Şerqiy Türkistandiki musteqilliq herketlerni basturus, Hitay hökümitining tüp stratigiyilik siyasiti. Şuning üçün, Hitay hökümiti cinining bériçe her hil tebbirlerni qollinip, bu heriketni basturidu. Pakistanda yüz bergen iş hergizmu eceplinerlik emes. Uzun yillardin béri, Pakistan Hindistanning qolidin Keşmirni azat qiliş üçün, Hitay bilen til beriktürüp keldi. Hitay bolsa, Pakistanning Hidistanga qarşi siyasitidin paydilinip Hindistan bilen bolğan munasivette, Pakistanni özige yéqin sebdaş qilivaldi. Pakistan bilen Hitayning bundaq yéqin munasiviti bu ikki döletning siyasi, iqtisadi ve herbi islar cehettiki hemkarliq munasivitini intayin yeqinlaşturup, her ikki döletke zor payda élip keldi. Hitay Pakistandin asasen ikki iştin paydilandi, biri Pakistanğa yéqindin yardem beriş arqiliq, Hindistanning Dalay Lamani qolliğanliqiğa bésim işlitelidi, yene biri, Pakistanning qoli bilen Uygur musulmanlirining Pakistandiki musteqilliq heriketlirini tosuşqa çami yetti. Pakistan bolsa, üç işta Hitaydin payda aldi. Biri, Hitaydin atom bombisi yasaş tehnikisini ügendi ve şu arqiliq atom partilitalidi, ikkinçisi, Hitaydek bir çong dölet uning Hindistanğa qarşi yéqin arqa tüvriki boliştek şara'itke ige bolalidi, üçinçisi, Hitaydin nurgun iqtisadiy ve tehnika yardem alalidi. Dimek bu ikki döletning munasiviti asasen öz dölitining tüp menpe'eti üstige ornitilgan bolup, bu munasivetning bundin kéyin acizlişişidin téhi direk yoq.
90 - yilliridin kéyin, Uygur helqi milliy azatliq körisni küqeytti. Bu Hitayning dölet birligi ve muqimliqi üqün candin öter zerbe bolğanliqi üçün, Hitay pütün küçi bilen musteqilliq herkitimizni basturuşqa atlandi. Hitayning qollanğan tedbirliri:
1. Dölet içide, quralliq basturuşni faşistlarçe küçeytiş, "1000 ni hata öltüripmu, birini qaqurmasliq" siyasitini qollandi.
2. Bingtuanning siyasi ornini eslidiki muavin ölke dericisidin ölke dericisige östurup, XUAR hökümiti bilen teng derice qilip, siyasi, iqtisadiy, herbiy, saqçi sistimisini XUARdin musteqil qildi, ve merkezning - merkiziy herbi işlar komititining bivaste qumandanliq astiga aldi; Musu arqiliq zor kölemde içkiridin adem yötkep, Hitayning Cenubi Şerqi Turkistandiki sanini köpeytişni başlidi (Şimalni mustehkemlep, cenupni kéngeytiş siyasiti).
3. 30 ming kişilik téz herketliniş qismini yéngidin qurdi. Mehpi saqçi, quralliq saqçi sanini keng kölemde köpeytti.
4. Yéngidin qurulğan Türk döletlirining iqtisadiy qiyinçiliqidin paydilinip, bu döletlerge iqtisadiy yardem berişni bahane qilip, Qazaqistan, Qirgizistan, Tacikistan ve Rossiye bilen atalmiş "Shanghai Kelisimi"ni imzalap, bu döletlerning etnik musteqilliqini qollimasliq toğrisida helqaraliq qanuniy küçke ige tilhet élivaldi. Jiang Zemin, Li Peng, Hu Jingtao ve Li Lanqing qatarliq Hitayning asasiy dölet rehberliri, bu Türki döletlirige arqa- arqidin ziyaret qilip, davamliq besim işlitip, ularning kilişimni heqiqi icra qilişini zorlidi. Şuning uçün iqtisadiy sodida ziyan tartsimu, çişini çislep ularning telivini qandurup, Uygur küçlirini basturuşqa urunup keldi.
5. Şerqiy Turkistanning musteqilliq herkitige zerbe berişni döletning eng muhim biheterlikni saqlaş siyasiti qilip tiklep, qet'ellerdiki teşkilatlarğa qarita buzğunçiliq ve casosluq herkitini zor dericide küqeytti.
Lékin, Hitayning qilğanliri dölet içide uning haliğinidek bolgan bolsimu, qet'ellerde u özining meqsitige toluq yételmidi. Hazir dunyada zoravanliqqa, milliy tengsizlikke yol qoymaydiğan éqim asasiy orunni egileydu. Hitayning Uygur helqining öz dölitini quruş herkitini quralliq basturişi ve bu mesilide başqa döletlerning içki işiğa qopalliq bilen arilişişi, uning gerezlirining emelge aşmasliqiğa sevep boldi. Şuning
bilen bir vaqitta, Türkiyeni merkez qilğan Türk dunyasi içki cehettin Uygur helqining musteqilliq herkitini qollap keldi ve zor maddiy ve meniviy yardemlerni bérip keldi. Bu Hitayning Uygur musteqilliq herkitini basturişiğa zor tosalğu boldi.
Bu qétim Şerqiy Türkistan milliy merkizining Istanbulda qurulişi, musteqilliq körisimizning yéngi bir basquçqa qedem qoyğanliqidin dérek beridu. Şundaqla Hitay callatlirining Uygur helqini herqançe qanliq qirsimu, herqançe pul heclep yétim haletke çüsürişke orunsimu, bu herketni hergizmu tosalmaydiganliqi ve Şerqiy Türkistanni menggü özining bir mustemliki ölkisi qiliş gerizining ahiri bir kün halak bolişiğa bérilgen bir carangliq höküm.
Milliy musteqilliq, helqimiz üçün yillardin béri qan töküp qurban berişlerdin qorqmay izçil halda davamlaşturup kelgen tüp arzu. Bizning bu ulug arzuyimiz, 20- asiri türlik sevepler tüpeyli emelge aşmidi. Lekin, 21- esiride bizning bu arzuyimiz çoqum emelge eşip, helqimiz öz milliy hoquqini öz qoliğa élip, dunyadiki başqa milletler bilen teng baraver halda, qeddi- qamitini kötirip yaşişi kerek. Şuning üçün, pütün dunyadiki Şerqiy Türkistanliqlar, bir merkezning etrapiğa uyuşup, kök bayraqni égiz kötirip, milliy musteqilliqini qolğa keltüriş üçün heqqani kürişimizni davamlaşturişimiz lazim!