"Heliq Géziti"ning 26 - Dekabir hever qilişiçe, bu yil Şerqiy Türkistanning pahta işlepçiqiriş rayonliridiki déhqanlarning kirimining 80 % ti pahtidin kélidiken. Cenubi Şerqiy Türkistandiki 4 çong pahta işlepçiqiriş nahiyisi bolğan Yerkent, Maralbéşi, Avat ve Şaya nahyilirining pahta mes'ulati ayrim - ayrim halda 1,030,000, 1,050,000, 1,020,000 dan ( Uygurçisi ?) ge yetken. Maralbeşi, Avat ve Şayar nahyiliridiki déhqanlarning kirimi 2,000 yuan ötkilidin ötişi mumkin.

Cenobi Şerqiy Türkistan esli aşliq işlepçiqiriş makani ve mive makani idi. Kévez iqtisadining nisbiti ezeldin töven. Hitay hökümiti Şerqiy Türkistan dehqanlirini en-enivi aşliq ve mive işlepçiqiriştin mehsus Hitayning toqumiçiliq sanaiti üçün kévezdin ibaret bir hilla mes'ulat işleşke mecburlidi. Bu burunqi Sovét Ittipaqi Ottura Asiyediki cumhuriyetlerde qilğan mustemlikiçilik déhqançiliq siyasiti bilen ohşaşla siyaset.
Hitay bu siyasitini yolğa qoyuş ücün, Poskamğa bir çong himiye zavuti qurup, himiye uğut bilen bu pilanini neticilik qilişqa tirişip keldi. Déhqançiliq neziriyisidin élip éytqanda, yerge uzun yil bir hil zira'et teriş, yerning esli kuçini acizlaşturup, tupraqning süpüti éğir dericida buzğunçiliqqa uçraydu. Uning üstige, atalmiş " pen - tehnikiliq yer teriş"ni Hitay qattiq yolğa qoyup, yerge himiyivi oğut bérşni teşviq qilip kelivatidu. Uygur déhqanliri ezeldin qollinip kelgen yerni oğutlaş usuli "qalaq" dep çetke qayrilip qaldi. Heqiqi penniy tetqiqatlar şuni ispatlidiki, yerge himiyivi oğutlarni bériş qisqa muddet içide mes'ulatning éşişini keltursimu, uzun yil bu ehval davamlaşsa, yer qétip ketidu ve yerning esli terkivi qismi tüptin özgirip, tebi'i süpiti buzulidu.
Kevez suğa amraq zira'et. Emma cenobi Şerqiy Türkistanning sulirida méniralliq tuz terkivi üstün. Hitay hökümiti iqtisadiy paydini birinçi orunğa qoyup, "suni ticep suğuruş" siyasitini yürgüzüp, az su bilen yer suğuruşni mecburlidi. Bu tedbir Uygur déhqanlirining en'enivi yer suğuruş tehnikisi ve tecribisini yoqqa çiqirip, köp su bilen yer suğuruş "qalaqliq, israpçiliq" dep qaraldi. Emeliyette, Uygur déhqanlirining köp su bilen yer suğurişi bu bostanliqning tebi'i şara'itige maslaşqan usul idi. Az su bilen yer suğuridiğan "ilğar" usul, tebi'i şara'iti qurğaq bolğan bu rayonda, suning içidiki tuz maddiliri tupraqning yüzeki qismida yiğilip qelişni keltürip çiqidu. Qünki yildin yilğa tuz maddiliri tupraq yüzige yiğilip, ahiri tupraqni tuz bésip kétip, yerler mes'ulat bermeydiğan bolup kétidu.
Dimek, birhil zira'etni uzun yil tériş, yerni acizlaşturidu; himiye oğutni köp bériş yerni qetitip tebi'i süpitini buzidu; Az su bilen yer suğuruş, tuz maddisini yer yüzidila qaldurup, yerni şorluqqa aylanduridu. Neticide, bundaq ehval uzun yil davamlaşsa, ahiri yerler buzulup, mes'ulat alğili bolmaydiğan şortangliqqa aylinidu. Ékologiyilik şara'iti aciz bolğan Tarim Oymanliqidiki bu bostanliqlar, Hitayning nepsi balaliqini qanduruş üçün yolğa qoyğan hata yéza'igilik siyasiti astida eğir buzğunçuluqqa ucraş hevipi aldida turidu.

-Yağma Artuşi 27.12. 98