"Sherqiy Türkistan Informatsiyon Merkizi" teripidin qolgha çüshürülgen Hitayçe "Hoten geziti"ning yéqinqi sanlirida élan qilinghan bir maqalida, nöwette Sherqiy Türkistanning muqimliqigha eghir derijide hewip yetküziwatqan helqaraliq amillarning köpüyüp ketiwatqanliqi, Amerika, Gherp we Islam ellirining türlük shekiller arqiliq Sherqiy Türkistanning milliy musteqilliqini ashkara halda qollap kéliwatqanliqi bayan qilindi.

"Hoten wilayetlik partikom teshwiqat bölümi"namida elan qilinghan "milletler ittipaqliqi bayriqini igiz kötürüp, milliy bölgünçilikke we qanunsiz diniy heriketlerge qetiy qarshi turup, qilçe tewrenmey Hotenning muqimliqini qoghdayli" dégen mawzudiki bu siyasiy mulahizining 1- paragirapida, gerçe Hitay hökümitining Sherqiy Türkistanda milliy musteqilliq heriketlirige qarshi qattiq basturush we tazilash herikitini yolgha qoyghan bolsimu, emma helqaraliq amillar tüpeylidin Sherqiy Türkistanda Hitay hakimiyitige qarshi heriketlerning kündin- künge küçiyip kétiwatqanliqi alahide tekitlendi.

Mezkur maqalining bir abzasida, nöwette Sherqiy Türkistanning muqimliqigha tesir körsütiwatqan helqaraliq amillar heqqide tohtulup eynen: "Amerika we bashqa Gherp düshmenliri sabiq Sowet ittipaqi qatarliq sotsiyalistik döletlerni aghdurup tashlighandin kéyin, ular dölitimizni gheripleshtürüsh, parçilashtin ibaret siyasiy gherizini emelge ashurush qedimini tézletti, Shinjiang- Teywen we Tibettin qalsila, gherp düshmen küçlirining özlirining siyasiy gherizini emelge ashurushtiki yene bir yoçuqigha aylinip qaldi. Shunga bu düshmen küçler çetellerdiki milliy bölgünçi küçlerni terbiyelep, bölgunçi teshkilatlarni qollap we ularni kontrol qiliwilip, her hil wastilarni arqiliq Shinjiangni wetinimizning çong ailisidin bölüp çiqip ketishike urunmaqta" déyilgen. Yeni Hitay hökümiti bu bayanliri arqiliq, sabiq Sowet ittipaqi we Sherqiy Yawropadek intayin qudretlik küçni aghdurup tashlighan Amerika we Gherp küçlirining, emdi bolsa asasiy nishanni Hitayni parçilashqa qaratqanliqidin qattiq endishe hes qiliwatqanliqini we buningdin hushyar turush kereklikini izahlashqa tirishqan. Mezkur maqalida, buning konkiritni alametliri heqqide tohtulup eynen mundaq dep bayan qilinghan: "weten sirtidiki milliy bölgünçi küçler helqaralidiki düshmen küçlerning qollishi astida, bögünçilik herikitini üzlüksiz halda küçeymekte.bolupmu Kosowa mesilisining tesiri astida ular Shinjiang mesilisini helqaralashturushqa uriniwatidu, belkim ular yéqin mezgiliçide tehimu çong bir buzghunçiliq herikiti élip berishi mumkin. Weten içidiki milliy bölgünçi tayanç küçler nöwette helqaradiki özlirige paydiliq bolghan amillardin paydilinip tehimu esebileshti, nöwette meyli eksiyetsil teshwiqat jehette bolsun yaki zorawan terotistik heriketlerde bolsun, bölgünçilik heriketliri eng janlanghan dewirge qedem qoydi".

Mezkur maqalida yene, weten içi we sirtidiki Hitaygha qarshi milliy heriketlerning nöwettiki weziyiti heqqide tohtulup, "nöwette düshmen küçlerning paaliyitide yengi alahidilikler otturigha çiqti, demokratik unsurlar, milliy bölgünçiler, Dalay guruhi, Teywenlik musteqilçilerqatarliq bölgünçi küçler özara birlishishni küçeytip, içki-tashqi jehettin masliship, qelem bilen elemni birleshturup, buzghunçiliq heriketlirini küçeytmekte, biz buningdin yüksek derijide hushyar bolup, yéqindin küzitip, mudapiyélinishni küçeytishimiz lazim" déyilgen. Dimek, buningdin shuni éniq körüwilish mumkinki, yéqinqi yillardin buyan çetellerdiki Uygur teshkilatlirining Tibetlikler, Içki Mongghulistanliqlar, Demokratik Hitaylar we Teywenlik musteqilçiler bilen bolghan hemkarliq munasiwitini üzlüksiz, kommunist Hitay hakimiyitige qarshi ortaq heriket élip beriwatqanliqi, Hitay hakimiyitini qattiq wehimige we endishige salghan.

