"Sherqiy Türkistan Informatsiyon Merkizi" teripidin qolgha çüshürülgen Hitayçe "Hoten geziti"ning yéqinqi sanlirida "Milletler bayriqini igiz kötürüp, milliy bölgünçilik we qanunsiz diniy paaliyetlerge qet‘i qarshi turup, tewrenmigen halda Hoten wilayitining muqimliqini qoghdayli" dégen mawzuda bir parçe çong hejimlik siyasiy mulahize ilan qilindi. Mezkur maqalining 3 - pagirapida nöwette çetellerde kommunist Hitay hakimiyitige qarshi élıp bériliwatqan Uygurçe teshwiqat wastiliri heqqide alahide tohtalghan bolup, uningda, yéqinqi mezgillerdin buyan çetellerdiki kommunist Hitay hakimiyitige qarshi küçlerning Sherqiy Türkistangha qaratqan teshwiqatining dairisining üzlüksiz kéngiyiwatqanliqi we bu hil teshwiqatlarning Sherqiy Türkistandiki her derijilik kadirlarning sotsiyalistik éngigha tesir körsitip, idelogiye saheside éghir qalaymiqançiliq peyda qiliwatqanliqi alahide bayan qilindi.

Mezkur maqalining bir abzatsida, "yéqinqi yillardin buyan weten içi we sirtidiki milliy bölgünçi küçlerning eksiyetçilik teshwiqati yenimu ilgirligen halda shiddet bilen küçüyüp bölgünçülük idiyesi sistemilishishqa qarap yüzlendi, bu seweptin, "pattürkizim" we "panislamizim"din ibaret eksiyetçil qarash milliy bölgünçi unsurlarning idiyewi menpetige aylinip peydin – pey aptonum rayonimizning nezeriye, tarih, medeniyet, maarip qatarliq herqaysi sahelirige yamrap kirishke bashlidi" déyilgen. Yeni Hitay hökümiti, Sherqiy Türkistanda komunistik ang we idilogiyening tewrinishke bashlighanliqini, kommunistik hakimiyetke qarshi herketlerning melum daire içidila çeklinip qalmay, belki herqaysi sahelerge qarap kengiyishke bashlighanliqini we omumi helq herketige aylinishqa qarap yüzlengenlikini étirap qilishqa mejbur bolghan.

Mezkur maqalida yene, "eksiyetçil teshwiqat wastiliri köphillashti, çeteldiki milliy bölgünçi küçler ilgirkidek shuar towlash, eksiyetçil teshwiqat waraqlirini çaplap qoyush bilenla çeklinip qalmay, belki radio, telwizur, internet tori qatarliq zamaniwi wastilardin paydilinip keng kölemde eksiyetçil teshwiqat élıp bérip, bölgünçilik idiyesini ashkara halda terghip qilip, “Kosowaning bügüni, Shinjiang etisi” dep jarsalmaqta, bu arqiliq ularning Shinjiang mesilisini helqaralashturushni, eksiyetçil teshwiqatni keng kölemge ige qilishni mehset qilmaqta. Nöwette weten içi we sirtidiki bölgünçi küçler kirgüzgen eksiyetçil teshwiqat boyumliri keng dairde tarqilishqa qarap yüzlenmekte" déyilgen.

Hitay hökümitining bu bayanliridin shuni éniq hes qilalaymizki, 50 yildin buyan Sherqiy Türkistanda kommunistik ang we idilogiyedin bashqa herqandaq idiye – pikir éqimini çeklep kelgen mustebit Hitay hakimiyiti, çetelde komunist hakimiyitige qarshi paaliyet élıp bériwatqan teshwiqat wastilirini özliri üçün eng zor tehdid we asasliq reqip dep qarighan, bolupmu Hitay hakimiyitige qarshi küçlerning radio, internet tori qatarliq zamaniwi teshwiqat wastiliridin paydilinishqa qarap tereqqi qilghanliqidin intayin qayghurush we biaramliq hés qilghan.

“Hoten geziti”diki yuqarqi siyasi mulahize weten sirtida élıp bériwatqan milliy teshwiqatlarning Hitay hakimiyitige élıp kelgen ziyanliri heqqide tohtulup mundaq dep bayan qilinghan: “ buhil eksiyetçil teshwiqatlar jemyitimizde ohshimighan derijide idiyewi qalaymiqançiliqni keltürüp çiqardi, bolupmu ayrim azsanliq millet kadirliri bölgünçülük idiyesining we qanunsuz diniy paaliyetlerning zeherlishige uçridi. Buning ipadiliri shuki, birinçidin, ularning milliyetçilik idiyesi küçüyüp, dingha bolghan hésdashliqi ashti we ularning arisida diniy esebilik peyda boldi;

Ikkinçidin, tarihi nuqtineziri müjmelleshti, ular Shinjangning tarihini we milletlerning din tarihini toghra tonup yetmey, özliride ihtiyarsiz halda milliy bölgünçilik idiyesini turghuziwaldi.

