Yéqinda "Sherqiy Türkistan Informatsiyon
Merkizi", atalmish "Aptonom rayonluq partikom"ning
sekritari Wang Lequanning 1999 yili 12 ayning 17 küni
Hotende muawin walidin yuquri derijilik emeldarlar yéghinida qilghan
mehpi doklatining toluq tekistini qolgha çüshürdi. Wang Lequanning
mezkur doklati Hitay yézighida jemi 20 bet bolup, doklatning bash
qismigha, "Intayin Mehpi" digen söz ilawe qilinghan. Wang
Lequanning mezkur doklati jemi 15 piragirapqa bölüngen. Wang Lequan doklatining bahs qismida, atalmish "Aptonom
rayonluq partikom"ning 99 yili 8 ayning 16 küni
Hotenning muqimliq hizmiti heqqide mehusus yighin éçip, birqatar
"ghelbiler"ning qolgha keltürülgenlikini bayan qilip, Hoten
rayonidiki her derijilik emeldarlarning kompartiye körsetken
sadaqetmenlikini aghzi aghzigha tegmey mahtap kélip: "Hotende
aldinqi bir mezgil içide muqimliq hizmitide ghayet roz ghelbiler qolgha
keltürüldi, bu ghelbe asasen qolgha keltürülgini yoq, emma hizmetni
üzüp qoyushqa bolmaydu, düshmenge nepes alidighan purset
bermeslikimiz lazim, siler biz telep qilghan yölünüshni boylap
muqimliq hizmitini yenimu çongqurlashturushinglar kerek". Dep
tekitligen. Yeni Wang Lequan bu sözliri arqiliq, buningdin kéyin
kommunist Hitay hökümitining "Mumqimliq Hizmiti" digen niqap
astida Hoten rayonida yerlik helqqe qaratqan bésim siyasitini yenimu
küçéytidighanliqi heqqide bisharet bergen. Shuning bilen birge Wang
Lequanning sözide atalmish "Aptonom rayonluq partikom"ning 99
yili 8 ayning 16 küni Ürümçide Hoten rayoni heqqide
qandaqtur bir siyasi muddiagha yétish üçün biwaste halda süyqest
pilanlighanliqi we bu hil siyasi süyqestining "Aptonom rayon
partikom"ning biwaste qomandanliqida Hoten rayonidiki her derijilik
emeldarlar arqiliq pilanliq halda ijra qiliniwatqanliqi ashkare halda
otturigha çiqti, çünki Hoten rayonining siyasi weziyiti 99 yili 8
aydin étibaren tedriji halda keskinlishishke bashlighan idi. Wang Lequan sözining béshida yene özining bu
qétim Hotenge kélishtiki meqsidi heqqide tohtulup, "Qeti iradige
kélip, neçe 10 yildin buyan bolupmu 90 yildin buyan Hoten rayonida
düshmen ehwalining intayin éghir we murekkep bolushidek weziyetni tel
töküs özgetishimiz lazim, bu qétim bizning kélishtiki
meqsidimizmu mana mushu mesilini hel qilishtin ibaret" dep
körsetken. Yeni Wang Lequan öz sözide neçe 10 yildin buyan Hoten
rayonida "Düshmen" weziyitining murekkeplikidin söz qilghan,
bu yerde "Düshmen" digini kim? Elwettiki Wang Lequanning
düshmini yillardin buyan kommunist Hitay hakimiyitining zorawanliq
siyasitige teniçliq shekli arqiliq özlirining naraziliqlirini
bildüriwatqan Hoten helqidin ibaret. Çünki 90 yillardin kéyin
Hoten rayonida yüz bergen bir qançe zor siyasi weqelerni eslep
ötkinimizde, Hoten helqi héçbir zaman keng kölemlik bir "Zorawanliq"
yaki "Teroristik" heriket élip barmidi, 1995 yili Hoten
shehiride "7 iyol" weqesi yüz berdi, yeni 95 yili 7
