Edebiyat Gulzarliridin Möjiziler

|   Mua'arip   |  |   Edebiyat  |  |   Mulahize   |  |   Pelsepe   |  

 

  

Wetendiki 35 Kün

  Muhajirettiki bir Uygur xanimning anawetenge qilğan bir sayahat hatirisi

 
Ürümçi Xatirisi

Wetendin ayrilğinimğa top toğra tot yil bolğan idi,bir küni bir tonuşum arqiliq bir filmçi bilen tonuşup qaldim wetinim toğrisida sözlep beriwedim u Uygurlar toğrisida hojjetlik film işleşke qiziqidiğanliğini éytti emma uning bilen bille barğidek birersining gépini qilalmay ahiri özem beriş qarariğa keldim uning üstige men Ürümçi bilen Ğuljidin başqa jaylarni körup baqmiğaçqa wetenning hemme bulung puşqaqlirini aylinip çiqiş arzuyummu bar idi,emma ata anam we yeqin tonuşlirim hemmisi digüdek bu işning tolimu heterlik ikenligini éytip méni bu yoldin tosidi hetta beziler manga Xitay sizdin gumanlinipla qalidiğan bolsa maşina weqesi dep bahane qilip öltüriwétişimu mumkin qarap turup beş yaşliq oğlingizni yétim qilamsiz digendek geplernimu qildi, emma nimişqidu beriş niyitimdin peqetla yanğum kelmidi eger hemmila adem ene şundaq tewekkul qiliştin qorqsa biz biçare Uygurlarning işini kimmu qilar biz özimizge özimiz yardem qiliştin qoqup baş tartsaq başqilar qandaq yardem qilidu dep oylidim şundaqtimu içimge sel qorqunuç kiriwélip qorqup qaldim rastini éytqanda Xitayning tutiwelişidin emes yurekzade bolup ketken xelqni ziyaret qilişimğa qetilmisa quruqtin quruq barğinimning nime paydisi ? dep oylap qandaq qilişimni bilmey uluq Allağa seğinip manga toğra qarar berişni tilidim we bismillahi rehmani rehim dep şundaq quranni éçiwedim mundaq bir ayet çiqti:

Bu yerde hiçkimge uning heqiqet yolidiki yahşi işlarni qilalmasliğiğa yaki uni qorşap turğan yaman şarait tüpeyli qilalmasliğiğa bahane yoqtur biz çoqum yamanliq bilen küreş qilip heqiqet we yahşiliq izdişimiz kerak, Allning bizge Bergen pursetliri we yaratqanliri bizning şundaq qilişimizğa yeterlik şarait beridu, haywanlarğa qarap baqayli biz ularni körgende biz ularni qandaqmu hayat keçureler dep ensireymiz çünki ularmu öz duşmenliri bilen qorşilip turidu emma Alla ularning her birige ohşimiğan yaşaş pursetlirini bergen .

Dimek men berişim kérak dep piçirlidim öz özemge Alla heqiqet yolida mangğuçilar bilen bille passportimni élipla soyumluk tuğulğan makanimğa qarap yolğa çiqtim, beijingdin Ürümçige kétiwatqaç udulumdiki beijingliq Xitay bilen Uygurlar toğrisida paranglişip qaldim

Merkez Uygurlardin zadila hatirjem bolalmaydu didi u manga méning Uygurliğimni bilgendin kéyin, Néme üçün? Men çüşenmigen halette uni gepke saldim

Nimişke demsiz? Çünki Uygurlarning bek ğururi kuçluk hem milletçi kelidu he dise musteqil bolimiz dep beijingning béşini ağritidu, bir turup şu musteqil bolimiz dep otturiğa çiqqanlarni qip qizil sarangmikin deymiz, ular bizning qançilik kuçluk ikenligimizni zhongguning qançilik tereqqi tepip ketkenligini bilmemdikine? Unçilik tok tok Uygur digen qançilik gep u, teywenge musteqilliq bermeywatsaq, qeni teywen musteqilliq jakalap baqsuna zhonggu mawu özumning millititi dep oltürmay qirip taşliwétidu

Allah halisa mumkin bolmaydiğan nime iş bar? Allah'ning qudritining aldida Xitayning küçi digen nime idi dep oylidim içimde

Teywen jenida özenglarning milliti turup musteqil bolimiz deydu ayrimiçiliq qilidu, candadiki waqtimda bir Tai Wenliktin chineseemu siz? Dep sorisam hapa bolup men chinesee emes teywens Chinese bilen qet'i ohşimaymiz dep ketken idi biz Uygurlar siler bilen asman zimin perq qilidiğan tursaq musteqil bolimiz diyişning ejeplengüdek nimisi bar didim men

Biraq siler bek ajiz silerde ne qoral ne armi yoq siler üçün musteqil bolimen diyiş çuşep qalğandekla bir iş bir neççe yildin beri u yerde bu yerde koturulup beqiwedinglar zhongyang hemmini basturiwetmidimu, hazir Xinjangğa barsingiz körisiz Uygurlarni oşuq toşuk gep qilalmas qiliwettuq qeni kim unini çiqirişqa petinalaydikin burun biz xinjangni hatirjem emes dep beriştin qorqattuq hazir digen weziyet şundaq yahşi Uygurlarmu yuwaşlap qaldi

Yuwaşlap qalğan bolsa, nimişke merkez ulardin hergizmu hatirjem bolalmaydu dep qaraysiz?

Çünki Uygurlar teşiğa çiqarmiğini bilen beribir qosiğida bizge öçte

Men külüp kettim, we toğra deysiz siler we bizning otturimizda hiçqaçan inaqliq bolup baqmiğan didim.

Lékin bezi Uygur qizlar sizge ohşaş oylimaydu didi u : ularning bizning yigitler bilen toy qilidiğanlirimu bar

Ular amalsiz jan beqiş üçün şundaq qilğandu emma méning bilişimçe köp sandikiliri yenila hergizmu henzular bilen resmi toy qilmaydu

Buğu rast Uygur qizlarning çirayliq ikenligini demise henzularmu ular bilen birge otuş mumkin emesligini bilidu

Qariğanda Uygurlar közunglarğa peqetla siğmaydiken qaysi millet bekrek siğidu dep soridim men qestenge

Elwette az sanliq milletning hiçqaysini yaqturup keymeymiz, yaqturimiz ikki ayrilalmas milletler itipaqliği digenler hemmisi quruq gep bopmu heqiqeten Uygurlar bilen çiqişmaq tes,emma kazaklar nahayitimu yuwaş heq şunga ular bilen asan ziddiyet peyda bolmaydu

Qazaqning döliti barde bu teripini untup qalding didim men uning sözige ulap .

