Xitay Hökümitining Qeşqerdiki Aşkara Tajawuzçiliqliri

<Qeshqer Shehride heli nami bar Guzer Jamesining resimi.
Wenzhouluq xitaylargha satmaqci bolghan yer
del mushu jame aldidiki chong bir parce bazar.>

Şerqiy Türkistandiki 3000 yilliq tarihqa ige qedimiy şeher, qedimiy astane, Uygur medeniyitining böşigi, Uygur Islam medeniyitining simwoli bolğan Heytkar jamesi jaylaşqan şeher, jahan'ğa meş'hur bowimiz Mehmut Qeşqeri we Yusup Has Hajiplarni yétişturgen eziz tupraqta eşeddiy düşminimiz bolğan kommunist Xitay hökümiti xéli yillardin béri tajawuz qiliş, Uygurlarning medeniyitini, dinini, tilini, xelqini yoqutuşqa urunup we qolidin kélişiçe yoqitip keldi.

1991-Yili Sabiq Sovet Ittipaqi parçilandi. Xitaylarning mustemlikisi bolğan Şerqiy Türkistanning qoldin çiqip kétişige sewepçi bolğan Rus hakimiyiti parçilinip, Ottura Asiyadiki Türkiy milletler musteqil boldi. Dunyawi eqim boyiçe qariğanda emdi nöwet Şerqiy Türkistan'ğa kelgen idi.

1991 - Yili Sovet ittipaqi parçiliniwatqan eşu mezgillerde Xitay hökümiti wetinimizning hemmila yeride jiddiy herküni digudek siyasi yiğin açqan idi. Yiğinda Sovet ittipaqining parçilinişining xata ikenliki, parçilanmasliqi, dawamliq kommunizim yoliğa mengip, Roslarning başqa milletlerni ezişi kérekliki, xelqning erkinlikini boğup, démokratiyige yéqin yolatmay döletning çongluqiğa kapaletlik qilip, dunyadiki kapilalistik döletlerning dölet tuzumlirini özgertip, komunizimni dunyada omumlaşturuş kereklik toğrisidiki mezmunlar idi.

Qeşqerning yéqin xoşnisi bolğan Qirğizistan çegrisi 1992 – yili 3 – ayning 19 - küni sayahetçilerge éçiwetildi ! Şuning bilen Qirğizistandin başlap Rosiye, Belarosiyege qeder bolğan yéngidin musteqil bolğan ellerdiki sayahetçiler Ürümçige, Ğuljiğa, Qeşqerge türkümlep kélişke başlidi. Xelqimiz bilen körüşti, söhbetleşti, soda-sétiq qilişti. Xelqimiz démokratik ellerde yaşawatqan kişiler bilen biwaste uçrişiş imkaniyitige ige boldi. Uygur xelqide çong umid peyda boldi. Çégra we axbarat qamal qilin'ğan yillardikige sélişturğanda çet'el bilen <şamal otuşup> turidiğan weziyet şekillen'gen idi.

Xitay hökümiti yéngidin musteqil bolup, iqtisadiy asasi ajiz bolğan Qirğizistan qatarliq ottura Asiya döletlerning bu ajizliqidin paydilinip, çegrilarni éçiş, çégra sodisini rawajlanduruş, sayahetçilikni rawajlanduruş, soda jehette étibar bériş, yardem bériş siyasitini yürgüzüp, Xitay dölet rehberlliri Ottura Asiyağa toxtimay yügreşke başlidi. Lipeng zongli 1993 - yili Qirğizistan'ğa barğanda Qirğizistan'ğa 50 milyon yuen Xitay puli ( eyni çağda 7.15 milyon Amerika dolliriğa teng idi ) berdi. Bu pulini qandaqtur yéngidin < öyini bölek qilğan > Qirğizistan xelqige yardem bériş, yöleş yüzisidin emes, belki Şerqiy Türkistanning musteqilliqini qollimasliq, Qirğizistandiki Uygurlarning musteqilliq heriketlirini tosaş meqset qilin'ğan idi. Hazirğiçe bundaq paskina sodilar dawamlişip kelmekte.

Şerqiy Türkistan'ğa Xitaydin köplep köçmen we esker yötkeş, Ottura Asiya sodisini kontirol qiliş we uningdin köp payda eliş, şu arqiliq <ozining yéğida özining göşini qoruş>ni meqset qilğan Xitay hökümiti 1999 - yilil 2 - ayning 6 - küni Şerqiy Türkistandiki tömür yolni Qeşqergiçe tutaşturdi we qatnaş başlidi. Tömür yolning qatnaş başlaş murasimiğa Xitayning memliketlik xelq qurultiyi re'isi Lipeng soğuqqa qarimay kelgen idi.

