1997-yil Uygur helqining démokratik herket tarihida yéngi sehne eçilğan yil bolupla qalmastin, belki ilim-pen, edibiyat sen'et, sport ve başqa türlerdimu zor neticilerni qolğa keltürgen bir yil boldi.
1997-yili qanliq Gulca Veqesidin" kéyin pütün dunya ahbarat vastiliri ve türlük siyasi ictimai guruplar hem cemyetler diq'qitini Yavropa ve Asiyaning otturisiğa caylişip, muhim giopolitic ehmiyetke ige bolğan mezkur Uygur Autonum Rayoni hemde bu rayonning qanuni igisi bolğan Uygurlarğa téhimu bekrek qaratti. Démek 97-yili dunya camaetqiligi Uygurlarni omumyüzlük tonuşqa yüzlengen muhim ehmiyetlik yil idi.

     1997-yili Uygurlar helqaraliq zor ehmiyetke ige mol neticilerni yaratti, Adil Huşur Hitay'ning Çang Cang deryasiğa tartilğan uzunliqi 670 mitir égizligi 403 mitir polat ağamçida 13 minut 48 secont netice bilen méngip ötup dunya cenis rekorti yaratti. Adil Huşur rohi Uygurlarning qet'i tiz pükmes rohni namayan qilip,Uygur helqiğe kelgüsige bolğan ümit ve işençni élip keldi. Adil Huşur bir milyard 300 milyon Hitaylarning rohi dunyasini "azsanliq millet qalaq millet." dep közge élinmayvatqan Uygur rohi aldida teslim boluşqa mecbur qildi. Şuning bilen birge Uygur helqining, Uygur rohining dunyadiki héçqandaq millettin qélişmaydiğanliqini hemde bu helqni hiçqandaq küçning yoq qilivitelmeydiğanliqini körsetti.

     Uygur yigiti Adil Huşur Uygurlarning qedimiy darvazliq enenisige varisliq qilip, Uyğurlarğa has bolğan darvazliq senetini dunyağa namayendi qildi. Uni hazir eng égizlikte maharet körsitip, téz sürette méngiş boyiçe dunya pozluq 1-nomurluq şehis dep eytiş mumkin.
      Ilim-pen cehette Şivitsariyede doktorluq onvaniğa erişken Amerikida post-dokturluq oquğan Murat Qadir Uygurlardin tunci bolup hémiye boyiqe 1997-yilkiq Amirika prizidentliq mukapitiğa erişti. Bu Uygurlaring ğerip dunyasida tunci qetim yuquri elimiy tetqiqat mukapitini qolğa keltürüş bolup hesaplinidu.

     Uygur yigiti Abduşukur pütün Hitay boyiçe ötküzülgen bokis musabiqisida uda ikki yil çimpiyon boldi. 1997-yili "Hitay Bokis Padişasi" dégen namni élip, Hitay boyiçe tengdaşsiz palvanğa aylandi. Uning polattek muşti aldida herqandaq Hitay baş igişke mecbur boldi.

     1997- yili Uygur usul çolpini Tursunay bilen nahşa çolpini Aytursun Kubada ötküzülgen dunya yaşlar fistivaliğa qatnişip ayrim-ayrim halda altun medalğa érişip sennet muhlislirini Uygur sennitige qayil qildi. Ularning éytqini ve oyniğini pütünley Uygurçe usul ve Uygurçe nahşa idi.

     Yene şuni körsütüp ötüş kérekki, Qazaqistan Cumhuryetide yaşavatqan az sandiki Uygurlarmu boş kelmidi. Uygur yigiti Hemitcan Tohtahun 97-yili Amerkida ötküzülgen helqaraliq çambaşçiliq musabiqiside yénik torlar boyiçe dunya çimpiyoni boldi. Eng qizziq yéri şuki, bu qetimqi helqilğuq musabiqide bu Uygur yigitning reqibi Hitayliq Hitay yigiti talişivatatti. Hemitcan Hitayliq mahirni urup, çeylep, maharet cehettinla emes belki kuq ve roh cehettinmu toluq yengip dunya çimpiyonluq altun kemirini başlidi. Hitayliq sporçilar uning aldiğa kélip uning qollirini siqip qayilliqini bildürgende, u ularğa özining Uygur ikenligini, Uygur aptonum rayondiki Uygur qerindaşliriğa özining bu ğelbe hevirini yetküzüp qoyuşni eytqanda, Hitayliqlarning yüzlri qizirip ketken. Bu yigit Almutiğa qaytqandin keyin muhpirlarğa ve camaetke: Özining Gulca yaşliri üçün dunya sehniside turup intiqam alğanliğini bildürgen.
Hemitcan Tohtahun 1991-yili Kievda sabiq SSSR boyiqe ikkinqi bolğan. Üq qétim Qazaqstan çimpiyoni, yavrupa boyiqe bir qetim ikkinqi bolğan.
1996-yili Amerkida ötküzülgen musabiqida ikkinçi bolğan uning inisi Perhatcanmu 1997-yili Qazaqstan çimpiyoni bolğan. U üq qétim Qazaqstan çimpiyoni bir qétim sabiq SSSR boyiqe yaşlar musabiqining çimpiyoni bolğan idi. Qazaqstanning yene bir Uygur yigiti Ahmet Celil 1997-yili Teyvede ötküzülgen yüzneqqe döletning Tay bokis musabiqisida ikkinçi orunni igelligen.
     Qazaqstanliq ataqliq şahmet mahiri Helil Hemrayef 1997-yili Almutida ötküzülgen közni yumup turup küp tahtida şahmet oynaş turi boyiçe biraqla 86 tahtida şahmet oynap Genis rekorti yaratqan. Uning bu neticisi eng qiziqarliq heverler teriqiside hever qilinğan.
1997-yili Qazaqstan Uygur tiyatiri Misirda dunya tiyatir köringige qatnişip laoryat atalğan idi. Yene Moskivaliq Uygur nahşiqi Murat Ili 1997-yili pütün Rusiye ve musteqil döletler hem dostluqi elliri boyiçe yaşlar eng söyüdiğan pop nahşiqiğa aylinip, zor şohret qazinip tilvezor ikranini künde digüdek igelligen. Uning "malçik foçit tambovi" (tambovğa berişni halaydiğan bala.) dégen nahşisi pütün musteqil döletler hem dostliqi boyiqe yaşlarning omumyüzlük éytidiğan nahşiğa aylanğan idi.
     Şuni qoşumçe qilip qoyuş zörürki, sabiq Sovet itipaqi Uygurliridin köpligen meşhur alimlar, akademik, doktorlar profesorlar, sennet erbapliri, pen erbapliri, ressamlar ve meşhur sortçilar yétişip çiq'qan bolup, elvette buning'ğa ayrim tohtuluş kerek.
Qazaqstanliq Uygurlardin Mahmut Omer 1956-yili helqara Olimpik Tenherket Yiğinida çariq   tiş boyiqe dunya çimpiyoni atalğan.
     Abdurişit Abdulla 2 qétim sabiq SSSR boyiçe bokis qimpiyoni bolğan.
     Zakir Tohti 1992-yili karate boyiçe dunyaning mutleq çimpiyoni bolğan.
     Omumen élip éytqanda 1997-yili Uygurlar üçün zor hatirleş ehmiyetige
ige unutulmas bir yil boldi.