Ahir Ürümçige yétip kelduq emma qilçimu Uygur şehirige öz wetinimge yétip kelgendek his qilalmidim çünki etisi yenen yoliğa barmiğiçe köçida birmu Uygur körelmidim hemme yer huddi Xitayning şehiridekla miğ miğ Xitay bilen tolup ketken idi Ürümçi kengéytilip nurğun yengi binalar selinip kétiptu we ene şu binalar köçmen Xitaylar bilen toşup kétiptu Uygurlar bolsa dongkowruk yenen yoli etrapliriğa qapsilip ayrilipla çiqip qaptu Uygurlar özliri yasiğan nersilerni özlirige sétip azrap qolida desmisi barliri uşşaq tijaret qilip jiqraq desmisi barliri aşhana eçip tijaret qilip jan baqidiken şuni his qildimki Uygurning aşqan birdin bir xizmet restaurant arqiliq mijildap yamrap ketken Xitayning qosiğini beqip pul tepiş bolup qaptu dukkan yaki aşxana açqidek desmisi yoq nurğun namrat Uygurlar yenila köçilarda bazaar başquruştin qeçip yurup tijaret qilidiken dong kowrukte sewet bilen alma sétiwatqan peşmet sétiwatqan yaş balilarni qeri ayallarni bazaar başquruşning Xitaylirining urup nersilirini yerge tokup yalwurğiniğa qarimay pullirini tartilwélip sétiwatqan nersilirini dessep çeylep ketkenligini sel qarşiliq körsetkenlerni urup dessep tutup turuş orniğa sorep élip mangğanliğini öz kuzum bilen kördüm bu menzirini körgen herqandaq ademning içi serilmay turalmaytti, kördingizmu? didi bireylen: bu dölette saqçi digen qipqizil bulangçi.

Men nersiliri yenidiki azğine pul bilen qoşup tartiwélinğan 17 yaşlar çamisidiki bir balini yoşurunçe ziyaret qildim:

Ürümçige yerlik emes ohşimamsiz?

Yaq jenuptin çiqqanmen qérip qalğan ata anam bar, yurtta kün éliş mumkin emes bolup qaldi ya biz Uygurla oqisaq işqa almaydu unversit püttergen bezi tonuşlarnimu kördüm manga ohşaşla jénini baqalmay yürüdu, amal yoq bultur bir Xitay yahşi pul berimen dep aldisa bizning yurttin yigirme bala kiçigimiz on ikki yaş çongimiz 16 yaş 20 bala bortalağa şu Xitayning keynidin pahta terip medikarçiliq qilğini barğan iduq sapla Xitay olturaqlaşqan bir yeziğa apirip qoyiwetti nede musulmançe aşhana bolsun her küni bir Xitayning öyidin göş yimeymiz disek meynet qazinida quruq beseyni qaynitip bir tal moma bilen açiqip berdi amal yoq şu çağlarda şu Xitay sudugini bersimu içtuqmikin dep oylaymen bir ay ettigen saet 6 tidin qarangğu çüşüp héçnimini körelmigudek bolğiçe bir künmu dem alğuzmay işletti mundaqçe éytqanda qul qiliwetti ahiridi künligimizge 50 tiyindin pul bérip qoğlidi 50 tiyin 30 künde 15 koy bir ademning uç waq tamiğiçilik pul berdi digen gep ....

Hökümetke erz qilmidinglarmu?

Qanun şularning hökümet şularning tursa erz qilğan bilenmu aqmaydude

Amal yoq Ürümçi çong şeher bolğandiki n undaq undaq qilip kün otkuzgili bolamdikin dep Ürümçide heqning satraşhanilirini tazilap berip keçisi şu satraşhanilarda qonup yurdum kéyin özemge ohşaş yétimçi balilar bilen birlişip eski oydin birde yétip qopup tangga yasap sétip kün almaqçi bolduq emma bu héq bizge unimu qilğuzmaydu aran yasiğan nersimizni tatiwélip dessep çeyliwetkinini az dep yenimdiki azraq pulnimu tartiwaldi yene birer tijaretning epini qilğuçe aç yüridiğan gep aşhanilarğa kirip hal éytsaqqu Uygur lar birer waq tamaqni bikarliq beridu lékin ademning yuzi çidimaydiken yap yaş tot ezayim saq tursa, emma qandaq qilip jan baqimiz? peqetla çiqiş yoli tapalmidim bu dunya bizge kelgende şundaq qarangğu bolup kettiğu tang biz ye oğurluq qilmisaq ikki kilo hiroyin bilen tutulğan ma isimlik tunggan ayal Ürümçige pur ketti türmige alğini bilen ölüm jazasi berelmidi ete ogün heqning esidin sel kötürülgenda undaqlar para berse yene qoyiwétidu biz özimizning halal emgigi bilen yaşayli disekmu mumkin bolmisa, şunga bezi Uygurlar janni alqanğa élip beijingğa bérip aq tamakiçiliq qilidiken, ularning nimişke şundaq qilidiğanliğini emdi çüşendim. Uning geplirini anglap konglum bekmu yerim boldi,ularğa qandaq yardem qiliş kerak? az tola ihtisadi yardem lékin bu mengguluk qutuluş yoli emeste?

Çüştin kéyin yamanliq taqqa çiqip başqa şeherlerdin sersan bolup kelgen kembeğel Uygurlar rayonini ziyaret qildim

Tağning hemmila yerida tağdiki taşlarni kolap tizip yasiwalğan yöçuqliridin şamal kirip turidiğan oyler közge taşlinatti hetta pemidor qaçilaydiğan yeşik we eski solyaw haltilar bilen yasiwelinğan birneççe oyni körup hajethana ohşaydu dep oylap qaptimen içidin bowaqning yiğa awazzini anglap andin adem turidiğanliğa işendim köçidiki balilarning qasmaqliğidin çirayini ilğa qilğili bolmaytti hetta 11 ­ay kirip qalğan aşu soğuq künklerde ikki üç yaşlar çamisidki birneççe balining yalang ayaq oynap yurgenligini kördüm

Bu balilarni ata anisi yuyup qoymamdu? Tuğupla muşundaq qarimay taşliwetemdu ye? Dep soridim bireylendin

Hanqiz, nime dep yürisiz bu yerde bir çilek suni ikki yuenge sétiwalimiz özimizge içidiğan suğa pul yoq yuyidiğanğa nede didi u adem dongdiki bir su turbusini körsitip xéliqi yalang ayaq balilarning birining keynidin egişip öyige kiriwedim u öyning né öy né talaliğini bilelmidim her halda özliri yasiwalğan bir lay öçaq bilen bir dane qazini bar iken undin başqa ne çine ne kigiz ne yotqan körünméytti daq yerde yaş bir ayal eski latiğa yögeklik bir bowaqni émitip olturatti, bu balilarni ata anisi yuyup qoymamdu dep soriğinimğa hijil boldum çünki topida yétip qopidiğan balilarni yuyupmu ülgürtkili bolmisa kérak

Qançe balingiz bar? dep soridim yaş ayaldin

Bu quçiğimdiki bilen ikki, çong balam tot yaşta idi jarahet bésip kétip ölüp ketti sizni başlap kirgen hoşnimizning balisi didi u.

