Şerqiy Türkistandiki Hitay Zulmi

  <Anwetendin çet'elege yéngi çiqqan bir qérindéşimizning hurdunyadiki Uygur qérindaşlirining ramanzan éyini mubarekleş bilen birge nöwette Xitay hökümitining Şerqiy Türkistanda Uygurlarğa yürgüzüwatqan zulum siyasiti heqqide merkizimizge yolliğan heti>

     Essalamu Eleykum,  Eziz qerindaşlar !

     Aldi bilen barliq musulman qerindaşlarning ramizan eyining heyrlik boluşini tileymen !

     Men Şerqiy Türkistanda Xitayning zulmi astida éziliwatqan, rözisini aram huda tutalmaywatqan, yurekni siqidiğan siyasi uginişler, yiliğa neççe ay haşar medikarliqqa tutulup yürekliri lehte bolup ketken Uygur déhqanlirining Ramizan éyini, öz hizmitidin başqa heptisige neççe qetim siyasi uginişke tutulup milletni ezidiğan, Uygurlarning milliy erkinlikini we kişilik hoquqini boğidiğan, kişilik izzet-ekramğa haqaret kelturidiğan mezmunlar yezilğan Xitay hökümitining höjjetlirini mejburi ügünüp içi dertke tolup ketken Uygur oqutquçi, ziyali, işçi-xizmetçi qérindaşlirimizning, normal oquşning sirtida siyasi, milliy, diniy çeklimiler tupeylidin içi siqiliwatqan oquğuçilarning, weten sirtida hijran bilen yürekliri puçiliniwatqan Şerqiy Türkistanliq qérindaşlirimning Ramizan éyining heyrlik boluşini çin yürikimdin tileymen !

1. Xitay Hökümitining Uygur Oqutquçi-Oquğuçilarğa Qiliwatqan Zulumi

     Her yili mubarek Ramizan éyi kéliştin burunla rezil Xitay hökümiti qandaq qilğanda Uygurlarning röza tutuşini tosqili bolidu, qandaq qilğanda Uygurlarning diniy we milliy étiqadini suslaşturğili, milliy kimlikini unutquzğili, musteqilliqtin waz keçküzgili bolidu, digendek hile-mikirlerni oylap, çare-tedbirlerni tüzüp çiqidu. Şerqiy Türkistandiki barliq Uygur mektepliride oqutquçilarning milliy kiyim-keçeklerni kiyip mektepke kirişini, ders ötüşini, mektep içide oquğuçilarğa milliy exlaq terbiyisi we diniy terbiye bérişini, mescidler yaki öz oyide namaz oquşini, röza tutuşini qattiq çekleydu.      Oquğuçilarning din’ğa étiqand qilmasliqi, namaz oqumasliqi, röza tutmasliqiğa kapaletlik toğrisida uqutquçilarğa qattiq telep qoyulidu. Kimki xilapliq qilsa oqutquçiliqtin qoğlandi qilin'ğanning sirtida jinayi jawapkarliqi sürüşte qilinidu. Uygur oqutquçilarning xizmettin qoğlandi qilinişi bekla asan iş. Ayal oqutquçilarning béşiğa yağliq artip yürüşi millitimizning en-eniwi ehlaqi dairisige kiridiğan örp-aditi bolsimu, yéqinqi yillardin buyan Xitay hökümiti yağliq artişni çeklep kelmekte.

