|
Şerqiy
Türkistandiki Uygurlar uzun ömur körüş jehette dunyada
aldinqi qatarda turidu. Uygurlarning uzun ömür körişi bu
zémindiki yahşi sap yimeklik, pakize orup-adet we pak
étqad bilen munasiwetlik. Lékin Xitay kommunistliri
mustemlike qiliwalğan 50 yildin artuq waqittin buyan,
yaşanğanlarni qedirleş, ularni asraş, ahirqi ömürini
xatirjem ötküzişige imkaniyet yartip bériş uyaqta
tursun, muhit, yimeklik jehette xuddi çoşqa çimenlikni
bulğiğandek bulğap, bu zémindiki sap hawa, suzuk su,
ésil yimekliklirimizni insan bedinige ziyanliq
nersilerge aylanduriwetti, pak örup-adetlirini
özgertişke, étqadidin waz kéçişke mejburlidi, éğir
haşağa yil boyi saldi, netijide esli nahayiti timen
ademlermu 40 yaşqa barmayla, 80 yaşqa kirgen
boway-momaylardek mukçiyip, kiselçan bolup ketti. Uzun
ömür köridiğanlarmu yilsiri azlidi. Sitatiska
qilinişiçe, Şerqiy Türkistandiki yaşanğanlar bir milyun
400 ming bolup, Hoten, Qeşqer, Atuş, Aqsu qatarliq
Uygurlar toplişip olturaqlaşqan rayonlarni arilisingiz,
éğir emgek qiliwatqan, azğine pulning hiridari bolup
nerse-kirek sétiwatqan, tilemçilik qiliwatqan, makansiz
qalğanliqi sewebidin koçilarda yétip qalğan, perzentini
“milliy bölgünçi” dep tutup ketkini üçün, héç yerge dewa
qilip aqturalmay ganggirap qalğan ata-anilarni
uçritisiz.
Mundaq ijtima’i we siyasi muhitta ularning uzun ömür
körişidin éğiz éçiş mumkin emes.
Ularning insani hoqoqidin behriman bolup, axirqi ömride
yaxşi kütünüş imkaniyitige irişişi umid qilinsimu, lékin
künsiri xarlanmaqta. Eksiçe Xitay millitining
yaşanğanliri ilgiri köpünçe hökümet himayiside idare
orunlirida hizmet qilğanliqi üçün, hazir dem elişqa
çiqqan yaki bala-waqiliri merkizi şeherlerde hizmet
qiliwatqaçqa yaşanğan ata-anilirini yeniğa élip kilip
bayaşat, hatirjem turmuştin behriman bolmaqta.
Ürumçi, Qaramay, Shihenze, Kuytun qatarliq Xitay
köçmenliri nahayiti nurğun singgen şeherlerning
ahşamlirida, seherliride qarisingiz, qepezge sélinğan
quşlirini kötiriwilişqan, asta herket işlewatqan, türlük
çiniqiş eslihelirini işlitip çiniqiwatqan, ali
parawanliq kütünüş orunlirida dawaliniwatqan Xitay
qirilirini körisiz. Éğir milli ayrimiçiliq hetta
yaşanğanlar mesilisidimu mana muşundaq ikki qutupni,
ikki hil muhitni şekillendürdi. |
