Dunya Uygur Ahbarat Tori 2001

Hitay Hökümiti Tursunjan Emet Weqesini Bahane Qilip, Diniy Sahege Qarşi Élip Bériwatqan Siyasi Herikitining Daìrisini Milliy Edibiyat – Senèt We Marip Sahesige Kengeytti

     < Şerqiy Türkistan Informatsiyon Merkizi > ning muhbiri Buğdaning 21 – Fewral wetendin yolliğan hewiri:

     Qedirlik wetendaşlar, sizlerge melum bolğinidek, Şerqiy Türkistanning paytehti Ürümçi şehride 2002-yili 1-ayning 1 – küni < helq sariyi > da ötküzülgen bir senèt keçilikide Tursunjan Emet ismlik Uygur yaşning şéri oquş weqesi yüzbergen idi, mana bu kiçikkine bir weqe, Şerqiy Türkistanda faşisttik Hitay qorçaq hakimiyitining idiologiye saheside bir meydan siyasi herket qözğuşiğa sewepçi boldi, Hitay hökümiti bu weqeni bahane qilip, Şerqiy Türkistandiki diniy sahege qaritip kéliwatqan qattiq basturuş herikitining dairisini milliy edibiyat – senet we maarip sahesige kengeytti ….
     Tursunjan Emetning yéngi yil kéçisi < helq sariyi > da şéir oquş weqesi yüz bergendin kéyin, komunist Hitay hakimiyitining Xinjang Uygur Aptonom rayonluq partikomi 1- ayning 11- küni kadirlar yiğini açti. “Xinjiang géziti” ning 13-yanwardiki sanida bu heqte hewer bérildi. Yiğinning témisi “idiologiye sahesidiki bölgünçilikke qarşi turuş kürişini heqiqi küçeytiş” tin ibaret bolğan. Yiğinda Xinjiang Uygur Aptonom rayonining qorçaq re’isi Ablet Abdureşit söz qilğan. U sözide, yuquriqi şéir oquş weqesini tilğa alğandin kéyin mundaq digen: “Bu şéirda yoşurun ohşitiş wastisi qollinilip, ijtimaiy ri’alliqqa daritmilap hujum qilin’ğan, milliy bölgünçilik idiyisi terğip qilin’ğan bolup……intayin yaman ijtima’i tesir peyda qildi. Aptonom rayonluq partikom bu işqa intayin köngül bölüp, derhal da’imiy komitét yiğini éçip, bu mesilini muhakime qildi we bir terep qilişni orunlaşturdi. Alaqidar tarmaqlarni pütkül işning jeryanini estayidil tekşürüp jiddiy bir terep qilişqa buyrudi hem muşu iştin paydilinip, bölgünçilikke qarşi turuş kürişi boyiçe bir qétim qayta terbiye idiologiye bérişni telep qildi.”
     Ablet Abdureşit yene “…Jama’et pikri, teşwiqat hizmitige alahide ehmiyet bérip we uni küçeytip ğerptiki düşmen küçler we milliy bölgünçilerning radio, kitab-jornal, un-sin buyumliri, edebiyat-sen’et eserliri, internet tori qatarliq köp hil teşwiqat wastisidin paydilinip, Aptonom rayonimizğa singip kirişini çekleş, teşwiqat-jama’et pikri bazisida bölgünçilikke qarşi turuş hizmitini heqiqi küçeytiş kérek. Milliy bölgünçilik idiyisini terğip qilğan, diniy esebiylikni qutratqan her hil neşir buyumlirini qet’i tekşürüp men’i qiliş, emeldin qalduruş, milliy bölgünçilerning eksiyetçil teşwiqatini qet’i basturiwétiş kérek” digen.