     Oqutquçilarning ma’aşini wahtida tarqatmay ularning turmuşta qiynilişini keltürüp çiqiriwatqan Xitay hökümiti, her yili ramizan eyi kirişi bilen mertlişip mekteplerge çay, çüşlük tamaq orunlaşturup, bu hirajetlerning yerimini öz üstige alidu. Oqutquçilarni bu siyasi çüşlük tamaqni yiyişke mejburlaydu, eger yimise <sen röza tutupsen>-dep hizmettin qoğlandi qilidu we pütün yurtta omumiy uqturuş çiqirip eypleydu. Eger başqa oqutquçi yaki oquğuçilar bilen bille röza tutqan yaki namaz oquğanliqi sézilse, <qanunsiz diniy pa’aliyetke qatnaşqan>-dep jinayi jazağa tartidu. Özi mes’ul bolğan siniplardiki oquğuçilar namaz oqusa yaki röza tutsa, oqutquçilarning jinayi jawapkarliqi sürüşte qilinip, şertsiz türmige taşlinip eğirlitip jazalinidu. Hökümet saqçilarni, jan béqiş koyiğa kiriwalğan milliy satqunlarni işqa sélip, oqutquçi-xizmetçilerning a'ile qorosini her küni nazaret qilidu, ularning seherde ornidin turup zorluq yiyişi, namaz oquşini maraydu. Eger kimning öyining çiriği yandurulsa bu mehpiy munapiqlar hökümetke doklad qilidu. Öy igisini <röza tutqan>-digen tohmet bilen xizmettin heydeydu we eğirlitip jazalaydu.
Oquğuçilarni bolsa mu’ellimliri we ata-anisi arqiliq namaz sürilirini ügünüştin, namaz oquştin, röza tutuştin qattiq çekleydu, hetta ata-anisining röza tutqan-tutmiğanliqini sürüşte qilip, eger röza tutqanliqini bilipla qalsa partikom, saqçi qatarliqlarning universal tekşürüşliridin ötküzülüp qattiq bir terep qilidu.

     Hazir dunya miqyasida milliy musteqilliq, kişilik hoquq, erkinlik, demokratiye dolquni ewj élip, Ottura Asiyadiki qérindaş milletler musteqil bolğandin béri,Xitay hökümiti Şerqiy Türkistanning musteqil boluşidin, Uygurlarning Xitay tajawuzçi köçmenlirini qoğlap çiqirişidin ensirep, taşqi jehette <Shinjang ezeldin Xitayning bir böligi> digenni jénining beriçe kökke kötürüp, Şerqiy Türkistanda ejdatlirimiz qaldürüp ketken tarihi ordilar, ibadethanilar, mescidler, medrisler, ming öylerni <palani tang sulalisi dewride Xitaylar teripidin bina qilin’ğan yadikarliq>-dep, nomus qilmay dawrang sélip yürmekte! Teklimakandiki qedimiy şeher harabiliridin çiqqan momyalarning qangşiri igiz bolğaçqa, Xitayğa ohşitip dunyağa elan qiliş üçün burunlirini şilip panaq qilip muzeylarğa we korgezmilerge qoymaqta! Nöwette Şerqiy Türkistandiki çet’ellikler sayahet qilidiğan seyligahlarning yilnamisi Xitay sulalilirining namliri boyiçe yezilğan bolup, héçqaysisida miladi yilnamisi yézilmiğan.

     Xitay hökümiti içki jehette bolsa Uygurlar musteqil bolğuçe Şerqiy Türkistandiki nefit,tebi’i gaz, tömür, renglik metal, kömür, tuz we başqa bayliqlarni yuquri sur'ette Xitayğa toşuş bilen bir waqitta, Xitay tajawuzçi köçmenlirini Şerqiy Türkistan’ğa köplep toşup kélip yerleştürüp, Şerqiy Türkistanning musteqilliq waqtini arqiğa sürüşke tirişmaqta. Şerqiy Türkistan ezeldin Uygurlar we bu ziminning tarixini, medeniyitini yaratqan we uni qoğdap kelgen Şerqiy Türkistanliqlarning Şerqiy Türkistani. Bu polattek pakitni Xitaylar bilidu. Şunga zimin igisi we dunyadiki adaletperwer xelqlerning heqqaniy telipi we bésimidin qéçip, bir kün bolsimu bulang-talang we qirğinçiliqni dawamlaşturuşqa tirişmaqta.

