Wang Lequanning Yéngi Bayanliriğa Reddiye

Perhat Muhemmidi

( Şerqiy Türkistan informatsiyon merkizi tetqiqat bölümi )

Amerikining kişilik hohoqqa mesul muawin taşqi işlar ministiri Lorne Corner ependining yéqinda Şerqi Türkistanğa qilğan tuyuqsiz ziyariting, Xitay dayirlirini xéli qattiq sarasimige salğanliqi bir emiliyet, çünki, Xitay kommunistik hakimiyitining Şerqiy Türkistandiki baş wekili Wang Lequanning bir qançe kündin buyan Uygur rayonining riyal weziyitige tüptin zit kélidiğan Dangqanpüti bayanliri bu nuxtini oçuqçe körsütüp turmaqta.
Amerika ömikining bu qetimqi Ürümçi ziyaritining, Uygur xelqining isyankarliq jasaritige ilham bérip qélişidin çöçügen Wang Lequan, Lorne Corner ependining ziyaritidin keyinla < aptonom rayonluq partikom > ning yuquri derijilik rehberler yiğini çaqirip, Uygurlarning milliy heriketlirining basturuşni asasi nişan qilğan < 3 ke qarşi heriket > ni téximu küçéytidiğanliqini tekitlep tere taraqşitqan idi, uning bu herikiti çetel metbuatliri teripidin < Amerika kişilik hoqoq hey’itining Şerqiy Türkistanğa qilğan ziyaritige qarşi oçuq jeng élan qilğanliq > dep tenqitlengendin keyin, püsside yéli çiqqan Wang Lequan, birdinla mulayim qiyapetke kiriwélip, atalmiş < çong yahşi weziyet > lerdin söz eçip, yene Şerqiy Türkistandiki riyal weziyetni burmilaşqa we bu arqiliq dunya jamaetçilikining közini buyaşqa kirişti.
12 – ayning 26 - küni Wang Lequanning élan qilişiçe, Şerqiy Türkistandiki hermillet xelqi qan qérindaştek inaq we ittipaqmiş, bolupmu yéqinqi yillardin buyan buhil munasiwetler barğansiri qoyuqlasgqanmiş. Méningçe Wang Lequanning bu biljirlaşliriğa asmandiki qağilarmu külüp taşliğan bolsa kérek. Çünki, nöwette Şerqiy Türkistandiki milliy ziddiyet we toqunuşlarning tarihta misli körülüp baqmiğan derijide küçüyüp ketiwatqanliqi pütün dunya jamaetçilikige aşkare bilinip kelgen bir riyalliq, hetta Wang lixing qatarliq köpligen Xitay demokratik zatliri we siyasiyonliri, buhil ziddiyetlerning kelgüside tereqqi qilip Şerqiy Türkistanni ikkinçi bir bosna – hersek yaki kosowağa aylandurulup qoyudiğanliqini ilgiri sürüp kelmekte. Başqisini qoyup turayli, yéqinqi yillardin buyan, bolupmu < 11 – sintebir > weqesidin keyin, qit’e – mu Qit’e, döletmu - dölet qetirap yürüp, Şerqiy Türkistandiki atalmiş < milliy bölgünçiler > ning keyinki 10 yildin buyan köpligen < bigunah > Xitay emeldarliri, saqçiliri we hetta adettiki puhralirini öltürüp – çapqanliqi heqqidiki < délil – ispat > lirini sazayi qilip, Uygur xelqining beşiğa < terorist > digen qalpaqni keygüzüşke urunğan del eneşu Xitay hakimiyitining özi emesmidi ? keçe – kündüz < muqimliq > şoarini towliğan we Şerqiy Türkistan xelqini < muqimsizliq peyda qilğuçilar > dep eyiplep kelgenmu yene şu Xitay hökümitining özi idiğu ? eger Şerqiy Türkistandiki milletlerning munasiwiti huddi Wang Lequanning yuqurida ilgiri sürginidek, < qan qérindaşdek inaq we ittipaq > bolğan bolsa idi, u çağda Şerqiy Türkistanning weziyiti huddi ölük dengizning süyidek teniç we muqim bolğan, atalmiş < milliy bölgünçiler > mu Xitay hökümet hadimliri we puhralirini öltürüp çapmay, ular bilen öz ara gül – çiçek we aş – tamaq sunuşup jenggi – jidek qilmay inaq ötken bolatti. Xitay hökümitiningmu < muqimliq > şoarini tolawerip géli qurup ketmigen bolatti. Bir tereptin muqimsizliqning küçüyüp ketkenlikini tekitleş, yene bir tereptin < milletlerning qan qérindaştek inaq > liqi ilgiri sürüş, oçuq – aşkare halda özini – özi inkar qilğanliq emesmu?
