“11-séntebir weqesi” din kéyin, Xitay hökümiti, Uygurlarni téroristliqta eyiplidi we térorizimğa zerbe bérişni bahane qilip Şerqiy Türkistan (Xitayning ğerbige jaylaşqan Xinjiang Uygur Aptonum Rayoni) diki Uygurlarğa qaratqan basturuş herketlirini küçéytken idi.
     Bu ehwalğa qarita, Amreka başliq ğeriptiki demguratik döletler, B.D.T kişlik hoquq komutiti, xelq'ara keçürüm teşkilati we başqa munasiwetlik xelq'ara teşkilatlar jiddi inkas qayturup, Xitay hökümitini “11-séntebir weqesi”ni, Uygurlarni basturuşning bahanisi supitide qollanmasliqqa qayta-qayta agahlandurdi, emma Xitay hökümiti bu hil agahlanduruşlarğa pisent qilmay, Uygurlarğa yürgüziwatqan basturuş herketlirini yenila dawamlaşturdi we téhimu küçéytti.
2002-yili kirişi bilen Xitay hökümitining Uygurlarğa qaratqan basturişi yalğuz Uygur musteqilliq küçliri we diniy sahe bilenla çeklenmestin, belki pütün milliy marip we medeniyet sahesigiçe kengeydi. Xitay hökümiti 2002-yili fewral eyidin başlap, Şerqiy Türkistan miqyasida “idologiye sahesidiki milliy bölgünçikke qarşi turuş boyiçe qayta terbiye éliş herkiti” namidiki siyasi herketni başlidi.

     Biz Şerqiy Türkistanning 2002-yili yanwardin tartip 4-ayning ahirğiçe bolğan arliqtiki insan heqliri weziyiti, jümlidin Uygurlarning insani heq-huquqlirining depsende qiliniş ehwalini töwendiki 6 téma boyiçe tepsili bayan qilip ötimiz:

     1 ) Xitay Hökümiti Uygurlarni “Térorist”liqta Qarilaşni Dawam Qildi.

     “11-séntebir weqesi” din kéyin Xitay hökümiti Şerqiy Türkistandiki basturuş herketlirini qanuniy qilip körsutuş we téhimu küçéytiş meqsidide, Uygurlarni, “Térorist” dep qarilap, Xelqara jemiyettin, özining Uygurlarğa yürgüziwatqan basturuş qilmişlirini qollaşni telep qilip kelgen idi. Buningğa qarita, Amreka başçiliğidiki demguratik ğerip elliri we xelqara insanliq hoquq teşkilatliri, Şerqiy Türkistan mesilisining kişlik hoquq we demukratiye mesilisi ikenligini nahayti éniq bayan qilip, Xitayning orunsiz iltimaslirini ret qilğan bolsimu, Xitay hökümiti Uygurlarni “Térorist” dep qarilaşni 2002-yili kirgendin kéyinmu dawamlaşturdi we téhimu ewjge çiqardi.
     Xitay dölet işliri mehkimisi ahparat işhanisi, 2002-yili 21-yanwarda “Şerqiy Türkistan téror küçliri jinayi mesulyitidin qéçip qutulalmaydu” serlewhilik uzun maqale élan qildi.bu maqalide, “Şerqiy Türkistan " atalğusi inkar qilinip, “Xinjiang ezeldin Xitayning ayrilmas bir qismi” dégen kona sepsete qayta tekitlengen, otken 10 yil içide Şerqiy Türkistanda yüz bergen, Uygurlarning öz heq-hoquqlirini qoğdaş yolida élip barğan narazliq herketliri we bir qisim qoralliq qarşiliq körsutuş weqelirining hemmisi "téror qilmişi " dep qarilanğan. Şuningdek, Şerqiy Türkistan musteqilliq küçlirining xelq’ara térorçi küçlerge jümlidin, Osame Bin Ladinge alaqisi barliği heqqidiki asassiz oydurma pikirler ilgiri surulgen.(1)

     2002-yili 24-yanwar küni Xitay taşqi işlar ministirligining ahparat bayanatçisi Sun Yuşi muhpirlarni kütiwéliş yiğinida söz qilip: “Zhunggo hökümiti Şerqiy Türkistan térorçi küçlirige qet, I zerbe bériş işençi we iqtidariğa ige, biz herqaysi döletlerning bu jehette bizni qollişini umit qlimiz” dégen.(2 )

     Xitayning Şin Hua ahparat tori 2002-yili 1-fewral sanida “Şerqiy Türkistan téror küçlirining sirini eçiş: qanunsiz teşkilatlar 50 tin aşidu” serlewhilik maqalele élan qilindi. Bu maqalide, Şerqiy Türkistanning içi - we sirtida paliyet élip bériwatqan barliq Şerqiy Türkistan teşkilatliri “térorçi teşkilat” dep qarilanğan.(3)
Omumen, Xitay hökümitining aldinqi tot ay dawamida turluk medbuatlarda élan qilğan, Uygurlarni “térorist” dep qariliğan çong kiçik maqale, obzor we bayanatlirining sani neççe on parçidin, Xitayning yuqiri qatlam emeldarlirining Xitayda we Xelqarada uyşturulğan türlük yiğinlarda sözlengen ohşaş mezmundiki sözliri 10 qetimdin aşidu. Biz bu yerde ularni birmu-bir misal keltürüp bolalmaymiz.
Lékin, eskertip ötüşke tegişlik bolğini şuki, Xitay hökümiti Uygurlarni téroristliqta qarilaş işida Amreka başliq keng xelqara jemiyetning qollişiğa erişelmigendin kéyin, bu husustiki siyasi neyrengwazliqliriğa çek qoyuşning orniğa, hiç hijil bolmastin, Amreka başliq xelqara jemiyetni “térorizimğa zerbe bériş mesiliside qoş olçem qollandi” dep eyiplidi. Mesilen: Xitay taşqi işlar ministirligining muawin ministiri Wang Yi 2002-yili 2-fewralda  “Germanyening München şehride éçilğan helq'ara biheterlik siyasiti yiğini”da söz qilip, “Şerqiy Türkistan téror küçlirige zerbe bériş, xelqara térorizimğa qarşi küreşning terkiwi qismi…, térorizimğa zerbe bériş mesiliside xelqara jemiyet birdek meydanda turişi, qet'i zerbe bérişi, qoş ölçem qollanmasliği kérek” didi.(4)
{Xitay Şin Hua ahparat tori 2002-yili 6-féwral}

