Atalmish "Aptonom Rayonluq Partikom"ning sekritari Wang Lequan Hotende qilghan mehpi doklatining 5 – qismida, Hotendiki asasi qatlam yéza kadirlirining ornini almashturush, yeni éniqraq qilip éytqanda ularni öz yurtidin bashqa yurtlargha sürgün qilish mesilisi heqqide alahide tohtalghan bolup, Hotendiki siyasi jiddilikning mesuliyitini yéza – kent we mehelle derijilik Uygur kadirlarning gedinige artishqa tirishqan.

Wang Lequan öz sözide, asasi qatlam yéza kadirlirini bashqa yurtlargha sürgün qilishning sewepliri heqqide tepsili tohtulup kélip: "Yéza–Bazar kadirlirini omumi yüzlük almashturushni ishqa ashurshimiz kérek, çünki ular öz yurtida siyasi jehettin erkin emes, etirapidikilerning hemmisi uruq – tuqqan, yar burader we tonush – bilishliri bolghaçqa, amalsiz kéliwatidu, shunga ularni almashturush ishini 3 – 4 türkümge bölünüp tügitishimiz lazim, peqet rehbiri kadirlarnila almashursaq belkim mesile yenila hel bolmasliqi mumkin, çünki yéza – kentlerdiki adettiki kadirlarning hemmisila shu yurtluq, shunga bularnimu almashturmisaq mesilini hel qilalmaymiz" dep körsetken. Yeni Wang Lequan yéza – kent kadirlirining hökümetning qattiq basturush siyasitige taza masliship berelmigenlikidin we hetta öz yurtdashlirigha ziyankeshlik qilishtin bash tartiwatqanliqidin aghringhan. Toghrisini élip éytqanda, Hitay hökümiti yéza – kentlerdiki Uygur kadirlarning kompartiyege bolghan sadaqetmenlikige taza ishinip ketelmigen.

Wang Lequan yéza – kent kadirlirining sürgün qilinish sewebliri heqqide izahat bérip eynen mundaq digen: "Bashliq bolimen diseng, aldi bilen ishlepçiqirishtin tamamen we heqiqi yosunda ayrilishing we bashqa yurtlargha bérip wezipe ötishing kérek. Kadirlarni almashturushini yahshi keypiyatta élip bérish üçün, merkezning kadirlarni almashturush we bashqa yurtlargha wezipige teyinlesh heqqidiki téliwini keng kölemde teshwiq qilishimiz lazim. Néme üçün bundaq qilimiz? Buningdiki sewep, köpçilikke ishlepçiqirishtin ayrilghan azade hizmnet mohit yaritip bérish, shundaqla ulargha ghem – endishisiz, dadil we yüreklik halda hizmet qilish pursiti yaritip bérishtin ibaret".

Hörmetlik wetendashlar, Wang Lequanning yuqarqi sözliridin shu téhimu éniq körünüp turuptuki, yéza-kent kadirlirining kompartiyege bolghan sadaqetmenlikidin we semimiyitidin ançe memnun bolmighan kommunist Hitay hökümiti, bu biçare yéza kadirlirini öz – waqidin, yer – tupriqidin, uruq – tuqqan we yurtdashliridin tamamen ayrip yaqa – yurtlargha sürgün qilish arqiliq jazalandurushning konkirtni pilanlirini tüzüp çiqqan, yene bir jehettin Hitay hökümiti, yézilardiki Uygur kadirlarni, öz yurtida yurtdashlirigha yüz kelelmey kompartiyening siyasetlirini yahshi ijra qilalmaywatidu, bashqa yurtlargha yötkep ishletsek belkim yürikgi qétip tehimu sadaqetmenlik bilen hizmet qilar, digen qarahqa kelgen.

Belkim Wang Lequan bu sözlerni bayan qiliwatqanda, uning sözini tingshawatqan wali derijilik kadirlarnimu ghem besip çirayliri tatirip ketken bolsa kérek, Wang Lequan bu yuquri derijilik mensepdarlarni hatirjem qilish we ulargha yel bérish üçün mundaq dep tekitligen: "Bu yerde men wilayet derijilik kadirlar heqqide aziraq tohtulay, elwette, kadirlarni almashturush tüzülmisi omumi jehettin bir tutash bolidu, emma nöwette Hoten rayonida muqimliq hizmitining pewquladde jiddi bolushini nezerde tutup, Hotende wilayet derijilik kadirlargha tegmeymiz, shunga, "Menmu almashturush obikti bolup qalarmenmu?" digen endishini könglinglardin çiqirip tashlap, hatirjem halda hizmet qilishinglar kérek, nöwette yéza – bazar derijilik kadirlarla almashturush, toluqlash nuqtisi qilinidu".