2. Xitay Hökümitining Uygur Déhqanliriğa Qiliwatqan Zulumi

Şerqiy Türkistandiki Uygur déhqanlar milliy nopusimizning 80% tin köprekini teşkil qilidu. Bu déhqanlirimizning işlepçiqiriş şara’iti dunyadiki eng qalaq milletler qataridin orun éliqliq. Turmuşi dunyadiki eng töwen ölçemde bolup, nöwette peqet issiq jéninila saqlap turmaqta. Dunyada 1991-yildin béri milliy musteqilliq dolquni baş kötergendin buyan, Xitay hökümiti Uygurlarning iqtisadining yüksilişi, medeniyet sapasining yuquri kötürilişi, özining milliy kimlikini téhimu çongqur tonup yétip, musteqilliq dawasini tézlitip, qözğilang kötürüp milliy azatliq inqilabini keng kölemde qanat yaydurişidin ensirep, nopusning mutleq köp sanini igelleydiğan déhqanlarning iş waqtini köpeytip, iqtisadiy önimi towen bolğan pahtiğa oxşaş <siyasi zira’et>lerni köp téritip, yiliğa 100 kündin artuq haşar (déhqanlarni jinayetçilerge oxşaş mejburi emgekke séliş, heq bérilmeydu, tamaqmu bérilmeydu, qatnaş wastisinimu déhqanlar özi hel qilidu ) ğa tutup , déhqanlirimizning namratlişişini keltürüp çiqirip, ularning medeniyet üginidiğan, televizor köridiğan, kitap oquydiğan, köngül éçiş pa’aliyetlirige qatnişidiğan , bala-çaqisiğa milliy, diniy terbiye béridiğan, seyli-sayahet arqiliq medeniyet we pikir almaşturidiğan waqtini yoq qilip, özlirining <muqumluq>liri üçün bexaraman şara’it yaratmaqta.

     Yéqinqi on neççe yil mabeynide, Xitay hökümiti Uygur déhqanliriğa mejburi kipez térişni buyrup déhqanlirimizning yilikide su içip keldi. Uygurlarning nopusi köp, térilğu yéri az bolğan Qeşqer, Hoten, Aqsu wilayetliride térilğu yerning yérimidin köprekige mejburi kepez teritip, kuzde kepezning bahasini erzan belgilep, déhqanlarning bir yil içide 2-aydin 11-ayğiçe etizliqtin baş kotermey aqquzğan terini bikar qiliwetti. Kepezni hökümet belgilep bergen paxta pişşiqlap işleş zawutliriğa apirip satmisa musadire qilindi, satqan paxtining puli “ Pilastimassa yopuq puli, ximiyiwi oğut puli, su heqqi, yéza kadirining iş heqqi, ijtima’i parawanliq puli, ma’aripqa i’ane qilinidiğan pul , kona qeriz puli„ digendek namlar bilen yéziliq paxta zawutining boğalteri teripidin tutup qelinip, déhqanlar öylirige quruq qol qaytip kelişke mejbur boldi. Hökümet öz teşwiqatlirida paxtini <iqtisadi zira’et> dep kelgen idi, déhqanlar paxta satsa bay bolup, turmuş sewiyisi yuquri kötürilidu dep keldi, emeliyette bolsa Uygur déhqanliri yildin yilğa namratlişip, qerzge boğulup ketti. Déhqanlirimiz paxtini <siyasi zira’et> dep ataşti. Çünki kepez terimay başqa heqiqi pulğa yaraydiğan iqtisadiy zira’etlerni ,yeni qoğun-tawuz, kök-tat, miwe-çiwe qatarliqlarni terisa déhqanlarning qoli pul köretti. On neççe yildin béri déhqanlirimiz yuqurida tilğa élin’ğan heqiqi iqtisadiy zira’etlerni terisa hitay kadirliri yuliwetti yaki tériğili qoymidi ! Şunga déhqanlar kepezge < siyasi zira’et>-dep nam berdi. Térilğu yerning yérimidin köprekige kepez térilğaçqa, déhqanlarning özuqluqi we uruqluq üçün kérek bolidiğan buğday, kömme qonaq, mayliq dan we miwe-çiwilerge qaldurulğan yer az qélip, her yili étiyazda déhqanlarning özuqluq buğdiyi tügep kétip, öyidiki qoy,kala qatarliq ulağlirini sétip özuqluq élip yeydiğan weziyet şekillendi. Déhqanlarning bazardin buğday élip yiyişi- qiyametning yéqinlişip qalğanliqidin derek berse kérek. Uygur déhqanlirining öyliride béqiwatqan qoy,kalilirimu az qaldi.