     Xitay Şin Hua ahparat torining 2002-yili 21-yanwar tarqatqan “Şerqiy Türkistan téror küçliri jinayi mesulyitidin qéçip qutulalmaydu”
Serlewhilik maqalida, “Zhung Go hökümiti térorizimğa qarşi turuş mesiliside qoş olçem qollinişqa qarşi turidu” diyilgen.(5)
{Xitay ahparat tori 21-yanwar}

     Xitay hökümiti yéngi yil kirgendin béri, Uygurlarni téroristliqta qarilaş hususida yuqarqidek teşwiqat hujumlirini qözğaş bilen birge, Şerqiy Türkistanning özide, Uygur musteqilliq küçlirini qarilaşni meqset qilğan turluk yiğin we körgezmilerni uyuşurup, kişlerni, mejburi rewişte hökümet mewqesini yaqlap sözleşke we körgezmilerni körup ipade bilduruşke mejbur qilmaqta.
2002-yili 25-yanwar küni, atalmiş Xinjiang Uygur Aptonum Rayonluq birlik sep bolumi Ürümçide diniy zatlarning yiğinini çaqirip, ularğa Şerqiy Türkistan musteqilliq küçlirini “térorçilar” dep qarilaydiğan maqalilarni oqup bergendin kéyin, ualrning ipade bilduruŞini telep qilğan, diniy zatlar, nailaj hökümet mewqesini yaqlap söz qilişqa mehjbur bolğan.(6)

     Uygur aptonum Rayonluq Ayallar birleşmisi 2002-yili 3-afril küni organ kadirliri we partiye ezalirining yiğinini çaqirillip, mehsus, “Şerqiy Türkistan téror küçliri jinayi mesulyitidin qéçip qutulalmaydu” dégen maqalini uguşke uyuşturulğan, yiğin qatnaşçiliri yiğinning teliwi boyiçe Şerqiy Türkistan musteqilliq küçlirini “térorçi küç”dep qarilap ipade bildurgen.(7)

     Undin başqa, Xitay hökümiti yanwar eyidin başlap, Şerqiy Türkistanning Ürümçi, Ğulja qatarliq asasliq şeherliri we bir qisim nahye merkezliride “Şerqiy Türkistan térorçi küçlirining jinayetlirini paş qiliş” namidiki körgezmilerni éçip, herqaysi idare-organlardiki hizmetçi hadimlar, oqutquçi-oquğuçilar, diniy zatlar we Şeher-bazar ahalisini mehsus waqit ajritip kolliktip körgezme köruşke uyuşturğan.bu iş muhim siyasi paliyet sanilip, körgezmidin kéyin tesirat sözleş yiğinliri ötküzülgen, kişlerdin, öz xelqining heq-huququlirini qoğdaş yolida kurişiwatqan Şerqiy Türkistan musteqilliq küçlirini “milliy bölgü nçi” “térorist” dep eyepleşni telep qilğan.
     2002-yili 10-yanwar küni, Şerqiy Türkistanning Uçturpan nahyiside “uç hil küç(milliy bölgünçiler, esebiy diniy unsurlar we térorçilar) ke zerbe bériş” namidiki körgezme éçilip, nahyidiki Hökümet hadimliri, herbiyler, ottura-başlanğuç mektepning oqutquçi-oquğuçili, dehqanlar wekilliri bolup 15 ming adem mejburi rewişte körgezme köruşke uyşturulğan.(8)
{Xitay Şin Hua ahparat tori, 2002-yil, 15-yanwar}

     2002-yili 4-yanwardin başlap, Uygur Aptonum Rayonluq Jamaet hewpsizligi nazariti “Xinjiangning bölgünçiler we Térorçilarğa qarşi küreş körgezmisi” namidiki körgezme uyuşturğan.(9)

2 ) Siyasi Eyip Bilen Tutqun Qiliş We Jazalaşni Téhimu Küçéytti.

Dunya ehlige melum bolğinidek, yéqinqi 10 yil mabeynide Xitay hökümiti, Şerqiy Türkistanda, Uygurlarğa qarita zorawan basturuş siyasitini yürgüzup keldi. “Muqumliqni qoğdaş” “milliy bölgünçilerge, qanunsiz diniy paliyetlerge we térorizimğa zerbe bériş” bayriğini koturiwélip, depsende qilinğan insanliq heq-huquqlirini qoğdaşqa herket qilğan, mewjut heqsizliklerge öz narazliğini ipdiligen bigunah Uygurlarni türküm-türkumlep turmilerge solidi. Bügün Şerqiy Türkistandiki Xitay turmiliride 100 mingdin artuq bigunah Uygur “siyasi jinayetçi” eybi bilen azap çekmekte, wehşi qiynaqlarğa sélinmaqta, her yili yüzdin artuq Uygur siyasi mehbusqa olum jazasi berlip neq meydanda etip olturulmekte.
     Yéqinqi ehwalni élip éytsaq, Xitay hökümiti 2001-yili afril eyidin başlap, Şerqiy Türkistanda Uygur musteqilçilirini yenimu qattiq basturuşni meqset qilğan “Qattiq zerbe bériş” herkitini başliğan idi. “11-Sentebir Weqesi” din kéyin bu hil basturuş herketliri téhimu küçeydi. “Şerqiy Türkistan Informatsiyun merkizi”ning Xitay ahparat wastiliri we özining Şerqiy Türkistanda turşluq muhpirliri arqiliq igelligen melumatliriğa asaslanğanda, 2001-yili afrilning otturiliridin bu yil mayğiçe bolğan bir yil dawamida, Şerqiy Türkistanda, “Milliy bölgünçi” “qaninsiz diniy unsur” dégendek turluk siyasi bednamlar bilen bilen qolğa élinğan Uygurlarning sani 6000 din aşidu.bulardin 2000 ğa yéqin kişige turluk mudetlik qamaq jazasi bérilgen.otken bir yil içide olumge höküm qilinip neq meydanda etip olturulgen Uygur siyasi mehbuslarning sani 130 din artuq.
     Bu heqtiki konkirit ehwallar, Imformatsiyun merkizimizning Şerqiy Türkistandiki insan heqliri weziyiti heqqide 2001-yili sentebirde we 2002-yili yanwarda élan qilğan dokilatlirida şuningdek, “Xelqara keçurum teşkilati” ning Xelqara kçurum teşkilating Şerqiy Türkistandiki insan heqliri weziyiti heqqide bu yil martta élan qilğan 24 betlik mehsus dokilatida tepsili yorutup otulgen idi.Bügün bu dokiladimizda imformatsiyon merkizimiz teripidin yéngidin qolğa çüşürulgen, ilgirki dokilatlirimizda yoq, aldinqi yilğa tewe birqisim muhim ahparatlar, hemde bu yil yanwardin Afrilning ahirğiçe bolğan arliqtiki tepsili ahwallar bayan qip otilidu.