Hemmimizge melum bolğinidek, bügün Şerqiy Türkistanda yaşawatqan milletler, mustemlike qilğuçi millet bilen mustemlike qilinğuçi millettin ibaret ikki çong terkipke ayrilğan, bu rayondiki milliy ziddiyet we toqunuşlarmu del mana muşu ikki hil millet otturisida jeryan qilmaqta, Şerqiy Türkistandiki muqimsizliqning tüp amilimu ikki hil millet otturisidiki ittipaqsizliqtin ibaret. Buhil ittipaqsizliqning sewebimu nahayiti eniq, yerlik milletlerning, yeni mustemlike qilinğuçi milletlerning siyasi, iqtisadi, ijtimayi,mediniy – maarip, din we şuningğa ohşiğan köpligen menpe'etliri mustemlike qilğuçi milletning, yeni Xitay millitining we bu milletke wekillik qiliwatqan Xitay hakimiyitining qattiq dehil – terüzige uçriğan, buhil dehil – terüz tüpeylidin yerlik xéliqlerning milliy we diniy mewjutliqi zor hewipke duç kelgen, , bundaq bir ehwal astida yene < milletler ittipaqliqi > din söz eçiş tolimu külkilik we ahmiqane bir iş, yeni, mustemlike qilğuçi Xitay milliti bilen mustemlike qilinğuçi Şerqiy Türkistan xelqini ittipaqlişişqa we qan – qérindaş boluşqa ündeş, huddi böre bilen qozini dost boluşqa ündigendek bihude awariçiliqtin ibaret halas, çünki, ittipaqliq we qan – qérindaşliqning asasiyi, öz – ara barawerlik, özara işeç, öz ara hörmet we öz ara mihri – muhebbet hem şepqettin ibaret, emma nöwette Şerqiy Türkistan rayonida bu asaslarning heçbiri mewjut emes.
Wang Lequanning çarşenbe 12 – ayning 26 - küni élan qilişiçe yene, hazir Şerqiy Türkistan, kompartiyening milliy siyasiti eng yahşi ijra qiliniwatqan dewirge qedem qoyğanmiş.
Hemmimizge melum bolğinidek, Wang Lequanning bu yerde tilğa alğan < milletler siyasiti >, Xitay hakimiyitining milliy teritoriyélik aptonomiye siyasitige qaritilğan. Xitayning < Milliy teritoriyélik aptonomiye qanuni > da, azsanliq milletlerning din, mediniy – maarip we siyasi, iqtisadi we ijtimayi jehetlerde alahide imtiyazlardin behriman bolidiğanliqi we ularning milliy alahidiliklirining qoğdilidiğanliqi oçuqçe qéyt qilinğan.Eger rastinla Wang Lequanning ilgiri sürginidek, kompartiyening milletler siyasiti herqandaq waqittikidin bekérek yahşi ijra qiliniwatqan bolsa idi, uçangda Şerqiy Türkistan rayonida yerlik xéliqning diniy etiqadi ayaq – asti qilinmiğan, hetta ottura – başlanğuç mektep oquğuçiliri dinğa işenmeslikke mejburlanmiğan, Uygurlarning milliy maaripi Xitaylaşturulmiğan, tarihiy kitapliri köydürülmigen, tebiy bayliqliri talan – taraj qilinmiğan, milliy mediniyiti we en – eniwiy örp – adetliri dehil – terüzge uçrimiğan we Şerqiy Türkistan xelqi ikkinçi sinip muamilisige uçrimiğan bolatti, qisqisi, Xitay hökümiti milliy siyatni yahşi ijra qiliş uyaqta tursun, eksiçe kompartiye hökümitining ötliri tüzgen milletler siyasitini we milliy teritoriyélik aptonomiye siyasitini heqiqiy yosunda ijra qilişni telep qilğan we milletler siyasitining yahşi ijra qilinmiğanliqiğa narazi bolğan bigunah insanlarğa zerbe bermekte we qarangğu zindanlarğa mehkum qilmaqta, özlirining insaniy heq – hoqoqliriğa erişiş üçün isyan qilip çiqqan Uygurlarni rehimlizlerçe qanliq basturup kelmekte we ularni içki – taşqi jehette türlük siyasi töhmetler bilen qarilap kelmekte. Méningçe Wang Lequanning mahtap kökke kötergini hergizmu < milletler siyasiti > emes, belki ajiz milletlerni mustemlike qiliş we ularni eziş siyasitidin başqa nerse emes.
Omomlaşturup éytqanda, Şerqiy Türkistan rayonining nöwettiki riyal weziyiti, Wang Lequanning yuqarqi bayanlirini tüptin inkar qiliş bilen birge, kommunist Xitay haqkimiyitining sahtikar qiyapitini oçuqçe körsütüp turmaqta.

2002 – yili 12 – ayning 27 - küni