|
Faransiye Ahbarat Agintlighi hewiri 1999-yili 12-ayning 2-küni ) 1 )1949-yili 10-ayning 1-küni Hitay Komunist Partisining reyisi Mao Zedong Beijingning Tiyenenmin Meydanida Zhunghua Héliq Jemhuryiti qurulghanlighini jakalidi. 2 ) 1952-yili 2-ayning 14-küni Hitay hökümiti bilen Sowit Ittipaqi dostluq kilishimi tüzdi. 3 ) 1950 ~ 1953-yilghiçe Hitay hökümiti Koriyege yardem birip Amirkigha qarshi urush partilidi. 4 ) 1956 ~ 1957-yilghiçe Ma Zedongning Hitay Komunistik Partiyesige qilghan tunji qitimliq çaqirqigha asasen tehminen 50 ming ziyali qayta terbilinish uçun yizilargha ewetildi. 5 ) 1958-yili Helq Gungshisi (Komina) Quruldi. Mao Zedong "Çong Qedem Bilen Ilgirlesh (Dayuejin)" herkitini qozghap, putun memliketke dihançiliq mesulatlirini ghayet zor derijide yukseldurushke çaqiriq qildi. Netijide açarçiliq yüzberip tehminen 30 miliyon helq açliq tüpeylidin ölüp ketti. 6 ) 1959-yili 3-ayda Hitay armiyisi Tibetke besip kirdi. Tibetning diniy dayisi Dalay Lama Hindistangha qeçip çiqti. 7 ) 1960-yili 7-ayning 16-küni Sowit Ittipaqi 1955-yili Hitay hökimiti bilen tüzgen atum qoral kilishimini emeldin qaldurdi, bu ikki komunistlik döwlet arisidiki munasiwetning buzulishini keltürüp çiqardi. 8 ) 1964-yili 10-ayning 16-küni Hitay hökümiti Xinjiang (Sheriqiy Türkistan) ning Lop Nur köli etirapida tunji qetimliq atum siniqi élip bardi. 9 ) 1966-yili 5-ayda Mao Zedong bilen bashqa emeldarlar arisidiki hakimiyet talishish körishi bolghan "Medinyet Zor Inqilawi" bashlandi. "Qizil Qoghdughuçi (Hongweibing)" dep atalghan Mao Zedonggha sadiq yashlar "Burjaziye amillirini" yoqutidighan bir meydan tirorluq herket élip bardi. 10 ) 1969-yili 3-ayda Hitay bilen Sowit çigirsida qanliq toqunush yüz berdi. 11 ) 1969-yili 4-ayning 1-küni muawin reisi Liu Shaoçi Mao Zedongning yéqin yardemçisi bolghan Lin Biao teripidin köresh qilindi. 12 ) 1971-yili 9-ayning 13-küni Lin Biao Mao Zedonggha qarshi siyasi özgürüsh herkitini pilanlighan dep qaraldi we Mongghulyede sirliq ayrupilan weqesi bilen oldi. 13 ) 1971-yili 10-ayning 25-küni Hitay hökümiti qanunluq hökimet qatirida Birleshken Döletler Teshkilatidin Teiwenning ornini aldi. 14 ) 1972-yili 2-ayning 21-küni Amirkining pirezidenti Riçard Nixon Beijingni ziyaret qildi we ikki döletning munasiwitini normallashturushqa yol açti. 15 ) 1976-yili 1-ayning 8-küni Zhou Enlai öldi. Tiyenenmen meydanida toqunush yüz berdi. 16 ) 1976-yili 7-ayning 28-küni Tangshande yer tewrep, 240 ming adem öldi. 17 ) 1976-yili 9-ayning 9-küni Mao Zedong oldi. Hua Guofeng hoquq igellep Mao Zedongning ayali Jiang Çingni öz içige alghan "Tot kishilik goruh" ni qolgha aldi. 18 ) 1978-yili Deng Xiaopeng hakimiyet bishigha çiqip, yezilarda islahat ilip birishni bashlidi. 19 ) 1979-yili 1-ayning 1-küni Hitay Amirka bilen resmi munasiwet ornatti 20 ) 1979-yili 3-ayning 5-küni Hitay Vitnamgha tajawuz qilishni tohtutup ighir meghlubiyet bilen çikinip çiqishqa bashlidi. 