Talağa çiqip etrapimğa heyranliq bilen olişiwalğan kişilerning biridin soridim pes tereptin hökümet öyliringlarni çaqqili turuptiğu?

Şundaq hökümet yer bizning, köç dep aran salğan oylirimizni çéqiwatidu kéler yili tağning üsti teripidiki öylerningmu hemmisini çéqiwétip bağça qilidiken,

Öydin köçkininglar üçün hökümet tölem béridiğandu?

Nimilerni deydiğansiz başta tölem bérimiz köçunglar dep aldidi kéyin u pulni yer het élip kelsenglar berimiz didi u yer hetni béridiğanmu şu hökümet akam tursa şundaq qilip héqni bir tiyinsiz qoğlap çiqirişti.

Uning geplirini anglap yol boyi soyumluk tupriqimizdin boş yerlerni haliğançe igellep oy makan sélip kétiwatqan Xitay köçmenlirini körgenligim esimge keldi, ularni hiçkim qoğlimaydiken hetta bikarliq yer we oy berilidiken tala moşigi oy muşigini qoğlaptu digen şude nime digen ademning oğisini qaynitidiğan işlar bu konglum ğeş bolğan halda turupla qaldim del şu çağda aridin bireylen :

Hey xanqiz, bu yerde mundaq çetellikni egeşturup yurmey çapsan kétiweling awu yerde hewpsizlikni saqlaş orni bar, birer galwang çiqip bir Uygur qiz bir çetellikni egeşturup heqtin gep sorap yuruydu dep qoysa sizni çataq qilmisun yene, bu tereptin mangmay tağning keyni bilen aylinip kéting didi

Şundaq qilip u yerdin kettim .

Wetende idare jemiyet orunlirida işleydiğan birneççeylen bilen köruştum emma ular köz aldida bolup turğan öz közliri bilen körup turiwatqan naheqçiliqlarnimmu dep bergili unimidi çünki ular şunçilik yürekzade bolup ketken uning üstige bekmu umitsizlinip ketken bolup heqlirimiz üstide kureş qiliş aqmaydiğan işlar eng yahşisi Xitayğa sening rast dep özem künning sériğini körsem bolmidimu héq bilen nime karim deydiğan bolup qalğan idi şunga ularning köpinçisi huddi meslihetlişiwalğandekla: biz gongçendangning nenini yewatqan ademler körsekmu körmeske salmisaq bolmaydu diyişti bu ehwallarğa qarap könglüm qattiq ğeş boldi emma buni Şerqiy Türkistanning bolupmu Ürümçining pütün qiyapiti diyişke bolmaytti hoşallinarliq birla nerse din burunqidin kuçiyip ketken bolup burunqidek restaurantlarda içip yep olturuşlar israpçiliq aziyip qalğan idi, nurğun oqiğan iradilik ilğar Uygur yaşliri bilen uçraştim ularning hemmisila milli mewjutluq we didnni mewjutluqning hazirqi millitimizni saqlap turiwatqan birdin bir çiqiş yoli ikenligini yahşi çuşinetti. Qanun Şerqiy turkistanda peqet Xitay üçünlar xizmet qilidiğan bolğaçqa bu bir qisim etiqadliq sewiyelik ilğar Uygur yaşliri kesp we her jehette depsende qilinişqa we turluk tosalğularğa uçrawatqan bolsimu lékin yenila intayin umidlik we qeyser idi çünki ular Alla ğa we heqiqetke işinetti waqti kelse jénni tikip otturiğa çiqişqa teyyar idi uningdin başqa addi puqralar içidimu yağliq çigip yüzini maska bilen toriwalidiğan ayallar burunqidin neççe hesse köpiyip ketken bolup bu iş toğrisida bir ilğar yaş qizni mehpi ziyaret qildim

Zulum küçiyip ketkeçke xelq umidini pütünley Allahğa bağlidi buning bilen din küçiyişke başlidi emma puqralarning köpinçisi sewiyesiz hiç mektep yuzi körmigen dinni qandaq qobul qilişni nimining toğra islam yoli ikenligini bilmeydu peqet yüz közimizni torap perhiz tutup Alladin tilep yatsaq bir iş bolidu dep oylaydu emma özige özi yardem qilmiğan bekiniwélip özini özi qutqazmiğan milletni Allamu qutquzuşni halimas didi u manga

Uning gepliri orunluq idi emma Xitaylarning didnimizni yoqitiş üçün seliwatqan zulimining eks tesr körsitiwatqanliği ademni hoşal qilatti .çünki bu hal Xitaylarning Uygurlarni assimilatsiye qiliş meqsidini emelge aşuruş bu yaqta tursun ikki milletni téximu roşen perqlenduriwetken idi

Qolumda Xitay universitini püttürgen unwanim bar emma ular méni qara işqa saldi ottura mektepni püttürgen qosiğida tüzek omaç yoq qara qosaq Xitaylar manga başliq boldi qosiğimdiki bilimnimu işlitiş pursitige ige bolalmidim şunga xizmettin özligimdin çekinip öz aldimğa igilik tikleş qarariğa kélip yol izlep yürüymen mangiğu qara iş bolsimu çiqiptu, adette Ürümçide hazir Uygurla bolsa işqa almaydu iş mayaqta tursun işkiri ölkilerde Uygurlarğa yataq berilmeydu burun işqa orunlişiwalğanlarnimu şagang dep bir birlep qisip çiqardi u şagang digen nimisinimu aldi bilen Uygurğa işletti bu heq, peqet nahayiti az sandiki siqip çiqiray disimu ehtiyaj tüpeylidin siqip çiqirilmiğan qabiliyetlik kişilerla Xitayğa künde neççe mingni hoşemet qiliş bedilige orunlirini saqlap qalalidi didi u öz hayati toğrisida sözlep, uningğa eçindim emma uning ğururiğa we bizning awazini elişimizğa qoşulğanliq qeyserligige qayil boldum we uningdin pehirlendim, kéyin uningğa ohşaş xizmettin özligidin istipa bergen bir yigitni mexpi ziyaret qildim u nahayiti dindar bolup etiqadi kuçluk bolğaçqa qorqunçaqliqtin neri idi men uningdin nime üçün saqçiliqtin istipa bergenligini soriğinimda u mundaq didi:

Oquş püttürgendin kéyin qolumda unversitétni püttürgen diplom turupmu zadila iş tapalmidim tuqqanlarning saqçi idarisidiki bir Xitay tonuşqa para berişi bilen u yerge xizmetke orunlaştim emma zadila çidimidim turme Uygurlar bilen toşup ketken idi ular he disila siyasi jinayiti bar dep namaz otigen burut qoyğan saqal qoyğan Xitay bilen gep talişip qalğanning hemmisini tutup ekiriweridiken hetta bezi balilar özlirining nime jinayet otkuzgenliginimu bilmeydiken qara qosaq Xitay saqçiliri nimining siyasi jinayet ikenligini özlirimu bilmay turup közige siğmiğanla Uygurni tutup ekiriweridiken, uning üstige uning içidiki qiynaşlarğa adem balisi çidap bolmaydu tola hallarda Uygur saqçilarni qiynatquzidiken men hetta bezi ademlerning tayaqqa çidimay keynidin teret qiliwetkenligini kördüm, türmige kirip qaldimu boldi mudditi toşup qoyup berilgen teğdirdimu mengisige tok kaltekni tola yeqip béşini otqa qahlap muzğa tiqip delduş qilip çiqiriwetidiken hetta bezilerning jinsi ezalirini işlimes qiliwetidiken bu işlarğa qandaq insan balisi çidaydu ağrip qaldim dep bahane qilip astila bundaq iplas xizmettin çekinip çiqip kettim didi u .

Kéyin biz din toğriliq paranglaştuq, siz qurandiki telimlerni xéli yahşi bilidikensiz islam universitida oqiğanmu nime didim çahçaq arilaş.

Quranni özem oqiğanmen hem din oqiğan dostlirimmu bar, islam uniwersitini tilğa élip qaldingiz u digen pütünley munapiq terbiyleydiğan orun didi u

Siz qandaq bilisiz ? u mundaq didi:

Bir qétim islam unwersitida oquwatqan bir yaş bala bilen tonuşup qalğan idim, uningdin silerge dindin başqa yene nimilerni ugitidu disem elwette zhongguning siyasitini we markism pelsepesini dinni qandaq qilip markisim üçün milletler ittipaqliği üçün xizmet qilduruşni ögütidu didi yene uningdin undaq bolsa heqiqet bilen siyaset toqunuşup qalğanda heqiqetni sözliyelemsen? dep sorisam yaq undaq qilalmaymen deydu emise sening islam ugengining nölge teng boluptu didim.

U özining sözligenlirini filmçining filmğa elişiğa qetilğan bolsimu çetellerde oqup kirgen dinni alimlarning qolida din oqiğan qurandin yahşi melumati bar we şu seweplik neççe yil türmide yétip çiqqan bezi dostlirini manga tonuşturuşni ret qildi

Muşu kasetlar bilen tutulup qalsingiz Xitay ikki kün qiynisa kimning sizge gep qilip bergenligini paş qilip qoyisiz heqiqetni sözliginim üçün Xitay méni keçisi çaşqan bilen çusiğa qiynitip kündizi özliri qiynap oynaydiğan türmilirige solaydu mangiğu meyli emma sizge işenç qilip dostlirimni qurban qilmaymen didi u udulla

Sarangmu men paş qilip qoyup neççe ademning béşiğa çiqqandiki azap menggu tugimeydu emma türmidiki qiyin qistaq digen haman bir küni otup kétidu otup ketmigen teğdirdimu olup ketsek şehit bolimiz asanla hemmidin qutulidğan gep emma işeş qilalmiğan bolsa ihtiyari dep oylidim içimde we gep qilmastin kétip qaldim lékin kéyin men Ürümçidin ayrilidiğan çağda u özining tolimu ehtiyatçanliq qilip ketkenligige puşayman yep bekmu azaplinip ketti: bekmu dot ikenmen men bildim emdi ketsingiz menggu kelalmay qelişingiz mumkin uning üstige tutulup qalsingiz işpiyon dep qarilinip türmide yetiş mumkinçiligingizmu bar şundaq turup siz bir qiz bala turup qoqmiğan yerde men nimançila qorqup kettim?

Bir hisapta şundaq qilğiningizmu yahşi boldi işençilik ikensiz dostliringizning biheterligini özingizningkidin üstin kördingiz heqiqeten milli qehriman ikensiz heterge tewekkul qilalidingiz çünki siz digen qalidiğan adem dawamliq dekke dukkide kün otkizisiler uning üstige ikki balingiz barken sizge bir iş bolsa balilarğinu uwal, men bolsam kétimen men hazir dekke dükkide qalğinim bilen çegra atlisamla yene birneççe kündin kéyin qutulimen didim uningğa

Keyningizde adem bar her halda özingizge diqqet qiling didi u

Keynimge adem çuşsimu men uçraşqan tonuş we dostlirimni soraq qilsimu héçnimige érişelmeydu didim uningğa çünki men Ürümçide uçraşqan tonuş we dostlirimning hiçqaysi méning nime iş qilip yurginimni bilmeydu ular méni peqet oyniğili keldi dep bilidu men ziyaret qilğan ademler bolsa hemmisi digidek huddi sizdek köçida tonuşup qalğan hetta men isminimu nime iş qilidiğanliğinimu bilmeydiğan Uygurlar çirayidin başqa hiçnimisini bilmeymen siz hatirjem bolung didim uningğa

Şundaq qilip Ürümçidin ayrilip Qeşqerge qarap yolğa çiqtim


Qeşqer Hatirisi

Allaning méni Uygurlarning qedimi şehri Qeşqerni köruş pursitige ige qilğiniğa ming mertiwe teşekkur

Poyizdiki tört kişilik öy nahayiti kiçik iken hawa tengşiguçtin çiqqan awaz keçiçe quliğimni ağritip jenimni qoymidi, bu kiçikkine hanida men we flimçidin başqa esil kiyingen ikki Xitay sodiger bar idi ular bilen bille soda qilsa kerak paranglaşqili kirgen Tunggan kişi manga hedep Tunggan tarihini çüşendürüş bilen aware idi

Biz Tungganlar Zhongguda dinni jehette nahayiti erkin Uygurlarğa adette dinni kitaplarni biz neşir qilip berimiz emma hökümetning Uygurlarning dinni erkinligini nime üçün şunçe qattiq tutidiğinini çüşenmidim didi u

Silerning dininglardin başqa yeringlar Xitaydin perqlenmeydiğan tursanglar Xitayning dinni yoq qiliş arqiliq silerni yoq qilimiz dep aware bolişining hajiti yoqte, bizge kelsek Xitayning esli meqsidi mediniyitimizni yoq qiliş dep öylidim içimde .