     Yéqinda imformatsiyon merkizimiz, Şerqiy Türkistandiki Xitay saqçi dairliri teripidin tarqitilğan bir içki materyalni qolğa çüşürdi.bu materyalda, 1995-yildin buyan Şerqiy Türkistan boyiçe 149 mehpi siyasi teşkilatning paş qilinğanliği, hazirqi künde, peqet Ürümçidiki Bajiahu we Xi Sen turmiliridila “eng heterlik” dep qaralğan 3749 neper Uygur siyasi mehbusning qamalğanliği, ularning uruq-tuqqanliri bilenmu körüştürülmeydiğanliği bayan qilinğan.(10)

     Yene imformatsiyun merkizimiz yéqinda igelligen bir ahparattin melum boluşiçe, atalmiş Xinjiang Uygur Aptonum Rayonluq Jamaet hewpsizligi nazarirtining muawin naziri Haşim hajining, Afril eyining beşida saqçi daerlirige sözligen bir içki dokilatida “2002-yili kirgendin buyan Aqsuning uçturpan nahyisidin 117 neper milliy bölgünçini qolğa çüşürduq” diyilgen.

     Xitay hökümiti bu yil Afrildin başlap, Şerqiy Türkistanda 2-basquçluq
“Qattiq zerbe bériş” herkitini başlidi. 8-Afril küni Ürümçide éçilğan saqçi dairlirining seperwerlik yiğinida otken yilliq “Qattiq zerbe bériş” herkitining hulase dokilati oqulğan.dokilatta éytilişiçe Ürümçi rayonida siyasi partiye qurğan Abbas, Emet Qasim we Muhtar qatarliq kişler otken yilqi “Qattiq zerbe bériş” dawamida yoqutulğan.yene mehpi dniy paliyet soruni we alaqilişiş orni bolup kéliwatqan 48 orunning bayqalğanliği hemde bu orunlaedin 1200 parçidin artuq siyasi we diniy mezmundiki kitap we başqa neşir buyumlirining qolğa çüşürulgenligi éytilğan.Yiğin ahirda, Uygur Aptonum Rayonluq Jamaet Hewpsizligi nazaritining muawin naziri Do Jianti muhpirining ikkinçi qetimliq “Qattiq zerbe bériş” herkitining qandaq élip berlişi heqqide soriğan sualiğa jawap bérip: “1-basquçluq qattiq zerbe bériş herkiti ahirlaşti, 2-basquçluq herket allaqaçan başlinip ketti, bu basquç bu yil 7-ayğiçe dawam qilidu.2-basquçluq qattiq zerbe bérişning asasiy nişani yenila diniy esebiy küçler, milliy bölgünçi küçlerning kattiwaşliri we falungungçilar bolidu” dégen. (11)

     Bulardin başqa, Imformatsiyun merkizimizning ewtende turuşluq muhpirliri yolliğan melumatlarğa asaslanğanda, 2002-yili yanwardin afrilning ahiğiçe bolğan tot ay waqit içide Şerqiy Türkistanning Qeşqer we Hoten Rayonliridila bir qançe yüz Uygur turluk siyasi bohtanlar bilen qolğa élinğan we turluk qamaq jazaliriğa höküm qilinğan.
     2002-yili mart eyining ahirqi bir heptisi içide, Hoten rayonidiki 7 nahye bir şeherde 800 din artuq Uygur “Hizbu tehrir teşkilatining ezasi” dégen siyasi bednam bilen, Xitay saqçi dairliri teripidin qolğa élinğan.bu qetim qolğa élinğanlar hotenning Qaraqaş we lop nahyiliridin eng köp bolup, Lop nahyisining Yurungqaş yézisidinla 70 neççe adem qolğa élinğan. (12)

     2002-yili 28-matrt küni Qeşqer rayonida 52 neper Uygur “milliy bölgünçi, Qanunsiz diniy paliyet bilen şuğullanğan” dégendek siyasi tohmetler bilen qolğa élinğan we yene şu küni Qeşqer Şehride éçilğan uçuq sot yiğinida 14 neper Uygurğa yuqarqidek siyasi eypler bilen ohşimiğan muddetlik qamaq jazasi bérilgen.(13)

     Iimformatsiyun merkizimiz qolğa çüşürgen bir ahparattin melum boluşiçe, 2002-yili 4-afrildin 11-afrilğiçe bolğan bir hepte waqit içide, Hoten Şehri we Qariqaş nahyiside éçilğan ikki qétimliq uçuq sot yiğinida, 9 neper Uygur yaş “döletni parçilaşqa urunğan, kişilerni hökümetke qarşi çiqişqa qutratqan, qanunsiz diniy paliyetler bilen şuğullanğan, pilanliq tuğut siyasitige qarşi çiqqan” dégendek siyasi eyipleşler bilen 7 yildin 20 yilğiçe qamaq jazasiğa höküm qilinğan.

          Ularning Isim familisi töwendikiçe:

• Sulayman Eysa, 28 Yaş Qeşqer şehridin (20 yil kesilgen)

• Elham Memet, 23 yaş, Bayinğolun Mongğul Aptonom Oblastidin (19 yil kesilgen)

• Metturdi Tursun, 22 yaş, Bayinğolun Mongğul Aptonom Oblastidin (11 yil kesilgen)

• Ababekri Mehsut, 24 yaş, Hotenning Qariqaş nahyisidin (10 yil kesilgen)

• Abliz Mettohti, 25 yaş, Hoten şehridin (7 yil kesilgen)

• Abdumejit Eziz, 29 yaş, Hoten şehridin (7 yil ..)

• Memet Mettohti, 30 yaş, Çira nahisidin (7 yil)

• Memetjan Memet, 31 yaş, Çira nahisidin (7 yil)

• Abdul Hemit Eziz, 34 yaş, Hoten şehridin (7 yil kesilgen)[14]

     Informatsiyon merkizimizning igellişiçe, yéqinqi mezgillerdin buyan Xitay hökümiti < ğeyri diniy ( wahabi ) heriketlerni çekleş > digen nam astida, Qeşqer şehrining qoğan yézisi, Çasa koça başqarmisi, Şamalbağ yézisi, Nezerbağ yézilirida buyil 4 – ayning 4- künidin başlap qanunsiz ahturp tutuş herikiti başliğan. Xitay saqçiliri heçqandaq sewepsizla köp türkimdiki yaşlarni < ğeyri (wahabi)diniy paaliyet bilen şuğullandi >dep tutup ketken (15)

