Shanggangda neshir qiliniwatqan "Shindaw" gezitide, "Xinjang bilen Tibettimu "Bir Döwlette Ikki Hil Tüzüm"ni yolgha qoyush mumkinmu?" digen mawzuda bir parçe mulhize maqalisi elan qilindi. Mezkur maqalining mezmonigha asaslanghda, Amerika hökümitige qarashliq "Stiratigiye hem helqara tetqiqat merkizi"ning asiya ishliri tetqiqatçisi Mor ependi yéqinda, "Hitay hökümiti nöwette Shanggang we Awmunlarda yolgha qoyuwatqan "Bir Döwlette Ikki Hil Tüzüm" siyasitini kelgüside Tibet we Xinjanglardimu yolgha qoyush mesilisini oylushup beqishi kérek" digen pikirni otturigha qoyghan.

Mezkur maqalida mundaq dep bayan qilindi: "Zhounggo çong quruqluqida 50 din artuq az sanliq millet bar, bularning mutleq köp qismi Xinjang we Tibetke orunlashqan, Lama dinigha etiqat qilidighan Tibetler bilen Islam dinigha etiqat qilidighan Uygurlar bashtin – ahir kommunist Hitay hakimiyitining beshigha bala bolup keldi".

Amerikiliq mutehesis Mor ependi bu heqtiki qarahlirini bayan qilip mundaq dep körsetken: "Tibet we Xinjang rayonida dawam qilip kéliwatqan bölgünçilik heriketliri kommunist Hitay hakimiyiti üçün nahayiti zor bir tehdit bolupla almastin, belki Teywenning musteqilliqi emelge eçip qalsa, bu rayonlar pursettin paydilinip bash kötürüp çiqishi mumkin. Kommunistik partiye hakimiyet beshigha çiqqan 50 yildin buyan bu rayonlarda (Tibet bilen Sherqiy Türkistanda) milliy musteqilliqni meqset qilghan qarshiliq körsütüsh heriketlerni asasen qoral küçi arqiliq basturup keldi, bolupmu Henzularning Tibet we Xinjanggha kélip peydin – pey yerlishishigha egiship bu rayonlarda qozghilanglar tehimu köpeydi. Bu, tehimu köp azatliq armiyening bu rayonlargha kerip yerlishishige sewepçi boldi. Tibetlikler bilen Uygurlarning Beyjing bilen bolghan eng zor ihtilapi – kommunistik partiyening til we dini erkinlik jehetlerde bu helqlerge intayin yoz çeklime yoqup kelgenlikidin ibaret".

Amerikiliq Mor ependi Tibet we Sherqiy Türkistanni Awmin mesilisige birleshtürgen halda analiz qilip mundaq dep bayan qildi: "Eger biz Awminning asasiy qanuni bilen kommunst Hitay hökümitining Tibet we Sherqiy Türkistanda yürgüziwatqan til – yéziq siyasitini sélishturidighan bolsaq, nahayiti külkilik we zediyetlik tereplerni körüwalalaymiz. Awminning asasi qanunigha asaslanghanda, Awminning 450 ming noposining peqetla 10 %ni Portigaliyéliklerdin ibaret, shundaqtimu yene bu yerde Hitay tili bilen Portigaliye tili Awminning hökümet tili qilip bekitilgen. Undin bashqa yene Awminda tehminen 88 ming bashlanghuç ottura mektep oqughuçisi içide 40 ming neper oqughuçi içide 40 ming neper Portigal tilidiki mekteplerde we katolik dini mektepliride oquydu".

Mor ependi öz sözide yene, Shanggangda 1997 – yili 7 – ayning 1 – künidin étibaren "Bir Dölette Ikki Hil Tüzüm"ning ijra qiliniwatqanliqi, Teywenning bolsa kommunist Hitayning bu tekliwini bahstin – ahir ret qilip kelgenliki, eger kommunist hökümetning Awminda til we dini jehette körsetken keng qosaqliqini Hitaydiki az sanliq millet rayonliridimu körsetken teqdirde, Tibet we Sherqiy Türkistan kelgüside "Bir Döwlette Ikki Hil Tüzüm"ning yolgha qoyulup qélish ehtimalini mewjutliqini bayan qildi.