ayning 7 küni Hoten shehiridiki 3 mingdin artuq Uygur Hitay
hökümitining Hotendiki "Béytulla Mesjidi"ning hatipi
Abduqeyyum Abdumejid qarimning wezipisini élip tashlighanliqigha
naraziliq bildürüp, Hoten wilayetlik memuri mehkimining aldida
teniçliq shekli bilen naraziliq namayishi ötküzgen idi, bu qétimqi
namayish Hitay hökümiti teripidin qanliq halda basturuldi. 99 yili
Hotenning Lop nahiyiside "9 - awghust" weqesi yüz berdi, yeni
8 ayning 9 küni Hotenning Lop nahiyiside Murtaza isimlik bir
Uygur yash Hitay hökümiti teripidin "Milliy bolgünçi"
digen töhmet bilen ölüm jazasigha höküm qilinip étip öltürüldi,
Murtazaning ailisidikiler hökümettin balisining jesidini qayturup
bérishni telep qilghan bolsimu, emma Hitay hökümiti ularning
téliwini ret qilip, jesetni qayturup bermidi, shuning bilen 10 mingidn
artuq Uygur nahiyilik helq hökümitining aldida teniçliq shekli bilen
naraziliq namayishi ötküzüp, hökümettin Murtazaning jesidini
ailisige qayturup bérishni telep qilghanda, Hitay hökümiti qolida
tömürning suniqimu bolmighan bu namayishçilarni qoralliq basturdi we
shunindin étibaren Hoten rayonida herbi haletni yolgha qoyup, keng
kölemde tutqun qilish herikiti élip bardi we köpligen bigunah yashlar
heqqide tutush buyruqi tarqatti, üstidin tutush buyruqi çiqirilghan
Küresh we Shireli bashçiliqidiki bir gurup Uygur yashliri amalsiz
halda yoshurunup yürüp Hitayning saqçi we eskerlirige qoralliq zerbe
bérish herikiti bashlidi. Dimek Wang Lequanning sözide "Düshmen"
diyilgenler, kommunist Hitay hakimiyitining zorawanliqigha teniçliq
shekli arqiliq naraziliqlirini bildürgen ashu bigunah Uygurlar idi. Wang Lequan mehpi doklatining bash qismida, buningdin
kéyin Hotende yürgüzilidighan siyasetning muhim nuhtisi qeqqide
tohtulup, "Men bu yerde iqtisadi hizmet qeqqide tohtalmaymen,
peqetla muqimliq hizmitini çöridigen halda pikir bayan qilmaqçimen,
buningdin kéyin qet'i tewrenmestin, "Qattiq zerbe bérish"
küçini ashurishimiz lazim, qattiq zerbe bérish kürishide, Shirélini
qoghlap tutushni asasi mezmun qilish kerek" dep körsetken. Wang
Lequanning bu sözi, buningdin kéyin Hoten helqining béshigha tehimu
çong balayi apetlerning kélidighanliqidin derek béridu. Wang Lequan sözide yene, Qeshqer rayonidimu Yasin
Memet bashçiliqidiki bir gurup yashning yoshurun halda Hitaygha qarshi
heriket élip bériwatqanliqi, Yasin Memet bilen Hotendiki Shirélining
Qeshqerning qaghiliq nahiyisidiki Ablikim Mehsumhajimning qolida birge
oqughan taliplar ikenliki we bu ikkisining munasiwiti barliqi, shunga
buningdin kéyinki asasiy nishanni Qeshqerdiki Yasin Memet bilen
Hotendiki Shirélini qolgha çüshürüsh ikenliki bayan qilindi. Dimek, Wang Lequanning bu sözi arqiliq, nöwette
Hitay hakimiyitige qarshi qoralliq kürshlerning peqet Hoten rayonidila
emes, Hotenge hoshna bolghan Qeshqer rayonidimu dawam qiliwatqanliqi
otturigha çiqti. |