     Imformatsiyun merkizimizning wetende turuşluq muhpirining qumuldin ehwal igellişiçe, bu yil Yanwar eyidin hazirğiçe Qumul Rayonidin Ehmet Niyaz isimlik Uygur yaş Milliy bölgünçilik eybi bilen étilğan, 60 tin köprek Uygur siyasi sewep bilen qolğa élinğan bulardin 20 neççe kişi Qumulning Qara dowe yézisidin bolup, ular “Şerqiy Türkistan Oqya Partiyisining ezasi” dégen eyip bilen tutulğan.(16)

     Imfomtasiyun merkizimizning igellişiçe, 4-afrildin başlap, Qeşqer şehrining Qoğan yézisi, Çasa koça başqarmisi, Nezerbağ we Şamal Bağ yézilirida Xitay saqçi dairliri tuyuqsila ahturuş başliğan, birqançe kün içide yüzdin Uygur yaş “ğeyri diniy paliyet (wahabiyçiliq) bilen şuğullandi”—dégen töhmet bilen tutup kétilgen.(17)

     Şerqiy Türkistandiki Xitay turmiliride Uygur siyasi mehbuslarni wehşi usullar bilen qiynap soraq qiliş bilen bir waqitta, ularni meniwi jehettin horlaş, ğururi we izzet-nepsini qesten depsende qiliş hallirimu barğansiri köpeymekte. Mesilen, Ürümçidiki Xinjiang 2-turmiside “milliy bölgünçi”lik eyibi bilen jaza mudditini otewatqan 26 neper Uygur siyasi mehbus 2002-yili 4-Afril küni, şeher etrapidiki inqilabi qurbanlar qewristanliğiğa mejburi élip bérlip, Mao Zemen qatarliq koministlarning qewrisi aldida öz “gunahliri”ğa töwe qilğuzulğan, turme saqçiliri ularni meşire qilip Xitaylarning qewrisini supuurguzupla qalmay, ularni yene “kommunizimğa, sotsiyalistik jemiyet tuzimige mayil bolimiz” dep qesem qildurğan.(18)

     Imformatsiyun merkizimizning wetende turuşluq hadimi yéqinda Qumulning Qara dowe yézisiğa ehwal igelleşke bérip, siyasi eyip bilen emgek bilen özgertiş turmisige qamilip, téhi yéqindila qoyup berlgen Muhemmet isimlik Uygur yaş bilen uçraşqan. Muhemmet muhpirimizğa: “turmide siyasi mehbuslar herwaqliq tamaqtin burun -”Beş yultuzluq qizil bayraq”, “partiyening şanliq nuri”dégendek inqilabi nahşidin birni éytquzidu, namaz oquşqa yol qoymaydu, eger namaz oquğunimizni sézip qalsa gundipaylar kélip qattiq uridu, her küni emgektin yénip siyasi ügünüş qilimiz, ular bizge partiyining siyasini teşwiq qilidiğan materyallarni oqup bérip ahirda her birimizdin hökümetni yaqlap ipade bilduruşni telep qilidu…” dégenlerni éytip bergen.(19)

3 ) Tursunjan Emet We Ablikim Yasinning Qolğa Élinişi

     Şerqiy Türkistanda, Uygurlarning söz-pikir erkinligi qattiq çeklengen.
Mewjut heqsizliklerge birer şekil arqliq öz narazliğini ipadilegen herqandaq kişi “milliy bölgünçi” “hökümetke qarşi unsur” sanilip qattiq jazağa tartilidu.Mesilen, 2002-yili 1-yanwarda Ürümçi Xelq Sariyida, yéngi yilni kütewéliş sen, net paliyiti ötküzülgen. Bu paliyetke Wang Lequan, Ablet Abdurişit qatarliq yuqori qatlam emeldarlirimu qatnaşqan bolup, paliyet ahirlişiş aldida Tursunjan Emet isimlik Uygur sehnige çiqip özi yazğan şeirni diklamatsiye qilğan.bu şeirda Şerqiy Türkistanning nöwettiki rial weziyiti we xelqning Xitay hökümitihe bolğan narazliq keypiyati simwolluq tuste melum derijide eks ettürülgen bolup, Şeir oqulup bolğanda zalda olturğan adettiki Uygur tamaşibinla öz raziliğini bildurup çawak çélişqan, eksçe Hökümet emeldarliri jiddilişip nime qilarini bilemey qalğan.etisi Uygur Aptonum Rayonining partiye, hökümet emeldarliri jiddi yiğin éçip “bu şéirda yuşurun ohşitiş usuli bilen, bügünki rialliqqa hujum qilinğan, milliy bölgünçilik idiyisi terğip qilinğan, hökümetke qarşi hahiş ipadilinip jemiyette intayin yaman tesir peyda qilğan” dégen hulase çiqirlip, Tursunjan Emetni derhal qolğa éliş we şu künki paliyet riyasetçilirini qattiq bir terep qilişni qarar qilğan. Xitay saqçi dairliri Tursunjan Emetni izdeşeke kirişken we birqançe kündin kéyin qolğa alğan, 11-yanwar küni Uygur Aptonum Rayonluq partkom kadirlar yiğini çaqirip, bu weqe munasiwiti bilen pütün Uygur rayonida bir qetimliq “idologiye sahesidiki milliy bölgünçilikke qarşi küreşni qanat yayduruş” herkiti élip bérişni otriğa qoyğan.(20)

     Xitay hökümitining siyasi teqip basturuşliri yalğuz çong kişlergila emes, osmur balilarğimu yürgüzulmekte.
     2002-yili Fewral eyidin başlap, Şerqiy Türkistan boyiçe “idologiye sahesidiki milliy bölgünçilikke qarşi küreşni qanat yayduruş boyiçe qayta terbiye éliş” dégen bir siyasi herket başlinip, hemmila jayda turluk siyasi yiğin we ügünüşler ewj alğan, bolupmu mekteplerde oqutquçi-oquğuçilar her küni çuştin kéyin we şembe küni pütün kün siyasi ügünüş qildurlup, oqutuş işliri paleç halğa çüşüp qalğan, bu ehwalğa narazi bolğan, Qeşqer şeherlik 4-ottura mektep, toluqsiz 1-yilliqning Ablikim Yasin isimlik oquğuçisi 17-mart künliri etrapida, mektep mudiriğa imzasiz het yazğan.u hetide, siyasi ügünüşlerni derhal tohtutup, özlirini normal ders oquğuli qoyuşni telep qilğan.
     Bu iş mektep dairliri teripidin çong siyasi weqe süpitide derhal yuqurğa melum qilinğan. Şeherdiki yerlik hökümet dairliri alaqizade boluşup kétişken. şeherlik partikom we hökümet başliqliri hemde saqçilar “weqe” ni bir terep qiliş üçün derhal mektepke yiğilğan. Mektepte saqçilarning nazariti astida qattiq tekşürüş başlanğan. Üç kün dawam qilğan het puçurkisini tekşürüş dawamida mezkör Ablikim dégen oquğuçining puçurkisi aşkara bolup qalğan.Xitay saqçi dairliri Ablikim Yasinni derru qolğa alğan.
Ular Ablikimni qolğa alğandin sirt, mektep mudiri Perhat we Ablikmning sinip mesulini hizmitidin tohtitip, mesile tapşuruşqa orunlaşturğan.
Bu weqeni tekşuruş we éniqlaş işini Qeşqer şerherning muawen başliqi siyasi qanunğa mesul Osman Dawut öz üstige alğan.24 – mart Qeşqer şeherlik partikomning muawin şujisi Zhuo Jing Şi 4 – otturda mektepte tekşürüş élip barğan.(21)

