"Uçqun" heptilik gezitining hewiri: yengi yil kirgendin buyan, Germaniyede neshir qiliniwatqan bezi asasliq Türk metbuatliride, Sheriy Türkistanning nöwettiki siyasi weziyiti heqqide keng kölemde hewer – maqalilar elan qilindi. Dunya 220 ming ezasi bolghan "Yawrupa milliy Köresh" namliq ayliq resimlik jornalning 20000 – yili 1 – ayning sanida, "Hitayning Sherqiy Türkistandiki qiyin – qistaqliri " dégen mawzoda bir parçe siyasi maqale elan qilindi, mezkur maqalida, kommunist Hitay hakimiyitining Sherqiy Türkistanda pilanliq we sestimiliq halda Sherqiy Türkistan helqini atsimilatsiye qilip yoqutush siyasitini yürgüzüp keliwatqanliqi, Hitay hökümitining bir tereptin shunçe keng zémingha we mol tebii bayliqa ige bolghan Sherqiy Türkistanliqlargha qarita pilanliq tughut siyasitini yolgha qoyup, yene bir tereptin bu zémingha Hitayning içki ölkiliridin türkümlep Hitay köçmenlirini we mehbuslarni yötkep kélip yerleshtürüwatqanliqining, Hitayning yerlik helqni atsimilatsiye qilip yoqutush siyasitining bir parçisi ikenliki bayan qilindi. Mezkur maqalida yene, 1990 – yildin buyan kommunist Hitay hakimiyitining Sherqiy Türkistanda dini sahage qarita qattiq çeklesh we zerbe berish siyasitini yolgha qoyup, "Qanunsiz dini heriket bilen shugullandi" dégenni bahane qilip, köpligen bigunah kishilerni türmilerge tashlighanliqi we hetta ölüm jazalirigha höküm qilghanliqi qeyt qilindi. Mezkur maqalida yene, 1990 – yildin buyan kommunist Hitay hakimiyitining Sherqiy Türkistanda keng kölemde herbi maniwer ötküzwatqanliqi we Yawropadiki Uygurlarning Hitaygha qarshi namayish ötküzüwatqanliqi namayen qilinghan renglik foto süretler bérilgen. Undin bashqa yene Germaniyediki "Hafaza Teshkilati" teripidin neshir qiliniwatqan "Hafaza" jornilining 2000 – yilliq 2 – sanida, "Dunya Sherqiy Türkistanni Tuysun!" dégen temida çong jehimlik siyasi mulahize elan qilindi. Mezkur maqalining bash qismida, Sherqiy Türkistan Hitayning ishghali astidiki bir "Aptonom Rayon", asasliq Uygurlar yashawatqan bu rayongha "Xinjang" dégen bu nam kéyinki mezgillerde Hitaylar teripidin qoyulghan bolup, Hitay hökümiti teripidin "Xinjang Uygur Aptonom Rayon" dep atalghan bu zéminning esli igiliri Sherqiy Türkistanliqlardin ibaret" déyilgen. Mezkur maqalida Hitay qeqqide tohtulup mundaq déyilgen: "Hitay Helq Jumhuriyiti insan heqlirige tajawuz qilishni dawamlashturmaqta, ular pütün dunyaning naraziliqigha uçurap turupmu yene qilçe tep tartmay 10 minglarçe insanni öltürmekte. Peydin – pey dunyagha eçilishni meqset qilghan Hitay hökümiti, bezi shekilwazliq heriketliri arqiliq dunya jamaetçilikining diqqitini jelip qilish we bu arqiliq dunya jamaetçiliki aldida alliburun yoqutup qoyghan izzet – etibarini qaytidin tikleshke urunmaqta, emma Hitayning insani heq – hoqoqlargha qiliwatqan tajawuzçiliq qilmishliri, bu hil köz boyamçiliq siyasiti dunya aldida namayen qilip turmaqta. Hitayning türmiliride helen minglarçe siyasi mehbuslar qamaqliq yatmaqta, bu mehbuslarning köp qismi heçbir zorawanliq herikiti bilen shughullanmighan, peqetla "Hitay hökümitidin özlirining heq – hoqoqlirini teniçliq shekli bilen telep qilghan insanlardur. Bulupmu Hitay hökümiti özlining konturolliqi astidiki azsanliq milletlerge qarita intayin qattiq we rehimsiz siyaset yürgüzüp kelmekte". Mezkur maqalining bir paragirapida yene Hoten rayonining yeqinqi mezgillerdin buyanqi siyasi weziyiti qeqqidimu alahide tohtalghan bolup, bu heqte mundaq dep bayan qilinghan: "Hitay hökümitining zorawanliq siyasiti tüpeylidin, ötken yili 8 – ayning 9 – küni Hoten rayonining Lop nahiyiside 10 minggha yeqin yerlik Uygur Hitay hökümitige qarshi teniçliq bilen namayish ötküzgen idi, Hitay hökümiti bu weqeni bahane qilip, Hoten rayonida herbi haletni yolgha qoyup, yerlik Uygurlargha qaratqan besimini yenimu ashurghan idi, buninggha taqet qilip turalmighan 100 lerçe Uygur ghorurini we nomusini qoghdash üçün qoralliq qozghilang kötürüshke mejbur bolghan idi, emma bu Uygurlarning héli köp qismi Hitay armiyisi teripidin rehimsizlerçe etip öltürüldi, minglarçe Uygur qolgha elindi. Hzir bu rayonda Hitay eskerlirining yézimu – yéze yürüp heçbir sewep körsetmeyla qalaymiqan adem tutidighan, mal – bülkini musadire qilidighan ehwallar adettiki ishqa aylinip qaldi...qolgha elinghan bezi Uygurlar türmilerde iz – dereksiz halda ghayip bolmaqta". Yuqarqi maqalining bir paragirapida, Sherqiy Türkistan mesilisige birleshtürüp Tibetlikler heqqidimu alahide tohtalghan bolup, nöwette Tibetliklerning siyasi teqdirining Uygurlarningkidin ançe qelishmaydighanliqi, eçqandaq din we iriqni etirap qilishni halimaydighan Hitay hökümitining özlirining siyasi tüzülmisini saqlap qlish üçün, teniçliq usuli bilen heq – hoqoqlirini telep qilghan we hökümetke bolghan etirazlirini bildürgen kishilerni, "Dölet Biheterlikige Tehdit Saldi" dégen nam astida intayin eghir qamaq jazalirigha höküm qiliwatqanliqi bayan qilindi. Mezkur maqalining ahirqi abzasida, "Bu hil qiyin – qistaqlar peqetla Uygur we Tibetliklerning dini etiqadigha qarshi élip bérilghan heriket bolmastin, belki pütün din we erkinlikke qarshi élip bérilghan herikettin ibaret!" déyilgen. Yuqarqi maqalida yene kommunist Hitay hakimiyitining Sherqiy Türkistanning bashqa sahélirige qarita yürgüziwatqan besim we zulum siyasiti heqqidimu tepsili melumat bérildi. |