Qeşqerge tunji qétim kelgen poyiz - Qeşqer xelqige tanka élip kelgen idi !!! Bu tankilarning beziliri yolda buzulğan bolup, neççe kunlergiçe yaş Xitay eskerliri Qeşqer şehrining Qoğan yézisiğa jaylaşqan yéngi poyiz istansisi hoylisida bu tankilarni remont qildi. Buni körgen Qeşqer xelqi wehimilerni hés qildi we çeksiz azaplandi, ğezep-nepriti taşti. Buni körgen çet'ellikler tohtimay resimge tartişqan idi. Téxi xijil bolmay Ürümçi bilen Qeşqer otturisida qatnaydiğan yoluçilar poyiziğa <milletler ıttipaqliği> dep nam berip, poyizning her bir waginiğa çaplap qoyuşqan idi. Poyizning Uygur mulazimlirining manga éytip bérişiçe, ularğa poyiz yolğa çiqiştin ilgiri <Qeşqerde milliy bölgünçiler köp, xaliğanda topilang kötürüp, poyizni partilitiwetişi, poyiz xadimlirini öltürüwétişi mumkin, Qeşqer xeterliq, şunga herdahim bixeterlikke diqqet qilinglar, gumanliq kişilerni uçratqsanglar derhal xewer qilinglar> dep qayta-qayta tapiliğan iken.

Uning’ğa ulapla Qeşqer şehride şeher içi yollirini beton'ğa özgertip, kéngeytti. Bu iş körünüşte <Qeşqerge mebleğ selip, Qeşqerning iqtisadini tereqqi qildurup, xelqqe qolayliq yaritip beriş> tek tursimu, emeliyette qara niyet Xitaylar Uygurlarning zor kölemde qoralliq qozğilang kötürüp, Xitayğa qarşi jeng başliğan çağda herbi ayrupilanliri üçün uzunluqi 29 km liq ayrudurum yasiğan idi !

Qeşqer şehridiki Şamalbağ, Döletbağ, Nezerbağ yéziliri we Toqquzaq nahiyisi, Yéngişeher nahiyisidiki bezi binalarni, Uygurlarning oylirini, munbet tupraqlarni Xitay armiyisining makaniğa,bingtuen organliri we şirketlirining makaniğa aylanduruş üçün, Uygurlarning oylirini mejburi çéqip, yiraq yerlerdin öyluk jay körsitip bérip, bezilirige azraq pul bergen bolsimu bezilirige pulmu bermey, ejdatliridin qalğan makanliridin qoğlap çiqardi.

Hazir Ottura Asiyada we dunyağa dangliq bolğan Qeşqerdiki yekşenbe bazarning ğerp teripidiki, Tümen deryasi boyidiki Güzer (esli Güzel-A) dep atilidiğan awat jaydiki Uygurlarning dukanliri, bir qewetliktin tartip 3 qewetkiçe bolğan öylirini çéqiş, Uygurlarni u yerdin köçürüp, şeher etrapiğa yötkep, şeherning otturisidiki bu jewher zéminni Xitayning Wenzhou digen yéridin kelgen aqqun tawuzçi sodigerlerge erzan sétip bériş pilanini tuzup ijra qilişqa başliğan. Bir neççe kündin béri Guzerde olturuşluq Uygur xelqi buning'ğa qattiq qarşiliq qilğan bolsimu, Qeşqer wilayet we şeherlik hökümet ularğa bésim işlitip, eger köçüp kétip orunni bikar qilmisa topa ittiriş maşinisi bilen öylerni qara-qoyuq örüwétidiğanliqini éytqan. Téhi u yolni bir neççe yil ilgiri kéngeytip, beton bilen yasap çiqqan idi, heçnersige putlaşmaytti.

Xitaylar wetinimizning eng guzel ziminlirige tajawuz qilip igelliwaldi, şeherlerni igelliwaldi,Tengri teğining şimalidiki we şerqidiki suliri elwek,tupriği munbet ziminlarni igellep,meynet,medeniyetsiz aqqunlarni yerleşturup,u ziminlarni bulğidi. Xelqimizni u yerlerdin qoğlidi.Ularni az dep emdi Tarihta Uygur döletlirining Astanisi bolğan, dunya medeniyitige zor töhbiler qoşqan alimlirimizning boşugi, xelqimizning pehirlik şehri bolğan ezizane Qesgqer şehrinimu yutuweliş üçün tajawuz qilmaqta!

Çet'eldiki Uygur teşkilatlirining we şexs’lerning bu ehwalni BDT we munasiwetlik organlarğa inkas qilip, Qedimiy şeher Qeşqerning Uygur hidi kélip turidiğan esli qiyapitini saqlap qéliş, medeniy yadikarliqlarni saqlap qeliş, insaniyet medeniyitini saqlap qéliş toğrisida, Xitay hökümitige bésim işletkuzişini, tirişçanliq körsitişini semimiy iltimas qilimen.

Şerqiy Türkistan Informasyon Merkizi

2003- yil, 12 – Yanwar