     Tursunjan Emet we Ablikim Yasinning qolğa éliniş weqesi, nöwette Xitay hökümitining Uygurlarğa yürğüziwatqan siyasi teqip we basturuşlirining qaysi derijige yetkenligini, Uygurlarning insani heq-huquqlirining qançilik depsende qiliniwatqanliğini ispatlap bereleydiğan eng yahşi pakit bolalaydu.

4 ) “Idologoye Sahesidiki Milliy Bölgünçilikke Qarşi Küreşni Qanat Yayduuş Boyiçe Qayta Terbiye Éliş” namidiki Siyasi Herket Başlandi.

     Yuqurda éytip otkinimizdek, 2002-yilliq yéngi yil senet kéçiligide Tursunjan Emet isimlik Uygurning şéir oquş weqesi yüz berdi. Xitay hökümiti muşu weqeni bahane qilip Şerqiy Türkistan miqyasida “idologiye sahesidiki milliy bölgünçilikke qarşi küreşni qanat yayduruş boyiçe qayta terbiye éliş” herkitini başlaşni qarar qildi.
     2002-yili 31-mart küni Ürümçide atalmiş Xinjiang Uygur Aptunum Rayonluq partikom ezalirining idologiye sahesidiki milliy bölgünçilikke qarşi küreşni qanat yayduruş boyiçe qayta terbiye éliş seperwerlik yiğinini açti, yiğinda partikom sekirtari Wang Lequan söz qilip: “Xinjiangdiki barliq gezit-jornallar, radiyo-telwiziye, neşiryat we başqa medeniyet orunliri hemde mektepler idologiye sahesidiki milliy bölgünçilikke qarşi küreşni qanat yaduruşning baş bazisi bolidu” dep körsetti. (22)

     2002-yili 4-afril küni Uygur aptonum rayonluq partikomning muawin sekirtari Ismail Tiliwaldi maarip sahesidikerning idologiye sahesidi milliy bölgünçilikke qarşi küreşni qanat yayduruş boyiçe qayta terbiye éliş uğunuş kursida söz qilip: “idologiye sahesidiki milliy bölgünçilikke qarşi küreşni qanat yayduruş boyiçe qayta terbiye éliş herkitini mekteplerde uzaqqiçe, puhta élip bérip, mekteptin ibaret terbiye bazisini partiye we hökümetning qolida mehkem tutup turişimiz kerek” dep körsetti. (23)

     2002-yili 8 - fewral küni Ürümçide éçilğan ali mekteplerning idologiye sahesidiki milliy bölgünçilikke qarşi küreşni qanat yayduruş boyiçe qayta terbiye éliş ügünüş kursining ahirlişiş murasimida söz qilip: “biz bundin burun, milliy bölgünçilikke zerbe bériş kurişide, qoralliq zerbe bérişni asas qilduq we qattiq qol bolduq, emma medeniyet sahesidiki milliy bölgünçilikke qarşi küreşke biraz sel qariduq”
dégen.(24)

     Şerqiy Türkistanda, medeniyet sahesige qaritilğan teqip we nazeretçilik hiçqaçan Wang Lequan éytqandek “boş” bolğan emes, belki burundin tartip qattiq bop kelgen. 1990-yili Xitay hökümiti merhum Uygur tarihçisi Turğun Almasning “Uygurlar” qatarliq uç parçe kitabi ustidin, “milliy bölgünçilik idiyisi terğip qilinğan” dégen bahane bilen çekleş buyriği çiqarğan we Turğun almasni nezerben astiğa élip ijadiyet huquqidin mehrum qilğan idi.
     Yene “Xinjiang Ayalliri” jornili yazğuçi Ehtem Ömerning “Uygurlarda Anilarning sapasi” namliq maqalisini basqanliği üçün, Jornal idarisige 50 ming yuen jerimane qoylup, jornalning mesul muheririni wezipisidin qaldurğan idi.
Yene, Uygur dokturi Tohti Mözat Yaponiyede oquş dawamida Uygur tarihi we mediniyitige ait kitap yézip Yaponiyede neşir qildurğini üçün, 2000-yili zazda tetil qilip Ürümçige kelgende Xitay hökümiti tereipidin qolğa élindi we 11 yilliq qamaq jazasiğa mehkum étildi.
Mundaq misallardin köplep keltürüş mumkin.

     Bu qetimqi “idologiye sahesidiki milliy bölgünçilikke qarşi küreşni qanat yayduruş boyiçe qayta terbiye” herkitining başlişi bilen, Şerqiy Türkistanda burundin qattiq bolup kelgen medeniyet sahesidiki çeklime we nazaretçilik ilgirkidin neççe hesse küçiyip, Uygurlarning medeniyet sahesidiki erkinligi tamamen yoq qip taşlandi.
     Féwral eyidin başlap, Şerqiy Türkistanning hemmila yeride, hemme sahede, Atalmiş “Idologiye sahesidiki milliy bölgünçilikke qarşi küreşni qanat yayduruş boyiçe qayta terbiye éliş” herkiti başlinip, tuluk yiğin we siyasi ügünüş qilişler 1-wezipige aylanduruldi.kişler hiç sewepsizla “ipade bilduruşke we mesile tapşuruşqa mejburlandi.
     Muhpirimiz yolliğan melumattin melum bolişiçe, bu qetimqi Idologiye sahesidiki milliy bölgünçilikke qarşi küreşni qanat yayduruş boyiçe qayta terbiye éliş—herkiti Ottura-başlanğuç mekteplerde ikkinçi basquç(mesile tapşuruş)qa kirgen péytte, Qeşqer kona şeher nahyisi muş yézisidiki Abdurahman isimlik bir oqutquçi “sağlam bolmiğan kitaplarni saqliğan, diniy paliyetke qatnaşqan”---dégendek eyipleşler bilen hizmitidin heydelgen. (25)