     Del buning eksiçe, Xitay hökümitining kadir-emeldarliri Uygur déhqanliriğa kepez teritiş wezipisini orunliğanliqi üçün yiliğa neççe tümen yuendin mukapat puli almaqta. Xitay hökümiti Uygur déhqanlardin kepezni erzan alidu, çünki bahani özliri békitidu. Yéza başliqidin nahiye hakimi, sekirtari, wilayetlik partikomning sékirtari, walilar, Aptonom rayon emeldarliriğiçe mukapat we < soda arqiliq> pul ündüriwélip, öz yançuqlirini tomlişip, axirida Xitayning çong sana’et şeherliridiki toqumiçiliq fabrikiliriğa paxtini sétip, eng axirida Amerika, Yaponiye qatarliq döletlerge ekisport qilip Xitay döliti payda élip keldi. Kepezni tériğan déhqanlar bolsa yildin yilğa namratlişip qerzge boğulup qalmaqta !

     Qara niyet Xitay hökümiti buni az dep, déhqanlarni yiğiwelip Şerqiy Türkistan Xitayning ayrilmas bir qismi, Xitaylarni hörmetleş perzdur, Xitaylar adaletsizlik qilsimu, zulum qilsimu, türmige solap qiynap öltürsimu gep qilmanglar digen mezmundiki faşistik siyasi ügüniş arqiliq Uygur déhqanlirini rohi jehettin azaplimaqta.
10-Esirning başliridin étibaren Uygur xelqi mubarek Islam dinini qobul qilip, étiqad qilip kelgen. Komunist Xitay hökümiti yéqinqi yillardin buyan Şerqiy Türkistandiki şeher we yéza qişlaqlardiki mecidlerning kaniyining quwwitini töwenlitiwetti yaki kanayni éliwetti. Uning orniğa yézilarda quwwiti yuquri bolğan kanay ornutup, her küni etigende yuquri awazda Xitayning tétiqsiz naxşa-muzikiliri yaki Uygurçe naxşa-muzikilarni anglitip, mescidlerdiki ezanning awazini angliğili bolmaydiğan weziyet şekillendürdi. Bu millitimizge qilin’ğa haqaret, bu millitimizge qilin’ğan wehşi zulumdur! Dunyada buningdinmu artuq eğir milliy zulum bolmas !