Üçünçidin, azsanliq millet kadirlirimizning idiyiwi éngi ajizlap ketti, bu seweptin beziliridin yaman kishiler paydilinip kitiwatidu, beziliri mesilige duç kelgende qéçip egip ötüp kitidu, beziliri yaman kishilerdin qorqudu, hetta ulargha hésdashliq qilidu. Ayrim kadirlirimiz siyasiy jehettin nabut bolup milliy bölgünçi unsurlar bilen shiriklishiwatidu. Mesilen, Hotensheher Ilçi yézisi Yarbulaq kentining muawin mudiri Memtimin Musa, Köresh gorohining 2 – nomurluq kattabéshi Memtimin Tohtini öyige yushurup qoyghan, Memtimin Musaning ayalimu kent ayallar mudiri idi. Yene mesilen, 9 – ayning 4 – küni biz étip öltürgen zorawan jinayetçiler gorohining 1 – nomurluq kattabeshi Köreshnimu bizning kadirimiz öyige yoshurup qoyghan idi. Bularning hemmisi bu kadirlirimizning bir mehel bihutliqi tüpeylidin boluwatqan ishlar emes, belki ular gherezlik halda jinayet ötküzüwatidu".

Maqalida yene, "milliy bölgünçi küçlerning idiyiwi bazimizgha qaratqan hujumigha taqabil turush üçün, azsanliq millet kadirlargha qarita sosiyalistik télım terbiyeni küçeytip, ularning düshmen küçlerning qaymuqturishigha taqabilturush iqtidarini ashurishimizlazim” déyilgen.

Hörmetlik wetendashlar huddi silerge melum bolghandek, kommunist Hitay hakimiyiti hakimiyet beshigha çiçqan 50 yildin buyan, héç qandaq bedelge qarimay, ghayet zor teshwiqat qoshuni we wastiliridin paydilinip, yerlik helqqe qarita tohtawsiz, ténimsiz halda idilogi urushi élıp bérip, Uygurlarning mingisige kommunistik ang we idilogiyeni zormu – zor singdürüshke tiriship keldi. Hitay hökümiti Sherqiy Türkistandiki pütkül neshriyat ahbarat sahesini manapul qiliwélıp, busahege, yerlik helqqe qarita sossiyalistik, kommunistik télım – terbiye élıp bérish, Markzimliq millet nezeriyesini teshwiq qilish we kommunist Hitay hökümitining türlük siyasetlirini, qanun, emir – permanlirini teshwiq qilish wezipisini mejburi tangdi we bu arqiliq, Uygur helqining rohi dunyasini zeyipleshtürüp, milliy engini we tuyghusini nabut qilip, ahirqi hesapta asimilatsiye qilip yoqutush meqsidige yetmekçi boldi. Emma Uygur helqi tashqi dunyagha éçilghansiri, kommunistik tüzümning epti beshirisini we mahiyitini asta – asta çüshünüp yétishke bashlidi we insaniyetni zawalliqqa yüzlendürdighan bu mustebit tüzümni aghdurup tashlash öz teghdirini özi belgilep, insançe yashash hoquqlirini qolgha keltürüsh üçün herhil shekiller arqiliq komunist Hitay hakimiyitige bolghan etirazini we qarshiliqini bildürüshke bashlidi.

Huddi yuqarqiy "Hoten geziti"de bayan qilghandek, Sherqiy Türkistanda kommunist Hitay hakimiyitige qarshi herketlerning yerlik puhralardin halqip dölet kadirliri içide ulghuyushqa bashlighanliqi, Sherqiy Türkistanda Hitay kommunist hakimiyitining zawalliqqa yüztutiwatqanliqining bisharitidur!

Undin bashqa yene, nöwette weten sirtida Hitaygha qarshi élıp bériliwatqan intayin çeklik bolghan milliy teshwiqatimizning kommunist Hitay hakimiyitige shuçiwala alaqzade qilghanliqi, bizge milliy teshwiqatimizni yernimu ilgirligen halda küçeytishning intayin zörürlikini we teqezzasini çongqur hes qildurmaqta!

( Izahat: Mezkur maqale, gezitimizning bash tehriri Perhat Muhemmidi teripidin qelemge élındi )