Xéliqi Xitay sodigerler esli huyi boyiçe huddi etrapide hiçkim yoqtek he dise könglümni eleşturup gelini qirip tukiretti, uning üstige filmçini huddi balamdek keynimde egeştürüp yürüş barğanseri eğir kéliwatatti bilmidim Qeşqerge qaçanmu bériwalarmizkin ?!!

Poyizdin çüşüpla wogizal tamliriğa yézilğan yiğiliş qilişqa olişip gep qilişqa bolmaydu digen şoarlarni kördüm, köngülni ğeş qilidiğan nerse téxi bula emes idi şeher içige kiriwatqanda bu qedimi Uygur şehirige qaturulğan Mao'ning eng çong heykili közge taşlinidiken

Tunji kelişlirimu xan? dep soridi méning heykelge qarap aççiq we mensitmeslik bilen kölginimni körup qalğan ottura yaş oruq taxiçi

Tunji kelişim, didim men: Qeşqermu köçmen Xitaylar bilen qorşalğini turuptu biraq her halda Ürümçidin yahşi iken adem özini Uygur şehirige kelgendek his qilidiken

5, 6 yilning aldida Xitay Qeşqerde keçiliri yureklik mangalmaytti on Xitayğa bir Uygur tetiytti hazir bir Xitay bir Uygurni urup qanğa miliwetsimu saqçi kélip urğan Xitayni tutmay tayaq yigen Uygurni tutidu hey boldila gep qilsam gep tola eng yahşisi ağzimni yumiwalay muşu eğizning derdidin türmige kirgen adem azmu

Birneççe küngiçe birmu ademni ziyaret qilişqa purset tapalmidim, aşhanida tamaq yep olturup yengila türmidin çiqqan kelişken bir yaş yigit bilen tonuşup qaldim emma u awazini elişimizni edep bilen ret qildi :

Siyaset, islam we millitimiz toğriliq sözleş manga çeklengen, sizge hergizmu parang qilip beralmeymen, belkim siz bilmesligingiz mumkin Qeşqerde töwini 18 yaştin yuqurisi 35 yaşqiçe türmige kirip baqmiğan kim bar hemme yaşlar az digende 30 kün jiq digende 15, 20 yillik qamaldi menmu ikki yil yattim körmigenni kördüm hazir kallammu taza yahşi işlimeydu bu künlermu otup keter depla hayat qalğan bendimen nurğun ademler manga ohşaş ağzidin kétip din we adimilik üçün ançe munçe heqqani gepni heq bar yerde qilip qoyğini üçün türmide yatidu hazir men gep qilmaymen dep turup yene sizge işensem bolarmu bolmasmu dimeyla qalaymiqan sözlep qoydum zadi men ağzimğa taş seliwalmisam bolmidi, külmeng! Qeşqerde sözlimeslik üçün ağziğa taş séliwalidhiğan ademlermu xéli bar bu çahçaq emes .

Dora dukkinidiki qéri boway manga sözleş pursitimu bermidi

Siz sopimu? Qeşqerde bek sopi tola iken didim men yerlik dora sétiwalğaç uni gepke sélip

Men sopining arisida sopi kommunistning içide kommunist hökümet içide kadir hem sadiq xizmetçi ( uning bu gepini ğalça, paylaqçi munapiq méniside çüşendim )

Hökümet sirtida musulman! Uygur!

Uning bu sözliri gerçe çahçaqtek tuyulsimu manga Qeşqerdiki köp qisim suning éqişiğa qarap méngiwatqan Uygurlarning hayatini gewdilendürüp bergendek boldi we unum içimge çüşüpla ketti we aşu éğir jimjitliqni sörep dorihanidin çiqip kettim

Ğeş bolğan könglümge az tola medet tépiş üçün hemriyimni başlap mehmud qeşqirining qewrisige qarap yolğa çiqtim

Opal Mehmut Qeşqirining yurti jim jit riwayetlerdikidek buk baraqsan suning şildirlaşliri dereh yopurmaqlirining piçirlaşliri anglinip turidiğan güzel yéza iken meşhur turkologistning qewrisi aldida turup hayajan bilen uning rohiğa atap dua qildim, emma bir awaz he dep quliğimğa: qéni bizning aşu alimlirimiz ? hanliqlirimiz ? dep towlaytti

Hemme nerse ularning qewrisi bilen bille kömülüp ketti .. tügidi.. dep piçirlidim öz özemge nime üçün bundaq diginimni nimige aççiq qiliwatqinimni bu jawabimning toğra yaki hata ikenligini bilméyttim çarçiğan halda taqetsizlik bilen yurigimdim nerwillirimdin başqa jawap birer umitlik jawap ahturuşqa tirişattim emma köz aldimğa qewriler bilen bille olgen beden olgen memliket olgen mediniyet keliweliwatatti hemde nerwillirimni yurigimni ğajilap asta asta tirnaqlirimning uçiğa tarawatatti

Qebre aldidin kétişke aldiridim küzdiki topiliq yol şunçilik güzel idiki bu gezellik bedenlirimni silap manga elley nahşisi éytmaqçi bolatti, tosattin yol boyida üsti béşi topiğa milengen 7, 8 yaşlar çamisidiki rawap tutqan bir oğul balini körup qaldim u köçetlikte qoy beqiwatqan iken derhal maşinini tohtutup uning aldiğa keldim : rawabingni çalalamsen ?

Çalimen didi u, yüzliri dügilekkine kelgen buğday ongluk bu balining yoğan sebi közliri külüp turatti

Bizge bir pede çélip bergine

Bala un tinsizla rawabini yangritiwetti u deslepte tonuş taşway muqamiğa çaldi uning qaridap çak çak yerilip ketken kiçikkine qolliri rawapning pediside tinimsiz yugréytti

Uh ! kiçik taşway ! men asta toliwettim mektepke kiriş pursiti başqilardin muzika ügüniş pursiti bolmiğan bu padiçi bala méni yiraq taşway zamanisiğa élip ketti yaq élip ketmidi başqilar üçün tinimsiz aldiğa yugrewatqan zaman Uygurlar üçün téxiçe aşu taşway zamanisida tohtap qalğan idi, men zadila özemni tutiwalalmidim köz yaşlirim taramlap tokulişke başlidi bu hoşluq yaşliri idi mingliğan taşwaylar öltürülüp öy makansiz ige çaqisiz oquşsiz qaldurulsimu qan bilen teng tuğulup ölmey saqlinip kéliwatqan Uygur muzikilliri we aşu muzika retimliridiki mediniyet manga bu mediniyetni olturuşning mumkin emesligini piçirlawatti, yirtiq iginlik balining topiğa milengen qolliridin çiqqan güzel kuy : Uygur mediniyiti olmidi we menggu olmeydu dep piçirlawatatti .men kettim emma barliq umidlirim aşu balining hatirjem iştiyaqliq közliride topiğa milengen gödek qolliridin çiqqan we aşu güzel kuyde qaldi .