3. Uygur Ziyaliliri we Işçi-Xizmetçilerge qiliwatqan zulumi

     1944-yili qurulğan Şerqiy Türkistan Jumhuriyiti mezgilidiki yaş ziyalilar yaşinip qaldi yaki Xitay hökümitining turluk siyasi heriketlirining qurbani bolup tügidi. Hazir wetendiki ziyalilirimiz 50-yillardin yéqinqi yillar mabeynide yétişip çiqqanlar bolup, Ularning birqismi başlanğuç mektep, ottura mektep, texnikom, aliy mekteplerde, hökümet organlirida, tetqiqat orunlirida, doxturxanilarda, axbarat, neşiryat, radio-telewiziye, yazğuçilar jem'iyiti qatarliq orunlarda işleydu. Xeli bir qismi yezilarda déhqan bolup çişini çişlep yaşaydu, beziliri Xitayning türmiside wehşi qiyin-qistaqlar içide ming ölüp, ming tirilip yaşawatidu yaki öltüriliwatidu.
Xitay hökümiti 50 yildin béri dolet içi yaki xelq'arada birer siyasi weqe yüz berse, aldi bilen ziyalilarning ediwini berip keldi. Bolupmu Uygur ziyalilirini 20-esirning beşidin ta hazirğiçe basturup kelmekte. Her qetim birer siyasi özgiriş bolsa aldi bilen mekteplerdiki oqutquçilarni yiğiwélip yazliq tetil we qişliq tetilni yoq qilip, milliy kadirlarni, işçi-xizmetçilerni yiğip kompartiyining <Yéngi siyasiti> ni ügünüşke mejburlaydu. Xitayda 70-yillarning axiri imtihan tüzümi eslige keltürülüp, türküm-türkümlep yaş ziyalilar yétişip çiqişqa başlidi, dölet derwazisi sirtqa qismen éçiwetildi. 1989-yili Xitay paytexti Beijingda oquğuçilar herikiti yüz bérip, Xitay kompartiyisining biyurokiratliq rezil eptibeşirisi éçip taşlanğan idi, oquğuçilar erkinlik, demokratiye telipini otturiğa qoyup heriketni pütün Xitay içige kéngeytken idi. Faşist Xitay hökümiti şu qétimliq heriketni qanliq basturiwetti. 1990-yili Qeşqernng ğerbiy jenubidiki Barin yézisida Uygurlarning qoralliq musteqilliq inqilabi partlidi. Komunist Xitay hökümiti şuningdin étibaren ğaljirlişişqa başlidi. Şerqiy Türkistandiki milliy mekteplerning yazliq we qişliq tetilini bikar qilip, siyasi üginiş orunlaşturidiğan <qanun> çiqardi. Barliq ziyalilarning <idiyisini özgertip>, Xitay kompartiye merkizi komitéti bilen <birlikni saqlaş > herikiti başlandi.

     Ötken yili Amerikida térroluq weqesi yüz bergendin béri, buxil siyasi üginişlerning sani hessilep aşti. Herqandaq orundiki kompartiye mes'uli siyasi üginiş waqtida işik tüwide qattiq yoqlima qilidiğan, saqsiz bolup qalğan yaki işi çiqip qalğanlarğa ruxset bermeydiğan <qattiq belgilime> çiqirildi. Siyasi üginişning mezmuni asasen ikki türlük bolup biri, Amerikini eyipleş, yene biri milliy bölgünçilerni eyplesh. Yeni, ottura asiyadiki tupriği munbet, bayliqi mol, xelqi ezeldin tirişçan, méhnetkeş, tarihta qudretlik döletlerni qurğan bu buyuk ziminni yalğuz Ruslar bilen Xitaylar erkin-azade bulang-talang qilidiğan weziyet özgirişke yüzlinip, ténç okyanning u qétidiki Amerika yéqinlişip kelgen idi. Ruslarğu özining yuz yilliq tajawuzçiliq jinayetlirige töwe qilip qaytip ketti. Ottura asiyadiki Nursultan Nazarbayev, Asqar Aqayev, Islam Karimovlar Moskuwadiki xojayinliridin sorimayla öz xelqini yeteklep kétiweridiğan boldi. Emdi nöwet bular bilen qan-qérindaş bolğan Uygurlarğa keldi. Xitaylar buningdin ensireytti. Bu xewerler elbette awal ziyalilarning qoliqiğa çüşüp, andin başqilarğa yetküzilidu, Uygur ziyalilar xelq'ara weziyetni tehlil qilip , weten içidiki éğir milliy zulumni biwaste hés qilip uningdin yirginip, xelqqe teşwiq qilidu we xelqni qözğaydu. Xitaylar buningdin ensireydu. Neççe on yildin béri <Shinjiang ezeldin Xitayning zémini>-dep çet’ellilerge işendürelmey kelgen tajawuzçi Xitay hökümiti, emdilikte qolida tömürning sunuqimu bolmiğan Uygur xelqige bu gepni qayta-qayta sözlep ağzimu qurup kétey dep qaldi. Uygur xelqi u quruq geplerni anglaşni xalimaytti, xalimiğaçqa qoral tenglep turup anglaşqa mejbur qilmaqta !

