püttürgen. Oquş püttürgendin kéyin Toqquzaq nahiye Zemin yézisida terjiman, Toqquzaq nahiyilik partikom teşkilat bolum ezasi, Qeşqer wilayetlik partikom teşkilat bölümining kadiri, Qeşqer wilayetlik kadirlar başqarmisining başliqi, Qeşqer wilayitining mu'awin walisi, walisi bolup işligen idi. Kéyinçe aptonom rayonluq hökümetke baş katip bolup östürülüp, Qeşqerdiki ançe-munçe xelqni oylap qoyidiğan mijezini özgertip, Ürümçidiki munapiq başliqlarğa xoşamet qilip, hemme buyruqlarni şertsiz ijra qilmiğaçqa uzun ötmeyla wetinimizdiki jallat qoşun-Xinjang işlepçiqiriş-quruluş polkiğa mu'awin siyasi komissar qilip teyinledi. Ismayil Tiliwaldi qanitidin ayrilğan quştek bingtuandiki aqqun Xitaylar arisida temtirep yürüp, özining ilgiri yeterlik sadaqetlik körsitelmigenlikini, sadiq işlimise muşundaq aqiwetke qalidiğanliqini tonup yétip, xizmet körsitişke başlidi. Andin Xitay hökümiti uni aptonom rayonluq partikomğa da'imi hey'et, Uygurlarni basturuştiki furont-siyasi-qanun komutetiğa mu'awin sekirtar qilip yotkep,"xizmet körsitişke"şara'it yaritip berdi. Derweqe barğanséri <bext quşi> béşiğa qonuwatqan bu Uygur neslidin bolğan mexluq, özining 30 neççe yil ilgiri aliy mektepte matimatika oquğanliqiğimu qarimay, wijdanini tongguz göşide bulğap, Xitaylarning peşide namaz oquydiğan, nime dise şertsiz ijra qilidiğan layaqetlik, sadiq ğalçilardin bolup yétişip çiqti. Ismayil Tiliwaldining pütünley sétilip ketkenlikige közi yetken Beijing hökümiti qilçe ikkilenmey, bu qétim uni re'islik orniğa osturdi.

Şerqiy Türkistan informatsion merkizimiz Ismayil Tiliwaldining 1999-yili Hotende we 2000-yili Aqsu wilayetliridiki Uygurlarning musteqilliq küreşlirini basturuşta <wezipini aşurup orunliğan iş izliri> toğrisida xewer Bergen idi.

Ana wetinimiz Şerqiy Türkistan kommunist Xitay hökümitining mustemlikisige aylan'ğandin béri meyli Burhan Şehidi bolsun, Seypidin Ezizi bolsun, Tömür Dawamet bolsun, Ablet Abdureşit bolsun, Ismayil Tiliwaldi bolsun hemmisi oxşaşla Xitaylarning Uygur siyaqidiki ğalçiliri, meslekdaşliri, jallatliri bolup, Xitaylar ularning ağzidin paydilinip Uygur xelqige öz meqsetlirini uqturup we ijra qildurup, dunya xelqini ularning ağzi arqiliq şekil jehette bolsimu qaymuqturup, aldap keldi. Şuning bilen bir waqitta Xitaydin wetinimizge neççe milyon tajawuzçi köçmenni yötkep keldi. Wetinimizning azadliq işlirini köp arqiğa sürdi.

Biz Şerqiy Türkistandiki hakimiyetni tehlil qilip köridiğan bolsaq, meyli Ismayil Tiliwaldi yaki başqisi re'is bolsun, beribir Uygurlarğa héçqandaq yaxşi iş qilip berelmeydu. Xitaylar eksiçe barğanseri éğir zulum, yoqitiş, éziş qatarliq wehşi heriketlerni ularning yardimi bilen işqa aşuridu, halas. Çünki ular sözlewatqan herqandaq bir nutuqning orginalini Xitay kommunistik partiyisining Xitay katipliri yazğan bolup, terjimanlar Uygurçiğa terjime qildurup, tehrirlitip bolğandin kéyin sözleydu.Ular özi yazğan bolmiğaçqa duduqlap aran oqup béridu. Axirida téxi <köpçilikke rexmet> digen Xitayçidin şu peti terjime qilin'ğan gepni qoşup qoyidu !

Şerqiy Türkistandiki kişilik hoquq mesililiri, milly zulum, oçuq qilip éytqanda Uygurlarni yoqutuş, Uygurlarning ziminini, bayliqini Xitaylar yutuwéliş qatarliq jiddi hayat-mamatliq kiriziste, Uygurlar peqet aşu 25 milyon xelqige tayinipla Xitaylarni qoğlap çiqirip, özini qutquzalaydu. Xitay hökümitide işlewatqan héçqandaq Uygurdin peqet umid kütmesliki lazim. Uygurlardin bolğan emeldarlarning emili qançe çong bolsa, Uygur xelqige élip kélidiğan ziyini şunçe çong bolidu.

Hulase qilğanda, Uygur xelqi içki ittipaqliqni küçeytip, wetinimizge kelgen herqandaq Xitayni eşeddiy düşminim dep bilişi, özini qoğdiğan asasta ularni qoğlap çiqiriş üçün mexpiy, üzluksiz heriket qilişi, düşmenlerge yardemlişip xelqimizni yoqutuşqa qatnaşqan sadiq ğalçilarni jazalişi, küreş jeryanida, tejribe-sawaqlarni yekünlep, meğlubiyetke uçriğan küreş şekillirini özluksiz yéngilap turuşi lazim.

Yulğun

Şerqiy Türkistan Informatsion Merkizi
2003-Yili 19-Yanwar