     Xitay merkizi hökümiti, 2002-yili 25-martta jiddi uhturuş çüşürüp, Uygur Aptonum Rayoni teweside çiqidiğan ğezit-Jornallarğa qarita bir qetimliq Tertipke séliş we tazlaş élip bérişni otriğa qoydi. Mezkör uhturuşta: “nöwette çetellerdiki milliy bölgünçiler, içki materyallarni qolğa çuşirwélip, döletning siyasi mehpiyiti we biheterligige eğir hewp yetkuzwatidu.buning aldini éliş üçün, Gezit-jornallarğa we uning tarqiliş yolliriğa bolğan nazaretni küçéytip, içki materyallarning milliy bölgünçilerning qoliğa çüşüp ketiŞining aldi élinişi, bu jehette mesile sadir qilğa Gezit-jornallar qayta tertipke sélinişi, zürür tepilğanda neşirdin tohtitilişi kerek” diyilgen. Bu uhturuşning rohiğa binaen, Ürümçi şehride Gezit-jornallarğa qarita “tazlaş” herkiti başlanğan.aşkara tarqitilidiğa we içki qisimda tarqitilidiğan bolup jem, I 52 hil gezit-jornal neşirdin tohtitilğan.(26)

     Bu qetimqi siyasi herkette yene, “tertipke séliş” bahaniside, milliy neşiryat We medbuat saheside tazlaş yürgüzulgen.
     Qeşqer Uygur neşiryati, bundin 10 yil burun neşur qilğan Turğun Almasning “Honlarning qisqiçe tarihi” we “Qedimqi Uygur edebiyati” namliq ikki kitabi seweplik, bu qetimqi herkette nuqtiliq tazliniş obikti qlinğan.neşiryatning 10 yildin béri neşir qilğan barliq kitapliri qayta tekşurulgen, neşiryatning Uygur başliği hizmitidin qaldurlup, uning orniğa Xitay emeldar yotkep kélingen we 20 neper Xitay hizmetçi yéngidin işqa qoyulğan. (27)

     Xitay hökümiti yene, yéqinda nurğun pul serip qilip, Qeşqer şehrining şerqiy qismiğa jaylaşqan Arslanbağ kentige mehsus çet'el rodoyo dolqunini tosidiğan kaşila peyda qiliş istansisini qurup işqa çüşürgen.bining bilen Şerqiy Türkistanning jenubidiki wilayetlerde Uygur tilida anglitiş béridiğan çetel radiyolirini angliğili bolmiğan.(28)

     Bu yil 4-ayning 7 - küni, Qeşqer yerlik hökümet dairliri içki uhturuş çüşürüp, herqandaq kiŞining çetel muhpirlirining ziyaritini qubul qilişini çekligen.(29)

     Xitay hökümiti Idologiye sahesidik milliy bolgunçulikke qarşi küreşni qanat yayduruş boyiçe qayta terbiye herkiti başlanğandin buyan, qanunsiz neşir buyumlarni tazlaş bahanisida nurğunliğan gézit - jornallar we kitaplarni yiğiwélip otqoyup köydürüp taşliğan.
     Muhpirimizning Ürümçidin yolliğan hewirige asaslanğanda 28-mart Ürümçi şeherlik medeniyet idarisi we Ürümçi şeherlik jamaet Hewepsizligi idarisi birlikte, Ürümçi şerhirining Dongşen rayonidiki ehlet bir terep qiliş meydanida, ötken birqançe kün dawamidiki, kitap, gézit-jornal we un-sin buyumliriğa qarita élip bérilğan “tazlaş” dawamida yiğiwélinğan neççe ming parçe kitap, gezit-jornal we un-sin buyumlirini neq meydanda köydürgen.
     Afrilning deslepki 10 küni içide Qeşqer rayonida “Eksiyetçi mezmundiki qanunsiz neşir buyumlirini tazlaş” bahaniside 10 ming parçidin artuq kitap yiğewélinğan (30)

     Şerqiy Türkistanda “idologiye sahesidiki milliy bölgünçilikke qarşi küreşni qanat yayduruş boyiçe qayta terbiye éliş” herkiti başlanğandin buyan Enternet toriğa bolğan nazaretçilk alahide küçeygen. Xitay hökümiti Şerqiy Türkistanning herqaysi şeherliridiki Uygurlar açqan “Internet çayhaniliri”ni “tertipke séliş” bahaniside mejburi taqiwetken. Mart eyining otturilirida Qesgqer şehride 6 neper Uygur yaş “Çeklengen eksiyetçi mezmundiki çetel tor sehipilirini körgen” dégen eyipleş bilen Xitay saqçi dairliri teripidin qolğa élinip birqançe kün solap qoyulğan we soal-soraqqa tartilğan.(31)

     Mart éyining ahirlirida Xitay hökümiti Beyjingdin mehsus mutehesis yötkep kélip “650-istansa” dégen bir istansini qurup, Şerqiy Türkistanda internet toriğa qarita mehpi nazaretçilik systimisi ornatqan. Muhpirimiz yolliğan ahparattin melum boluşiçe nöwette Şerqiy Türkistan teweside çet'ellerdin tarqitilidiğan Uygurçe tor sehipilirila emes, Xitayçe we Engilisçe tillardiki 200 din artuq çet'el tor sehipiliri ( Xitay hökümitining tili bilen éytqanda: çeklengen, eksiyetçi mezmundiki tor sehipiliri) mu éçilmaydiken.(32)

5 ) Xitay Hökümiti Diniy Zatlarni Siyasetni Teşwiq Qilişqa Zorlap, Mesjidlerni Siyasi Teşwiqt Soruniğa Aylanduruşqa Urunmaqta

