Hitay Hökümiti Hoten Rayonida Yighin Üstige Yighin Echip, Ömek Üstige Ömek Iwetip, Yerlik Helqni Jenidin Jaq Toyghuzdi

Öz hewirimiz: 99 – yili 7 – ayning ahirliridin buyan Hoten rayonining siyasi weziyitining jiddilishishigha egiship, atalmish "Aptonom Rayon"ning yuquri derijilik emeldarliri huddi puti köygen tohudek bir yerde hatirjem turalmay, Ürümchidin arqa – arqidin Hoten rayonigha paypaslap kelishke bashlidi we Hoten rayonida yerlik helqning kommunist Hitay hakimiyitige qarshi milli heriketlirini qanliq basturushqa biwaste qomandanliq qilish üchün bir – biri bilen beslishishke bashlidi. Undin bashqa yene adette Ürümchide echilishqa tegishlik "Aptonom Rayon" derijilik türlük yighinlarmu alahide Hotende chaqirilishqa bashlidi, bu, tarihta hech körülüp baqmighan bir ghelite hadise idi.

"Sherqiy Türkistan Informatsiyon Merkizi" teripidin qolgha chüshürülgen "Hoten" gezitining hewerlirige qarighanda, 99 – yili 8 – ayning 19 – küni tunji bolup "Aptonom Rayonluq Partikom"ning daimi heyet ezaliridin Ismayil Teliwaldi we Zhou Yüen mehsus bir hizmet guruppisini bashlap Hotenge yetip kelip, Hotendiki hökümet dairlirining yerlik helqlerni basturushigha biwaste qomandaqliq qilishqa bashlighan idi.

9 – ayning 8 – küni "Aptonom Rayonluq Partikom"ning muawin sekritari Ju Shentao mehsus Hoten mesilisi heqqide pewquladde telifun yighini chaqirip, Sherqiy Türkistandiki her derijilik hökümet emeldarliridin jiddi seperwerlikke kelip, Hotendiki yerlik hökümetlerge yeqindin masliship, Hotende Hitay hakimiyitige qarshi elip beriliwatqan qoralliq heriketlerni 10 – ayning 1 – künidin, yeni Hitayning dölet bayrimidin burun tel – tüküs basturup bolushni telep qildi. Emma Ju Shentaoning bu qetimqi telefon yighini qilche kar qilmidi, eksiche Hitayning dölet bayrimi harpisida we dölet bayrimi mezgilide Hoten rayonida kommunist Hitay hakimiyitige qarshi qoralliq küreshler shiddet bilen küchiyishike bashlidi, bu, hergizmu tasadipiyliq bolmastin, belki Sherqiy Türkistandiki milliy qarshiliq körsütüsh küchlirining Hitayning Sherqiy Türkistandiki 50 yilliq mustebit hakimiyitige qarita bildürgen bir hil etirazi idi.

11 – ayning 9 – küni yene atalmish "Aptonom Rayonluq Teptish Mehkimisi"ning bash teptishi Memet Yüsüp, Sherqiy Türkistandiki herderijilik teptish mehkimilirining emeldarlirini bashlap Hotenge yetip kelip, Hoten shehiride mehsus ikki kün "Pütün Xinjang boyiche milliy bölgünchilikke we qanunsiz dini heriketlerge qattiq zerbe berish" yighini chaqirip, Hitay hökümitining buningdin keyin Sherqiy Türkistanda kommunist Hitay hakimiyitige qarshi milliy we dini heriketlerni basturush üchün yolgha qoyidighan taktikilirini muzakire qildi we Hoten rayonida Hitay hakimiyitige qarshi yüz beriwatqan qoralliq heriketlerning pütün Sherqiy Türkistangha yeyilip ketishining aldini elish üchün her qaysi jaylardiki teptish organlirining Hotenning wezi yitini yeqindin küzitip, Hotendiki teptish tarmaqlirigha yeqindin masliship heriket elip berishi kereklikini alahide tekitlep ötti.ötti. Hitay hökümitining "Aptonom Rayonluq Teptish Yighini"ni Ürümchide chaqirmay, eksiche alahide Hotende chaqirishidiki meqsidi, tamamen Hoten helqighe heywe körsütüsh idi.