Etisi Qeşqerdin çiqip qağiliqtin ötüp teklimakan qumluqini ziyaret qilduq kéter yolimizda filmçi janggaldiki bir mazarni süretke almaqçi boldi yiraqtin mazarğa qaraydiğan şeyihning öyi bolsa kérek bir yalğuz öy körundi biz öy igiliri bilen körüşmekçi bolup yéqin barduq, men öy igisi qéri boway momay bilen salamlişip körüşüp kimligimizni çüşendürgendin kéyin qéri momay mazarning keynige ötüp yene üç momayni çaqirip çiqti :

Hey! Hiç iş yoq bu yaqqa çiqişsila !

Çişliri çuşup qalmiğan appaq yağliq sélip üstige doppa qonduriwalğan uç momay çiqti: biz silerni saqçimikin dep mokiwalğan iduq diyişti ular özre éytip

Nimişke? Saqçi bolsa nime bolidu? Didim men heyran bolup

Hökümet ikki ademni bir yerge kelmenglar deydu bügün biz tört momay bir yerge kélip qaptuq didi ular.

Bu gepni anglap ne kuluşumni ne yiğlişimni bilelmey qaldim : towa hudayim silerning yeşinglar bir yerge bérip qalğan tursa bu janggalda xélimu yalğuz jindek yaşaydikensiler bu hökümet sarangmu nime didim men

Hökümet qeri yaş dep ayrimaydu henim, sili bu yerni bilmeydiğan ohşayla

Rohim çuşken halda janggaldin qaytip keldim barğanseri terikkek bolup kétiwattim bezi işlarni adem körup çidap bolmaytti lékin niimu qilalaymiz qolimizdin néme kelidu? Öz göşümni özem yigidek bolup heyitka mesjidning aldida özem yalğuz bazarçilarni körüp aylinip yürginimde jume namizidin yanğan bir yaş yigit bilen tonuşup qaldim

Çet'elikmusiz ?

Hee Uygur çet'ellik- didim tongla, çünki hiçkim bundaq soal sorap baqmiğan idi

Uning bilen azraq paranglaşqandin kéyin uning dinni jehette yetişken bolupla qalmay penni jehttimu yetişkenligini pikirlirining pelsepiwiligining kuçluk ikenligini his qildim, tunji qétim guman ehtiyat işenmeslik digenlerni qayrip qoyup uni ziyaret qiliş mehsidim barliğini eniq éyttim

Boptu sizge işiney çirayingizdin xainğa ohşimaysiz ahir tebiilikingiz bilen méni qayil qildingiz her halda méni sétiwetmessiz çünki çetelikning Xitayğa xizmet qilidiğanliri bek tola, işqilip alla ğa tewekkul qildim - didi u .

Héytka etrapidiki qedimi Uygur uslubidiki Qeşqer mediniyitige has bolğan oylerni çaqidiken dep anglidim,bu rastmu?

Rast şundaq hojjet bulturla çüşken kéngeytip berimiz yéngilap bérimiz digen bahane bilen Qeşqerning alahidiligini yoq qilmaqçi hemme yerge Xitay köçmenlirini tiqmaqçi, u oyler Qeşqerning özige has mediniyitini weyran qilidu Qeşqerning Qeşqerligimu qalmaydu u çağda, ikki yilning aldida Qeşqerning etrapidiki oylerni hökümet tolem berimiz dep aldap çéqiwétip xelqqe bir tiyinmu tölem bermidi neççe ming xelq yuquriğa erz qilip hökümet işhaniliri erz bilen toşup kétiptu hökümet bu qétim héytka etrapidiki öylerni çeqip yene baş riği tépiwéliştin yaki xelqning naraziliğini qözğap birer qanliq weqe peyda qiliştin azraq éhtiyat qiliwatsa kérak héytka etrapidiki öylerge bérilidiğan tölem pulni hel qilmay turup u öylerni çéqişni tohtitip qoyğan ohşaydu emma haman çaqidu Xitay hazir tiğ üçini herhil usullar bilen mediniyitimizni weyran qilişqa qaritiwatidu sizningmu hewiringiz bar iken otkende Qeşqerde nurğun kitaplar öçuq aşkara köydürüldi bular bizning yurtimizda ikkinçi qétimliq mediniyet inqilawini başliwetti

Osma binladinning qoşunidin çiqqan Şerqiy Turkistan islam herkitining Uygurliriğa qandaq qaraysiz ?

Şehsen özemni élip éytsam ularni qilçimu hörmet qilmaymen, yene nurğun ademler şundaq qaraydu we yene beziler u biçarilerning mehsidimu wetenni azad qiliş idi teliyi tetur kélip qaldi, dep qaraydu,ular Xitayğa bir pay oq çiqiriş pursitigimu erişelmey emirning buyriği dep wetenni azad qiliş işliriğa işlitimiz dep Uygurlardin nurğun pulni bulap talap şu pulni binladinning yenida eskerlikni meşiq qilimiz dep koturup kétip mana emdi özlirining hayati bilen birge yoq qildi ularni hormet qilmasliğimdiki sewep hiç iştin hiç iş yoqla Uygurlarni terorst digen betnamğa qoydi Xitay bu bahane bilen bizni haliğançe öltiriwatidu

Şu qétimliq mehpi söhbettin kéyin men uning bilen hoşlişip hemriyimni egeşturup Qeşqerdin ayrildim Qeşqer! Riwayetlerdikidek epsaniwi körunidiğan bu şeher körunuşte bipayan qumluqtiki yantaqçi bowayning külümsirişidek illiq körinetti emma Xitaydin ibaret bu çong qurut uni terep tereptinn ğajilaşqa başliğan bolup başqa bir yat mediniyet Qeşqer mediniyitining riwayetlerge has güzeligini qopalliq bilen bulğaşqa başliğan idi

