Fransiye agentliqining Qeşqerdin bergen heviri:

       Yerlik Hökümetning qayta-qayta aşkarilişiğa qariğanda Şinjiangdiki yerlik helq arisida özlirining Hitay méhmanliriğa bolğan ğezep- nepriti barğansiri örlep ketken.
       Qeşqer Héytgah mescidi etrapidiki koçida kalla- paqalçek satidiğan bir yerlik Uygur: "Hitaylar hazir Şinjiangda bek köplep ketti, Uning üstige ular yavuz" didi. Bu kişi Hitayning Qazaqistan, Qirgizistan çegra rayoniğa caylaşqan ölkide yaşvatqan yerlik helqtin bolup u Putunhua(Hitayçe)ni asasen bilmeytti.

       Beijingdin 4000km yiraqqa caylaşqan, şeherning 80%ni Uygur musulmanliri igelligen Qeşqer şehridiki bir taxi şopuri:" Jiang Zemin bolsa Hitaylarning reisi, uning mening bilen héçqandaq alaqisi yoq". U Hitay méhmanlirining bu yerge kelip yerlişiş heqqide tohtulup: "Bu zadi néme üçün?" didi.

       Qeşqerdimu Şinjiangning başqa cayliriğa ohşaş Hitaylar bilen başqa milletler ayrim- ayrim yaşimaqta. Hitay baliliri başqa millet baliliri bilen bir mektepte oqumaydu. Başqa milletlerning Hitay tilini üginişi belgilengen. Emma Hitaylarning başqa milletlerning tilini üginişi héçqandaq tekitlenmigen. Ahalining 80% ni Hitay igelligen merkez Ürümqidiki bir Hitay kadiri:" Biz üçün Uygur tilini üginişimizning néme haciti bar. Az sanliq milletler hökimet tilini üginişi kérek" didi.

       Islahat Şinjiangğimu yétip kelgen, 1992- yilidin başlap bu rayondimu iqtisatning bihliri körünişke başlidi. Emma iqtisadi islahatlar bilen bille kelgen Hitaylarning yerlik helq bilen bolğan munasivıti héç yahşilanmidi. Ular ottursidiki iqtisadi perq barğansiri çongiyip barmaqta. Bu rayonning iqtisadini pütünley digüdek Hitaylar igelleş veziyiti şekillenmekte.

       1949- yili bu rayonda köp bolğanda 300,000 Hitay bar bolğan bolsa, hazir hökümet istastikiğa asaslanda 6.6 milyonğa yétip, yerlik ahalining 38% ni igelligen. Uygurlar bolsa 7.2 milyonni igelleydu. Bu rayonğa küçlük herbi qorallar orunlaşturulupla qalmay, belki iqtisadi pursetke qizziqturulğan nurğun Hitaylar bu yerge éqip kirişke başlidi. Hitaylar bu rayonda dekke- dükke içide yaşavatqan bolsimu emma özlirini meğrur tutuşqa urunmaqta. Hökümetning bir emeldari kelgüsi üstide tohtalğanda:" Biz çoqum köp sanliqqa ötişimiz kérek"didi.

Milletler ittipaqliqi hemmidin mohin! Dégen şuarlarni hemme yerde körüşke bolidu.