11 – ayning 11 – küni "Aptonom Rayonluq Partikom"ning daimi heyet ezasi Zhou Yüen yene qayta Hotenge yetip kelip, "Ishlepchiqirish Qurulush Bingtüen"ning Hotenning Qaraqash nahiyiside turushluq 47 – tüenini ziyaret qilip, Hotendiki saqchi dairlirigha masliship yerlik helqning milli heriketlirini basturushqa qatnishiwatqan 47 - tüendiki Hitay "Helq Eskerliri"din hal soridi we ulardin ölümdin we japa – musheqqetttin qorqmay, Hoten rayonida menggü yiltiz tartishni telep qildi we bu yerdiki Hitay puhralirigha hökümetning ularni türlük ali imtiyazlardin behriman qilidighanliqi heqqide wede berdi. Hotende milli toqunushlar taza ewjige chiqqan bir peyte, "Aptonom Rayonluq Partikom"ning daimi heyet ezasi Zhou Yüenning alahide kelip 47 – tüenni yoqlighanliqi, Hitay hökümitining Hoten rayonidiki milli ziddiyetlerni peseytish uyaqta tursun, eksiche qutiratquluq qilip, siyasi weziyetning tehimu jiddiliship ketishige sewepchi boluwatqanliqining janliq ispati idi, chünki Hoten rayonida milliy zidiyetlerning küchiyip ketishige sewepchi bolup keliwatqan eng asasliq amillarning biri bolup kelgen idi.

99 – yili 12 – ayning 17 – küni yene "Aptonom Rayonluq Partikom"ning daimi heyet ezasi we "Aptonom Rayonluq Partikom Teshwiqat Bölümi"ning bashliqi Wu Gufumu Hotenge palaqship kelip, Hotende mehsus "Teshwiqat Söhbet Yighini" chaqirdi.

Wu Gufu bu qetimqi yighinda qilghan sözide, edilogiye sahesidiki "Milli Bölgünchilikke Qarshi Küresh"ke alahide ehmiyet birish kereklikini, weten ichi we sirtidiki "Milli Bölgünchi" küchlerning Hitaygha qarshi elip beriwatqan teshwiqatlirigha qarshi tighimu – tigh küresh qilish kereklikini alahide tekitlep ötti we "Düshmen küshler bilen bolghan teshwiqat kürishide teshebbuskarliqni qolimizgha elishimiz lazim" dep jar saldi. Wu Gofuning bu bayanlirim birtereptin, Hitay Hökümitining ghayet zor teshwiqat wastiliri we teshwiqat qoshunining yerlik helq ichide inawitini we qimmitini yoqutup, nahayiti bichare halgha chüshüp qalghanliqini körsetse, yene bir jehettin, chetellerde kommunist Hitay hakimiyitige qarshi elip beriliwatqan nahayiti cheklik bolghan milliy teshwiqat wastilirining Sherqiy Türkistanning edilogiye sahesige alahide tesir körsüteleydighan derijige berip yetkenlikini körsetmekte.

Ahirqi hisapta "Aptonom Rayonluq Partikom"ning sekritari Wang Lequanningmu Ürümchide tola chüshi buzulup, uyqusi kelmey, 12 – ayning 17 – küni bir top mensepdarni bahslap Hotengbe yetip keldi we Hotende chaqirilghan "Muqimliq Hizmiti Yighini"gha biwaste riyasetchilik qildi.

Yuqarqilardin bashqa yene yeqinqi mezgillerdin buyan Hoten rayonida chaqirilghan yerlik yighinlarning hedi – hisawi yoq idi, bu bir qatar hadisiler, Hoten helqighe "Mediniyet Zor Inqilawi" diki ashu qarangghuluq künlerni esletti. Gerche Hitay hökümiti bu hil wastilar arqiliq Hoten helqighe siyasi jehettin ghayet zor besim peyda qilip ularning rohini chüshürüshke tirishqan bolsimu, emma del buning eksiche, Hitay hakimiyitining bu hil besim siyasiti yerlik helqning kommunist Hitay hakimiyitige bolghan ghezep – nepritini yenimu ashurmaqta we Hoten rayonida Hitay hakimiyitige qarshi her hil shekildiki milliy küreshlerning kündin – künge ulghuyup ketishige sewepchi bolmaqta!

(Izahat: Mezkur maqale gezitimizning mesuli we bash tehriri Perhat Muhemmidi teripidin qelemge elindi)