21 ) 1979-yili 4-ayning 1-küni Hitayda demokrattik herket, "döwletni zamaniwilashturushning aldinqi sherti demokratik islahat" dep qarighan Wei Jingshengning qolgha ilenish bilen meghlup boldi. 22 ) 1982-yili 9-ayning 12-küni Islahatçi Hu Yabang Hitay Komunistlik Partisining bash sikiltari boldi. 23 ) 1984-yili 12-ayning 19-küni Hitay hökümiti bilen Engiliye Xianggangni (Hongkong) "Bir dowlet, ikkihil tüzüm asasida Hitaygha qayturup berishke shert hazirlash kélishimi tüzdi. 24 ) 1987-yili 1-ayning 16-küni Hu Yabang 1986-yilining ahiridiki namayishçi oqughuçilarning aldida ajizliq qilghan dep qarilip hoquqidin élip tashlandi. Zhao Ziyang uning ornigha çiqti. 25 ) 1989-yili 4-ayning 15-küni Hu Yabang öldi we Tiyenenmin meydanidiki demukratik herketning tihimu ulghiyishigha sewepçi boldi. 26 ) 1989-yili 5-ayning 16-küni Sowit Ittipaqining pirezidenti Mihail Gorbaçev Beijingni ziyaret qildi. 27 ) 1989-yili 6-ayning 4-küni Hitay armiyesi Tiyenenmen meydanida oqughiçilar herkitini basturup, neçe ming oquçining ölüshige sewepçi boldi. Zhao Ziyang hoquqidin élip tashlinip, Jiang Zemin Hitay Kominist Partiyesining reyisi boldi. 28 ) 1990-yili 3-ayning 21-küni Deng Xaoping hoquqidin istipa berdi, biraq, yenila perde arqisidiki eng çong hoquqdarlighini saqlap qaldi. 29 ) 1992-yili 1-ayning 19-küni Deng Xaoping Hitayning jenubidiki rayunlirini közdin köçürgende, iqtisadi islahatning qedimini tihimu tezlitishke çaqiriq qildi. 30 ) 1993-yili Jiang Zemin dowlet reyisi boldi. 31 ) 1997- yili 2-ayning 19-küni Deng Xaoping öldi. 32 ) 1997-yili 7-ayning 1-küni Hitay Shanggang (Hongkong)ni qayturiwaldi. 33 ) 1998-yili Iqtisatshunas Zhu Rongji bash minister boldi. 34 ) 1998-yili 6-ayning 25-küni Amerkining pirezidenti Bill Clinton Hitaygha bolghan ziyaritini bashlidi. Bu Amerka bashliqlirining 1989-yilidiki Tiyenenmin weqesidin keyinki tunji qetimliq ziyariti idi. 35 ) 1999-yili 4-ayning 25-küni "Falungong"ning 10 ming egeshkuçisi Zhongnenhaining siritida sükütte olturup qarshiliq bildurush herkiti élip bardi. Hökümet ularni 89-yildiki namayishtin keyinki Kommunist Partiye hakimitige bolghan eng çong tehdit, dep qarap, keng kölemde basturdi. 36 ) 1999-yili 5-ayning 7-küni Shimali Atlantik Döwletler Teshkilati Hitayning Belgirattiki elçihanisini partiliwetti, partilshta uç adem öldi, buning bilen Hitayda Amerkigha qarshi kem kölemlik herketler boldi. 37 ) 1999 yili 12 ayning 20 küni Hitay hökümiti Awminning ( Makau) igilik hoquqini portigaliyedin qayturuwaldi, qayturiwélish murasimida Hitayning dölet reisi Jiang Zemin söz qilip, Teywennimu Shanggang we Awminlargha qarita yürgüzgen "bir dölet, ikki hil tüzüm" usuli arqiliq birlikke keltüridighanliqini tekitlep ötti. ( Engilisçidin Terjime qilghuçi Muhammet Emin ) |