Qumluqtiki qeri momaylarning bizni saqçimikin dep mukiwélişi, qeni qaynap turğan kitappuruşning etrapidiki quliqini bizge ding tutqan ademlerge qarap qoyup boldila1 ­ dep bir uh tartip ağzining uçiğa kélip qalğan qandaqtu bir geplerni tukurigi bilen qoşup yutiwetip kétip qelişi . Yaş çirayliq dindar yigitning mendin soal sorimang ..Qeşqerde nurğun ademler ağziğa taş seliwalidu diyişi, mediniyetlik bilimlik yigitning ikki eğiz emiliyetni sözlep bergini üçün gerçe tewekkul qilğan bolsimu dekke dukkide qelişi . eh! gaça qilinğan tilsizlandurulğan insanlar ! ---poyiz Ürümçige qarap qözğaldi Qeşqer köz aldimdin yiraqlaşqa başliğanda Qeşqer yer yuzidin yiraqlap tekli makanning tegige petip kétiwatqandek tuyulup ketti we bu qorqunuçluq hiyali köriniş tenimni soğuq şurkenduriwetti

Poyizda Qeşqerdin Ürümçige kétiwetip yéşil közlük omaqqine bir Qeşqerlik qiz bilen tonuşup qaldim, u emdila 20 yaşning qarisini alğan bolişiğa qarimay yüzlirige keliştürüp girim qiliwalğan bolup bir Pakstanliqning keynide yürgen iken

Uning bilen toy qilamsiz ? dep soridim men

Bilmeymen, işqilip bu digen musulman, bizning né çirayliq qizlar kapir Xitaylarning keynide yüridu, nimişqa disingiz Xitaylarning jinsi télipi nahayiti ajiz asanla razi qilğili bolidu ançe japa tartip ketmeymiz uning üstige Xitaylarda pul jiq pulnimu loq loq beridu, Uygur yigitlerni toyğuzmaq tes uning üstige ularda hazir pul yoq uning geplirini anglap men nomus qilip kettim - nimişke bu yolda mangisiz? dep soridim men yene.

Méning ailem déhqan esli Xinjang Unversitiğa oquşqa kirgen idim ailem oquş hirajitimni peqetla qamdiyalmidi pul bolmisa oquş püttürup çiqsaqmu xizmet bolmisa oqiğanning nime paydisi uning üstige qiz bala bolğandikin ademning çirayliq çirayliq kiygusi kelidiken kimning heqtin qalğusi kélidu şunga ikki ay boldi oquştin çekinip kettim didi u

Ailingizdikiler bilemdu?

Bilmeydu, anam bilen dadam bilse qançe azaplinip kétar ular méni hazir oquştin sirt himet tapti dep oylaydu men bergen ançe munçe puldin hoş nede yurup nede turuşumnimu ançe sürüştürüp ketmeydu

Yene biraz paranglaşqandin kéyin Ürümçige yétip barğanda awazini bérişke qétildi we şu qétimliq ziyarette munularni sözlep berdi:

Bu qétim qişliq tetilde ailemge qaytip barsam dadam öyning töri tamliriğa Mao Ze Dong, Ding Xiao Ping, Marks, Englislarning resimlirini çapliwétiptu heyran bolup bu nimiş? Nimançe mehmanhana öylerge bu qérilarning resimini çapliwettinglar ? dep sorisam anam yügerp bérip işikni yepiwélip way undaq dime balam kişi anglap qalmisun hazir tamningmu quliği bar, ular bizning uluq zatlirimizken gongshédin mehsus her bir ailige öyünglarğa taqaysiler dep tarqatti deydu esli siyasi üginişni mektepte bizla qilamduqkin dep oylaptikenmen ular pütün yéza ezalirini her küni yiğinğa çaqirip siyasi terbiye élip baridiken her çarşenbe küni siyasi ugunuş qildurup her heptisi ahşu siyasetlerdin imtihan élip turidiken imtihandin otelmigenlerni idiyisi çataq dep téximu bek köp siyasi ugunuş qilduridiken nime mesileng bar tapşur dep qistaydiken mesilem yoq dise yalğan éyting jahil unsur deydiken dawamliq ularni yiğip namaz oqiğanlar qançe qétim namaz oqiğinini yézip tapşursun deydiken dadam qorqup kétip namaz oqumidim dep yéziptiken ular sen musulman turup zadi birer qétimmu namaz oqimidingmu yalğan dewatisen, rast sözligenlerge kengçilik qilinidu yalğan sözligenler qattiq jazağa tartilidu dep qorqitiptu şuning bilen dadam bir qétim uqmay oqup qaptimen dise dadamni towinamidin neççini yazğuzup buningdin kéyin öyide qeti namaz oqimasliqqa qol qoydurup qoyup bériptu. Biçare dadam her yili yazda barsam yeziçe haşarğa işleydu bir qétim dadam ağrip qélip haşarğa baralmiğanti orniğa anam bardi, téxi u haşarğa işlep kélidiğan yerge déhqanlar yénidin özliri pul çiqirip kirağa tolep işlep kelidu bir qétim dadam etisi haşarğa barğanda kirağa toleydiğanğa 13 koy pul tapalmay öydiki yéngi kégizni éçiqip sétiwetti biz borida öltürüp qopup yürduq, hökümet déhqanlarğa teriydiğan nersini belgilep béridiken dadam méning yérimde bundaq nerse ünmeydu dise unimay hökümet téri digen nersini mejbur tériğuzidu andin undaq nerse hosul bermise uni qerzge hisaplap öyde kala bolamdu qoy bolamdu közige çeliqqan nersini tartip çiqip kétidu héçnimisi yoqlarning üstige yil boyi qerz qilip yézip téximu jiq haşarğa işlitidiken

Bir qétim daduy déhqanlarğa mejbur qimmet bahada 10 tüptin köçet sétip bérdi bazardin erzan bahada alğili bolidiğan köçetni méning dadammu qimmet bahada sétiwaldi emma u köçetlerning birimu tutmay hemmisi ölüp qaldi ziyan yene şu biçare dadamğa boldi, siz oylap beqinga aça, men azraq bolsimu pul tépip ata anamğa yardem qilmisam bolamdu? bu yil qişliq tetilni tugitip mektepke qaytip kelsem méni biheterlik idarisidin çaqirip yezanglarda kimlerning dini küçlük bilidiğanliring bolsa dep bergin dadang öyde namaz oqumdu? Osama binladinni tonuydiğanlar uning gepini qilidiğanlarni kördungmu dep sorap yürüydu men : Osama bin ladinni ular bir bulungdiki yézida öltürüp nedin bilidu ? disem sen rast bilmemsen dadangmu bilmemdu? Yalğan gep qilma hiç bolmiğanda teliwizordin körgensiler dep sorawatidu, men towa hudayim dep külüp kétiptimen: dadam haşardin qerzdin qutulalmay yürse nediki geplerni qilidikensiler tok jiq kétidu dep adette özi tugul biznimu oyimizdiki eski teliwizorni héyt bayramdin başqa çağda körgüzmeydiğan tursa biz teliwizordiki işlarni nedin bileyli didim andin ular kuluşup kétip méni qoyiwetti