     Arqidinla, Şerqiy Türkistandiki Hitay qorçaq da’iriliri bir qatar yiğinlarni éçip Şerqiy Türkistan helqining söz erkinliki, eslidin yoq bolğan metbu’at erkinliki, edebiyat-sen’et erkinliki qatarliq siyasiy erkinlikini boğidiğan siyasetlerni otturiğa çiqardi. Mesilen, “Xinjang géziti” ning 1-Fewraldiki sanining baş bétige “Aptonom rayonluq partikom idiologiye saheside bölgünçilikke qarşi turuş kürişi boyiçe qayta terbiye éliş pa’aliyitini qanat yayduruş toğrisida seperwerlik yiğini açti ” serlewhilik hewirige asaslanğanda, Hitay komunisitlirining aptonom rayonluq komitéti 31-yanwar çüştin ilgiri seperwerlik yiğini açqan. Yiğin’ğa Aptonom rayonluq partikomning jallat sékirtari Wanglequan, Aptonom rayonluq partikomning mu’awin sékirtari, Aptonom rayonluq hökümetning qorçaq re’isi Ablet Abdureşit söz qilğan. Aptonom rayonluq partikomning mu’awin sékirtari Zhushengtao idiologiye saheside bölgünçilikke qarşi turuş kürişi boyiçe qayta terbiye éliş bériş pa’aliyitini qanat yayduruş hizmitini konkirt orunlaşturğan. Yiğin’ğa yene Aptonom rayonning emeldarliridin Esqet Kerimbay (Qazaq), Hujiayuan, Wangjingshiang, Chengdemin, Wudungfu, Zhangqingli, Zhuyuan, Nur Bekri, Erkin Imirbaqi, Wuqianglar qatnaşqan. Yiğin köp yillardin buyan qolğa keltürgen netijilerni mustehkemleş üçün idiologiye saheside bölgünçilikke qarşi turuş kürişi boyiçe bir qétimliq qayta terbiye éliş pa’aliyitini qanat yayduruşni qarar qilğan.
     Wanglequan söz qilip mundaq digen:
“Yéqinqi yillardin buyan içki-taşqi milliy bölgünçi küçler idiologiye sahesige singip kiriş, buzğunçiliq qiliş jehetlerdiki türlük ipadiliri, ahbarat wastiliridin paydilinip bölgünçilik idiyisini tarqatti, jornallar, edebiy eserler we edebiyat sen’et nomurliridin paydilinip geptin gep çiqirip, kinayilik ohşitiş arqiliq naraziliq keypiyatini hem bölgünçilik idiyisini tarqatti. Bölgünçilik terğip qilin’ğan kitab we jornallarni qanunsiz neşir qilip eksiyetçil mezmundiki teşwiq waraqliri, het-çekler lözunkilarni iwetip, çaplap, tarqitip bölgünçilik jama’et pikri peyda qildi. Çégra sirtidiki milliy bölgünçi küçler, ğerb düşmen küçler bilen til biriktürüp radio, internet tori qatarliq wastilardin paydilinip eksiyetçil teşwiqat idiologiye tarqatti hem idiye sahesige singip kiriş herikitini tézletti. Helq arisidiki medeniyet pa’aliyetlirini waste qilip ammini jelp qilip, biz bilen asasliq ammini talaşti……milliy bölgünçiler ezeldin mektep terbiyisige tesir körsütüş we singip kirişni muhim nuqta qilip keldi……..hazir helq’ara weziyetning özgirişige egişip idiologiye saheside bölgünçilik we bölgünçilikke qarşi turuş kürişi künsayin keskinlişiwatidu, ötkürlişiwatidu, şunga biz >3 hil küç<ge baştin ahir qahşatquç zerbe bériş, qattiq bésim işlitiş halitini saqlap qéliş bilen bir waqitta, idiologiye saheside bölgünçilikke qarşi turuş kürişige çoqum yüksek ehmiyet bérişimiz kérek……..şuning bilen bille Aptonom rayonimiz idiologiye saheside nurğun hizmetlerni işligen bolsimu duç kéliwatqan wezipining tolimu müşkul ikenlikini körüşimiz kérek .