     Xitay hökümiti ezeldinla, Şerqiy Türkistanda Uygurlarğa yürgüziwatqan qoralliq basturuş, siyasi teqip we çekleşlerning asasi salmiqini diniy sahege qaritip keldi. “11-sentebir weqesi” din kéyin bu hil besim we basturuş téhimu küçeydi, Uygurlarning musulman xelq boluşi Xitay hökümiti üçün yahşi bahane boldi.
     Yéngi yil kirgendin béri başlanğan “Idologiye sahesidiki milliy bölgünçilkke qarşi küreş buyiçe qayta terbiye éliş” herkiti dawamida, diniy sahege qarita téhimu qattiq we yéngidin-yéngi nazaretçilik usuli we çekleş tedbirlirini yürgüzmekte.atalmiş “wetenperwerlik terbiyisi” bérişni bahaniside, diniy zatlarni yiğiwélip, ularni misçitlerde hökümetning siyasetlirini, hetta dinsizliqni teşwiq qilisjqa mehjburlimaqta.
     1-mart küni, Ürümçi şeherlik hökümet, birlik sep bolum başliqliri yiğinini çaqirip, diniy zatlarğa qarta, milliy bölgünçilikke qarşi wetenperwerlik terbiyisini qandaq élip bériş toğruluq mehsus muzekire élip barğan.yiğinda şeherlik partikom ning muawin sekirtari He yiming söz qilip, "diniy zatlarni, Xinjiangning emiliyitige, hazirqi weziyetning ehtiyajiğa uyğun kélidiğan petiwalarni köprek bérişke yétekleş, ularda diniy sahediki bölgünçilikke qarşi ang yétildürüş, hemde ularning wetenperwerlik engini küçéytiş kerek…"dep körsetme bergen.(33)

     4-martta, Qeşqer şehride idologiye sahesidiki milliybölgünçikke qarşi küreşni qanat yayduruş boyuçe qayta terbiye herkitini élip bériş heqqidiki maarip sahesidikilerge éçilğan seperwerlik yiğinda, şeherlik partikomning muawin sekirtari Jiang Jien söz qilip, "oqutquçilardin diniy paliyet bilen şuğullanğanlar qattiq jazalinidu, oquğuçilar diniy paliyet bilen şuğullansa (namaz oqusa) ata-anisi we oqutquçisi qoşup jazalinidu" dégen.(34)

     Yanwar éyining ahirda Qesgqerde éçilğan “üç derijilik kadirlar yiğini”da şeherlik partikomning muawin sekirtari Zhang Jian diniy mesile ustide söz qilip: “Din işlirini başquruşqa a'it turluk belgilimilerni we milliyy rehbiri kadirlarning mesjidler bilen alaqe bağlaş tüzümini estaidil we qattiq emeliyleşturup, diniy zatlar, diniy pa'aliyetler we diniy sorunlarni başquruşni heqiqi küçéytip, diniy işlarğa nazaret qiliş qoşuni quruluşini heqiqi küçéytip, dinni sotsiyalizim jem'iyiti bilen uyğunlişişqa pa'al yetekleş lazim” dégen. (35)

     Muhpirimizning Ürümçidin yolliğan hewirige asaslanğanda, Idologiye sahesidiki milliy bölgünçilikke qarşi turuş boyiçeuyuşturulğan, atalmiş “wetenperwer diniy zat” larning tunji qarar “qayta terbiye éliş” kursini tugetken 213 neper “wetenperwer” isalm dini olimasi, 29-mart küni, Ürümçidin öylirige qaytişqan. Oquş tugitiş munasiwiti bilen uyuşturilğan hoşlişiş yiğinida, Uygur Aptonum Rayonluq birliksep bolimining başliği Zhong Yujong söz qilip, oquş tugetken bu “wetenperwer diniy zatlar” ning, yurtiğa qaytqandin kéyin, imamliq qiliş üçün hutbige çiqqanda, partiyening siyasetlirini himaye qiliş heqqidiki sözlerni we döletning ğerpni eçiş siyasitge paydiliq bolğan sözlerni köprek sözlişini, şuningdek, milliy bölgünçilik idiyisi, diniy esebiylik we qanunsiz diniy paliyetlerni köp tenqit qilişini telep qilğan.(36)

     Xitay hökümiti, namaz oquş, röza tutuş we diniy sawaq élişqa ohşaş, eng normal diniy paliyetlernimu “qanunsiz diniy paliyet” dep çeklep, Uygurlarni dinsizlaşturuşqa urunmaqta we jazalimaqta.
     Musulmanlarning yilda bir kélidiğan mubarek qurban héyt namizi oqulidiğan küni, Qeşqer şehrining qoğan yézisida yéziliq hökümet dairliri, yéza tewesidiki 300 din artuq oqutquçini Qurban heyit namizini oqutmasliq üçün, mejburi yéziliq hökümetke yiğiwalğan.(37)

     Féwral éyining ahirlirida, Qeşqer wilayiti teweside ep bérilğan muarip sahesidiki milliy bolgnçilik qilmişlirini éniqlaş we oqutquçilar qoşunini saplaşturuş” nami astidiki siyasi herkette, Peyziwat nahyisining Şaptul yézisida, 12 oqutquçiğa “diniy paliyetke qatnaşti” dégen eyipleş bilen jaza bérilgen.bulardin ikki oqutquçi hizmitidin heydelgen, qalğanliri bir derije muaşi élip taşlinip, muarip sahesidin yotkiwetilgen.(38)

     Imformatsiyun merkizimizning Hotendin igelligen bir ahparatidin melum boluşiçe, 19-mart küni, Hoten nahyisining Islamabad yézisidiki bir mehelide, 50 yaşlardiki bir dehqan ayalning miyit namizi oqulğan.namazğa kelguçiler köp bolup namaz oquşqa epsiz bolup qalğaçqa, meyit namizi olguçining oyining yenidiki başlanğuç mektepning tenterbiye meydanida oqulğan.gerçe bu yerde hiçqandaq bir normalsiz weqe sadir etilmigen bolsimu, bu iş yerlik hökümet kadirliri teripidin hoten wilayetlik hökümetke“Qanunsiz diniy paliyet” “çong jinayi weqe”supide dokilat qilinğan.Şuning bilen Hoten wilayetıdin we Hoten nahyésidin arqa - arqidin tekşuruş omekliri kilip meyit namiziğa qatnaşqanlarni maddi we rohi jehettin jazaliğan. Şu qetimqi méyt namizini oquşqa baş bolğan Islam Awat yézisining baş ahuni Jelil Mehsumğa 2500 yuan jerimane qoyğan Çigilik kentining baş hatipi Eziz Mehsumğa 2000 yuan jerimane qoyğan. méyt namiziğa qatnaşqan başqa 23 kişige 200 yuandin jerimane qoyğan. Şuning bilen birge, Islam Awat yézisidiki barliq dini zatlarni
     4-ayning 18-künidin başap yéziga yéğiwélip 10 kün özini tekşürtküzgen we “idiye özgertiş terbiyisi” élip barğan.
Yuqarqidin başqa wilayetlik memuri mehkime Islam Awat yézisidiki maaripqa mesul kadirlarni we yéziliq hökümettiki dinğa mesul kadirlarni jazaliğan.(39)

     Undin başqa, Xitay hökümiti yéqinqi yillardin buyan Şerqiy Türkistanda Uygurlarning yéngidin mesjid sélişini çekleş bilen bir waqitta, turluk bahane-sewepler bilen burundin bar bolğan mesjidlerni çeqip taşlap musulman jamaitini diniy paliyet sorunidin mehrum qalduruşqa urunup kelgen idi, bu ehwal bu yilmu eynen dawam qilmaqta.
     Mesilen, yéqinqi ikki ay içide Hoten nahyilikdiniy işlar idarisi we birlik sep bolumi şu tewediki mesjidlerni qayta éniqlaşqa kirişken we 4-ayning 15-künidin ay ahirğiçe bolğan ikki hepte waqit içide Hoten nahyisi tewesidiki Yéngi Bağ merkizi mesçidi, Tusalla merkizi mesçidi qatarliq uç mesjidni “mektepke yéqin”dégen bahane bilen çeqip taşliğan. (40)

6 ) Xitay Hökümiti, Uygur Maripini Xitaylaşturuş Qedimini Tézletti.