"Hoten geziti"diki mezkur maqalida yene, yéqinqi mezgillerdin buyan Hoten rayonida Hitay hakimitige qarshi élip beriwatqan milliy musteqilliq heriketlirining pütün Sherqiy Türkistanning muqimliqigha qattiq tesir körsütiwatqanliqi bayan qilinip:"Hotende bayqalghan miliy bölgünçi teshkilatlar pütün Shinjiangda zorawanliq, teroristliq heriketliri élip berishni pilanlighan bolup, Hotendiki milliy bölgünçiler pütün Shinjiangdiki köp qisim bölgünçilik, buzghunçiliq weqélirini peyda qilguçilar we pilanlighuçilardin ibaret. Shinjiangning bashqa jaylirida élip berilghan zorawanliq, terorluq dilolirining hemmisining Hoten rayonidiki 3 hil unsurlar bilen çetishliqi bar"déyilgen. Hitay hökümitining bu bayanliridin, nöwette Hotende yerlik helqning Hitay hakimiyitige qarshi élip beriwatqan qarshiliq körsütüsh heriketlirining, melum bir daire içidila çeklengen rayon haraktirlik yekke heriket bolmastin, belki pütün Sherqiy Türkistanni öz içige alghan teshkillik we ammiwi haraktirlik heriket ikenlikini roshen halda körüwalalaymiz.

"Hoten geziti"diki yuqarqi maqalida yene, sabiq Sowit ittipaqi parçilinip, ottura Asiyadiki her qaysi Türkiy jumhuriyetler arqa-arqidin musteqil bolghandin kéyin, bu rayonlarda "Pantürkizim" idiyisining küçiyip ketiwatqanliqi, Türkiye bashçiliqidiki barliq Türkiy jumhuriyetlerning rayon atlap, Yawropadin taki Asiyaghiçe Türkiy dewletler birleshme gewdisi qurushqa hazirliniwatqanliqi, 1992-yili we 1994-yili Türkiyede ikki qetim Türkiy eller bashliqliri yighinieçilip, Türkiy tilda sözlishidighan döletlerni birleshturush mesilisi muzakire qilinghanliqi alahide tekitlendi.

Mezkur maqalida yene, 1995- yilidin kéyin, "dunya islam birliki", "Dunya Islam Jemiyiti", "Dunya Musulman Yashliri Birliki" qatarliq teshkilatlarning Sherqiy Türkistangha bes-beste türlük teshwiqat buyumlirini kirgüzüp,"Pan Islam"ni teshebbus qilip, Sherqiy Türkistanning musteqilliqini oçuq-ashkara halda qollap kelgenliki bayan qilindi, shundaqla nöwette Sherqiy Türkistanda omumiy nopusning 60.5% ning Musulman ikenliki, shunga dunyadiki "Pan Islamçi" we "Pantürkizim"çi küçlerning Sherqiy Türkistanning bu alahidilikidin paydilinip uni musteqil döletke aylandurushni pilanlighanliqi tekitlendi.

Maqalida yene Hitay hakimiyitige qarshi milliy heriketlerning omumi yölünishige baha berilip, "yéqinqi yillardin buyan çegra içi we sirtidiki bölgünçi küçler birlishish qedimini tizletti hemde gherbiy Asiya, ottura Asiya we Yarwopa- Amerikadin ibaret 3 çong rayonni shekillendürüp, öz-ara til birikturup, Shinjiangning biheterlikige, hetta pütkül gherbiy shimal rayonining biheterlikige tehdit salmaqta" déyilgen. Buningdin shu eniq körünüp turuptiki, nöwette Uygurlar mesilisining peydin-pey helqaralishishqa qarap yüzlengenliki, Sherqiy Türkistan helqining huddi yuqarqi maqalida bayan qilinghinidek, Amerikadin Yawropaghiçe, Türkiy ellerdin tartip Islam ellirigiçe tedriji halda hesdashliqqa we qollashqa erishiwatqanliqi, Hitay kommunistik hakimiyitini qattiq alaqzade qilghan. Yene bir jehettin "Hoten geziti"diki yuqarqi maqalida, Amerika, Yawropa, Türkiy eller we pütkül islam alimining bir-birlep eyiplengenliki, kommunist Hitay hakimiyitining pütün dunya jamaetçiliki teripidin çetke qeqiliwatqanliqini namayen qilmaqta!

( Izahat: mezkur maqale gezitimizning mesuli we bash tehrir Perhat Muhemmidi teripidin qelemge élindi)