     Bu yiğinda yene ” Qorçaq re’is Ablet Abdureşitmu söz qilğan. U sözide, “Bu qétimqi idiologiye saheside bölgünçilikke qarşi turuş kürişi boyiçe qayta terbiye idiologiye bériş pa’aliyitige Aptonom rayonimizning idiologiye hizmiti tarmaqliridikiler, aliy mekteplerning barliq kadirliri we oqutquçiliri qatnişidu, başqarma derijiliktin yuquri rehbiri kadirlar we kespiy tayançilar muhim nuqta qilinidu. Kitab, gézit-jornal, un-sin, torhana, edebiyat-sen’et orunliri we medeniyet köngül éçiş sorunliri tijariti bilen şuğullinidiğan barliq hadimlarğa terbiye idiologiye bérilidu. Bu qétimqi qayta terbiye éliş pa’aliyiti merkezleştürüp ügünüş, mesile tépiş, tüzitiş tedbiri békitiş, qattiq zerbe bériştin ibaret 4 basquçqa bölünidu.” dep bayan qilğan.
     Komunist Hitay da’iriliri yuqarqi seperwerlik yiğinidin kéyin saheler boyiçe, atalmiş milliy bölgünçilikke qarşi turuş, qayta terbiye éliş herikitini başliwetken. “Xinjang géziti” ning 2 - fewraldiki sanining baş bet sehipisige bésilğan hewirige asaslan’ğanda, 31-yanwar < ma’arip séstimisidikilerning bölgünçilikke qarşi turuş kürişi boyiçe qayta terbiye éliş kursi > başlan’ğan. Kurusning başliniş murasimiğa Aptonom rayonluq partikomning mu’awin sékirtari Zhushengtao qatnaşqan we söz qilğan. U sözide milliy oqutquçi-oquğuçilar qoşunini, < Şerqiy Türkistan térroristliri singip kirgen muhim tarmaq > dep körsetken.
     Yene “Xinjang géziti” ning 3-fewraldiki sanining baş bétige bésilğan “idiologiye sahesidiki milliy bölgünçilikke qarşi küreşni çongqurlaşturuş lazim” serlewhilik hewerde, < Aptonom rayon >luq partikomning mu’awin qorçaq sékirtari Isma’il Tiliwaldi 1-yanwar éçilğan < teşwiqat-medeniyet sahesidikilerning milliy bölgünçilikke qarşi küreş boyiçe qayta terbiye éliş 1-qararliq kursi >da nutuq sözligen. U nutqida mundaq digen :
     “Aptonom rayonimizning miliy bölgünçilikke qarşi küreş weziyiti yenila keskin halette turmaqta, bizning milliy bölgünçiler bilen bolğan kürişimiz tarihtin buyan <qelem> jehettimu, <elem> jehettimu bolup keldi, idiologiye jehettin singip kiriş we singip kirişke qarşi turuş, bölgünçilik we bölgünçilikke qarşi turuş héçqaçan tohtap qalmidi. Çégra içi we sirtidiki kona-yéngi milliy bölgünçiler özlüksiz türde nutuq sorunliri, edebiyat sahesi, ahbarat-neşiriyat, medeniyet ma’arip qaratliq yollar arqiliq bölgünçilik mezmundiki jama’et pikri peyda qilip uni tarqitip keldi…….. Teşebbuskarliq bilen jengni yahşi qilip idiologiye bazisini çing igileş lazim”
     Isma’il Tiliwaldi yene 23-yanwarda éçilğan medeniyet séstimisining hulasilaş teqdirleş yiğinida ağziğa kelgençe biljirlap “milliy bölgünçiler (téroristlar) elem wastisi qollinipla qalmastin qelem wastisinimu qollinidu. Zorawanliq wastisini qollinip bizge taqabil turupla qalmastin, idiologiye sahesidimu biz bilen élişidu” dep jöylügen.
     Komunist Hitay da’irilirining Şerqiy Türkistandiki organ géziti bolğan “Xinjiang géziti” ning 24-yanwardiki saniğa Wanglequanning siyasiy -qanun hizmiti yiğinida sözligen nutqining qisqartilmisi besilğan. Wanglequan nutqida, < 3 hil küçke zerbe bérişte yumşaq qolluq qilişqa bolmaydu……….idiologiye saheside bölgünçilikke qarşi turuş salmiqini küçeytiş kérek” dep biljirlidi.