     Bu yil 9 - martta, atalmiş Xinjiang Uygur Aptonum Rayonluq partikomning sekirtari Wang Lequan Bey Jingda, bundin kéyin, Uygur mektepliride başlanğuçning 3-yilliğin başlap barliq derslerning Xitay tilida otulidiğanliğini jakarlidi.Wang Lequan buning sewebi ustide tohtulup: "Uygur tili hazirqi zamaniwi pen-téhnika we maripqa maslaşmaydu, şunga Uygur mekteplirining oqutuş süpiti töwen…”dégen. (41)
     Wang Lequanning bu qarari, keng Uygur xelqining milliy iradisige hilap bolupla qalmay Xitayning özi tuzgen milliy téritoriyilik aptonomiye qanunidiki til-yéziq qollunuş belgilimilirigimu tuptin hilap.
     Uygur ma'aripining süpitining töwen boluşi, Wang Lequan éytqandek, qandaqtur, “Uygur tilining qalaq” liğida emes, belki, asasliği Xitay hökümitining Uygur maripi bilen Xitay maripiğa ohşaş közde qarimiğanliği, téhimu éniq éytqanda, Uygur maripiğa sélinğan mebleğning az bolişiğa bağliq. Şunga Xitay dairlirining bu qararni çiqirişi Uygur maripiğa köngül bölüşni meqset qilğan bolmastin, eksçe, Uygur maripini Xitaylaşturuş we Uygurlarğa yutguzup kéliwatqan asmilatsiyesini tezleşturuşni meqset qilğan.
     Çunki, milliy til, bir milletning milliy mewjutliğining eng negizlik qismini teşkil qilidu.milliy tilini yoqatqan millet ahiri bérip milliy mewjutliğidin ayrilip qalidu.bundaq misallarni tarihtin köplep uçritiş mumkin.

     Yéqinda B.D.T pen-ma'arip teşkilati “dunyadiki yoquluş girdawidiki tillar qollanmisi”ni élan qildi.uningda dunyadiki 6000 hil tilning içidiki yoquluş girdawiğa bérip qalğan 3000 hil til körsütülgen bolup, buning içige Uygur tilimu kirguzulgen.

     Hulasse qilip éytqanda, Xitay hökümiti Şerqiy Türkistandiki Uygurlarning insanliq huquqini haliğançe depsende qilişni izçil dawam qilmaqta we barğansiri küçéytmekte. Xitayning bir qisim kişlik huquq ehdinamilirige qol qoyuşi Xelqara jemiyetni aldaşni meqset qilğan bolup, emileyette Xitay uning hiçbirini emel qilğini yoq. Şunga, Şerqiy Türkistanning içi-sirtidiki Uygur teşkilatliri, barçe Uygurlar namidin, Amreka başçiliğidiki demguratik döletler we xelqara kişlik hoquq organlirining, Uygurlarğa yürgüziwatqan siyasi teqip we basturuş herketlirini tohtitiş heqqide Xitay hökümitige yénimu qattiqraq bésim qilişini murajet qilimiz.

2001-yil 6-may
 

Paydilanğan Menbeler:

(1) Xitayning Xin Hua ahparat tori, 2002-yili, 21-yanwar.
(2) Xin Hua ahparat tori 2002-yili 24-fewral
(4) Xitay Xin Hua ahparat tori 2002-yili 6-fewral
(5) Xitay Xin Hua ahparat tori 2002-yili 6-fewral
(6) Xinjiang ahparat tori 28-yanwar
(7) Xinjiang ahparat tori 2002-yili 4-fewral
(8) Xitay Xin Hua ahparat tori, 2002-yil, 15-yanwar
(9) Xin Hua ahparat tori, 2002-yili 22-fewral
(10) D.U.A.T Eliktironluq Hewernamisi 2002-yil, 29-mart
(11) D.U.A.T 2002-yil 9-afril
(12) D.U.A.T eliktironluq hewernamisi, 2002-yili 1-afril
(13) D.U.A.T eliktironluq hewenamisi 2002-yil 11-afril
(14) D.U.A.T eliktironluq hewernamisi, 15-afril
(15) D.U.A.T 2002-yili 23-afril
(16) D.U.A.T 2002-yil, 30-afril
(17) D.U.A.T, 2002-yil 15-Afril
(18) D.U.A.T, 2002-yil 15-afril
(19) D.U.A.T 2002-yil 30-afril
(20) “Xinjiang geziti” 2002-yil 13-yanwar, D.U.A.T 2002-yili 15-yanwar
(21) D.U.A.T , 1-Afril
(22) Xinjiang Geziti 2002-yili 1-fewral
(23) “Xinjiang Ihtisat geziti”2002-yili 5-Fewral
(24) Xinjiang Ihtisat Geziti, 2002-yili 9-Fewral
(25) D.U.A.T 2002-yil 9- afril
(26) D.U.A.T 2002-yil 28-mart
(27) D.U.A.T 2002-yil 5-afril
(28) D.U.A.T 2002-yil 11-afril
(29) D.U.A.T 2002-yil 11-afril
(30) D.U.A.T 2002-yili 11-afril
(31) D.U.A.T 2002-yili 20-mart
(32) D.U.A.T 2002-yil 5-afril}
(33) D.U.A.T 2002-yil 4-mart
(34) D.U.A.T 2002-yil 13-mart
(35) D.U.A.T arhip
(36) D.U.A.T 2002-yil 3-afril
(37) D.U.A.T 2002-yil 20-mart
(38) D.U.A.T 2002-yil 20-mart
(39) D.U.A.T 2002-yil 25-afril
(40) D.U.A.T 2002-yil 26-afril
(41) D.U.A.T 2002-yil 24-mart

Şerqiy Türkistan Imformatiyon Merkizi.

2002 – yili 05 – ayning 6 – küni