Hörmetlik wetendashlar, Wang Lequanning bu sözliri, Hoten rayonida wilayet derijilik mensepdarlarning Hitay hakimiyitining yerlik helqni baturush siyasitini jan pidaliq bilen ijra qilip, hojayinlirini alahide memnun qilghanliqini körsetse, yene bir jehettin nöwette Hoten rayonida yuquri derijilik emeldarlar bilen asasi qatlamlardiki töwen derijilik emeldarlar otturisida kompartiyege itaet qilish jehette nahayiti çong perqining mewjutliqini körsetmekte, mahiyet jehettin bu, zawalliqqa yüz tutiwatqan kommunist hakimiyetning asasi qatlamlardiki tesirini we nopozini peydin – pey yoqutup, peqet sheherler bilenla çeklinip qéliwatqanliqini körsütüp turmaqta. Shunga buning hetirini çongqur hes qilghan Wang Lequan, asasi qatlamlardiki kadirlarning sanini qisqa muddet içide shiddet bilen ashurush kéreklikini alahide tekitligen. Wang Lequan bu heqte tohtulup, "Asasiy qatlam kadirlirini toluqlash hizmitini biz aldinqi bir mezgil içide bashlighan iduq, omumi jehettin élip éytqanda, yéza – bazar derijilik kadirlarni toluqlashta, nahayedin yuquri derijilik orunlardin yash, küçlük iqtidarliq kadirlarni tallap çiqip yézilargha iwetishimiz kérek, pirinsip jehettin biz asasi qatlam kadirlirining sanini bir hesse ashurishimiz lazim, bularning yerimi ishligende, qalghan yerimi dem élip nöwetliship ishlisun, yene bir qisim yoldashlarni bashqa yurtlargha iwétip terbiylep keleyli" dep bayan qilghan.

Undin bashqa yene, asasiy qatlamlardiki Uygur kadirlargha taza ishinip ketelmigen Wang Lequan, bashqa yurtlargha sürgün qilinghan Uygur yéza kadirlirining ornigha Hitay kadirlarni orunlashturush we asasiy qatlamlardiki Hitay kadirlarning sanini ashurush kérekliki heqqidimu alahide tohtalghan bolup, Wang Lequan bu heqte qilçe tep tartmay, "Yéza – bazar kadilirini toluqlashta, az sanliq miletler toplushup olturaqlashqan rayonlarda yéza – bazar kadirlirining nisbet jehette 3 ten ikki qismi az sanliq millet, bir qismi henzu bolushni tiriship ishqa ashurishimiz kérek" dep tekitligen.

Hörmetlik wetendashlar, Wang Lequanning bu bir eghiz sözi, pütün Sherqiy Türkistan helqining alahide diqqet qilishigha tegishlik bir mesile, Wang Lequanning bu sözi peqet Hoten rayoni üçünla emes, belki pütün Sherqiy Türkistangha qaritilghan, yeni Wang Lequan bu sözi arqiliq, kommunist Hitay hakimiyitining "Asasiy qatlam kadirlirini almashturush" digen niqap astida Sherqiy Türkistanning yéza – qishlaqlirihga keng kölemde Hitay köçmini yötkesh gherizini ashkarilap qoyghan.

Mesilen oylap baqayli, Hitay teripidin neshir qiliniwatqan "Xinjang Yilnamisi"diki sanliq melumatlargha asaslanghanda, nöwette Sherqiy Türkistan boyiçe 844 yéza – baza we bu yéza – bazarlargha qarashliq 10 mingdin artuq kent bar, Sherqiy Türkistanda yéza asasiy qatlam ´kadirlirining omumi sani 100 mingdin ashidu, eger Wang Lequanning diginidek, bu yéza kadirlirining 3 ten bir qismini Hitaylashturghan teqdirde, yillardin béri Hitay köçmenliridin hali halda yashap kéliwatqan yéza – qismini Hitaylashturghan teqdirde, yillardin béri Hitay köçmenliridin hali halda yashap kéliwatqan yéza – qishlaqlirimiz biraqla Hitay köçmenlirining hujumigha uçraydu. Hoten rayonini élip éytsaq, "Xinjang Yilnamisi"gha asaslanghanda nöwette Hotenning omumi nopusi 1 milyon 504 mingdin köprek bolup, buning içide Uygurlarning sani 1 milyon 461 ming, Hitayning 41 ming etrapida, bu 41 ming Hitaylarning 99 % ti sheher we nahiye merkezlirige jaylashqan, yeni Hoten rayoni Sherqiy Türkistan boyiçe Hitay köçmenlirining sanieng az rayonlarning biri bolup, Hotenning omumi noposining 98% tin köperekini Uygurlar teshkil qilghan. Yuqurida Wang Lequanning "Yéza – bazar kadirlirining 3 ten 1 qismi Henzu bolushi kérek" digen sözining tégige kirip çiqsaq, "Yéza – bazar nopusiningmu 3 ten 1 qismi Henzu bolushı kérek" digen mena çiqidu, buningdin biz Hitay hakimiyitining birqançe mezgildin bu Hoten rayonida ghrezlik halda qesten siyasi jiddilik peyda qilip, buni bahane qilish arqiliq Hoten rayonigha köplep Hitay köçmini yötkesh pilanini emelge ashurushqa urusnuwatqanliqini téhimu roshen körüwalalaymiz!