     Amerikida térrorluq weqesi yüz bériştin ilgiri, yeni Sherqiy Türkistan mustemlike qilin'ğan kündin bashlap Manjularning Ching sulalisi bolsun, Xitaylarning Guomindang'i bolsun, komunist Xitay hökümiti bolsun ezeldin özlirining Şerqiy Türkistandiki mustebit hakimiyitige qarşi musteqqiliq élan qilğan herqandaq Uygurni <bölgünçi unsur>,<topilangci unsur>,<duşmen küc> dep haqaretlep kelgen idi. Térrorluq weqesidin beri, Xitay hökümiti milliy musteqilliq kürişi bilen şuğulliniwatqan Uyghurlarni we ularning barliq teşkilatlirini <térorist> dep ataşqa aldirap, köp tirişçanliq körsitip, axiri Amerika we BDT ning <Hesen Mehsumning teshkilati? térrorist> dégen mueyyenleştürüş mektubini qolğa çüşürüp, aşu namni destek qilip turup, çet'eldiki barliq Uygur teşkilatlirini, weten içidiki kişilik hoququ yaki başqa heqqaniy teleplerni otturiğa qoyğan Uygurlarni <térrorist> dep jénining bériçe siyasi ügünişlerde teşwiq qilmaqta. Uygurlarğa çapliniwatqan bu töhmetni Uygurlarğa étirap qilduruş üçün, siyasi üginişlerning tüzümlirini çingitip, yoqlima tüzümi ornitip, mejburi neççming hetlik <tesirat> yazğuzup, öz wetinining azadliqi, musteqilliqini telep qilğan herqandaq Uygur <térorist>, <Shinjang ezeldin Xitayning ayrilmas bir qismi>, <Xitaylar Uygurlardin, Uygurlar Xitaylardin ayrilalmaydu>, <Xitay hökümiti Uygurlarğa atidarçiliq qilip köyünüp keldi>, dégendek haqaretlik mezmunlar arqiliq Uygur işçi-xizmetçilerning yürikini siqip kelmekte. Uygurlarni Uygurlarğa eyplitip, barliq Uygurlarni rahetsizlik, horliniş tuyğusi içide azaplimaqta.

     Hazir Uygur ziyaliliriğa öz millitini untuş, milliy étiqadinidin waz kéçiş, diniy étiqadidin waz kéçiş, hemme işta Xitaylarning ağziğa qaraş, öz xelqi adaletsizlikke uçrisimu, türmige solansimu, öltürülsimu, mal-mülki Xitaylar teripidin bulap kétilsimu gep qilmasliq toğrisida mejburi <terbiye> işlenmekte. Barliq Uygur ziyaliliri buningdin yirgenmekte. Aşkara sorunlarda gep qilalmisimu, öz dostliri, tuğqanliri ara bu geplerni diyişidu. Mubarek Ramizan éyida Xitay hökümiti Uygur ziyalilarni qattiq nazaret qilip iş ornida we öyliridimu ularğa aramliq bermey keldi. Ilgiriki yillarğa sélişturğanda Uygur ziyalilar Xitay hökümitige we Xitay xelqige neççe yüz hesse öç bolup ketti. Xitaylar gerçe küp-kündüzde Uygurlarni bözek qilip, xizmettin heydep, rejimge éllip, nazaret qilip, türmilerge qamap, éğir qirğinçiliq qiliwatqan bolsimu, özlirini dolet içi we sirtida <aq köngül > körsütüp, ağzi qurup ketkiçe teşwiq qiliwatidu. Bu zulumlarni, qirğinçiliqni yoşurup, esli térrorist özi turup xijil bolmay Uygurlarni <térrorist > dep qarilawatidu. Uygur ziyalilarning yaşaş yolini taraytiş, ularning erkinlikini boğuş, éğiz açquzmasliq, bohtan çaplap qolğa élişlar barğanseri éğirlaşmaqta!

Uygur Oğli. 2002-11-22