Ğulaja Hatirisi

Ğulja közümge Uygurlar şehiri we Xitaylar şehiridin ibaret ikkige ayrilip ketkendek köründi. Çünki üçderwaza tereplerde Xitay nahayiti köpiyip ketkini bilen qizil bayraq henzu bazaar terepler liqqide Uygur bolup biz barğan küni yekşenbige toğra kelgeçke bazar tolimu qizip ketken idi. Qiziq yéri u tereplerde birmu Xitayni hetta Xitay taxi çinimu körgili bolmaytti. Bireylendin bu toğriliq soriwedim u mundaq didi: Xitay hazir bizdin qorqmaydu bolupmu Ğuljida bek gepi çong bu tereplerge ötmesliktiki sewep Xitay ölsimu Uygurdin nerse almaydu Uygur sodiliqni özlirige özliri qilip pul tapidu Xitay digen hazir bu yerde yehudiğa ohşaş bosiğisining aldida Uygurning dukkini bolsa uningdin almay 10 km yiraqtiki Xitayning dukkinidin nerse alidu şunga bu terepke ötmeydu didi u

Ğuljida héçkimning awazini élişqa petinalmidim çünki ademler köçilarda manga işenmeslik bilen qarişatti hetta çetellik bilen kétiwatqinimni körgen yaş yigitler yüzümdin yüzümgila: Esit ! est! bizning Uygur qizlar nime bolup kétiwatidu hey !! dep tene qilişti beziler ğezep we meşirisini teşiğa çiqiralmay manga mihtek tikilip qarişatti. Hetta newre akamning ayalimu ağzimdin siyasetke yatidiğanraq bir eğiz gep çiqip ketkini üçün qorqup kétip méni bosuğidila yolğa saldi Ğuljida ademler hetta öyimizde tinğşuğuç barmikin dep özlirining öyigimu işenmeydiken birer éğiz gep tasadipi ağzidin çiqip kétip qalsa öz sayisidin özi hürküp tügimes dekke düke içide qalidiken. Bir kona sawaqdişimdin yoşurunçe bezi nersilerni sözlep bérişni sorisam

Méni bir tall balam bilen yoldişimning béşiğa çiqsun demsen ? beribir biz bu xehke teng kélelmeymiz Ğuljida hazir hökümet xehke he dise pul tarqitip işpiyon sétiwélip baridu. Héçkimge işengili bolmaydu méning ağzimni hergizmu açalmaysen xehke tola qalaymiqan gep qilmay tezraq kétiwal pokkide hainğa uçrap qalmiğan teğdirdimu birer kalwağa uçrap qalsang hökümet gep sorisa özining nime dewatqinini nimining satqinliq bolidiğini bilmeyla hemmini dep olturidiğan xehler bar dep turiwélip méning ağzimni açurmidi. Dimisimu men digen kétidiğan adem beribir qutuluş yolum bar emma ularni patqaqqa petip qalsa tartiwalidiğan kim bar?

Şunga Ğuljida uzaq türmay yéziğa çiqip 80 neççe yaşqa kirip qalğan çong apamni köriwétipla derhal kétiş qarariğa keldim şundaq qilip momam bilen peqet bir saetla bille bolalidim çünki bügün keçning aptowuzida kétişim, üstümdin guman tuğulup miş miş gepler hökümetning quliğiğa yetkiçe çégridin çiqip kétişim kerak idi. Momam méning nimige bunçe aldiraş kelginimni bilméytti u men turiwatqan döletke maşiniğa çüşüpla barğili bolidu newrem işi aldiraş bolğaçqa dawamliq kelalmaydu dep öylatti bu qétimqi körüşişimizning belkim ahirqi körüşüş bolup qélişini téximu bilméytti

Kelmisengmu sendin ming mertiwe razi idim balam qolung boşiğanda uzaq turidiğanğa kelar bolğiting balam didi u

Pütün bedinimge taralğan yiğa közlirimge yiğildi, men közlirimni küçep yoğan eçip çişlirimni çişlidim çanaqlirimdiki yaşlar udul yürigimge kélip qattiq bolup uyup qaldi, men küldüm : birneççe aydin kéyin yéningda uzaq turidiğan bolup yoqlap kelimen moma didim ene şundaq yalğan sözlap momamğa teselli berdim u sözlirimge işinip hatirjem qaldi hiç ah urmidi yene azraq uzun tursam partilap kétidiğanliğimni bilettim şunga tezla taxi çaqirip, momam bilen hoşlaştim kiçigimde manga tolimu çong köz yetküsiz bilinidiğan aşu azade mehelle, ongğul dongğul topiliq yol köz aldimda natonuş we yatsiriğan halda qarap turatti mehellidin çiqip ketkinimde huddi çüş körgendek momamni we aşu mehellini çüşümde körüp oyğinip ketkendek bolup qaldim.

Ürümçige kétiwetip yolda kelgiçe bir Ğuljilq sodiger bilen paranglaştim

Bizge kün almaq bek tes bolup kétiwatidu didi u ­ obdanraq tijaretning hemmisi Xitayning qolida, Uygurning qolida hazir desmimu qalmidi bankidin qerz alay dise yer het bilen bir ademni kepillikke tartisen deydu kepillik bergidek ademni qandaqmu tapqili bolsun Xitaylarğa kepillik tap dimeydu yer heti bolsila qerz beriweridu, Xitaylarğa şarit ong, Uygurlar rözi ramzanda aşhanilarni taqap qoysimu taqaqliq aşhaniğa ohşaşla baj toleydu Xitaylarğa bajda kengçillik bar içkiridin Xitaylar bu yaqqa köçmen bolup çiqsa hökümet her bir köçmen Xitayğa 30000 yuen neq pul béridiken uning üstige ularğa bikarliq yer zimin berilidu yeziğa berip déhqançiliq qilsa bikarğa yer bergenning üstige ularğa haşar yoq suni özliri haliğançe işliteleydu bizning déhqanlirimizdek bir tamçe suni sétiweliş üçün su talişip bir biri bilen jan tikip elişmaydu. Şuning bilen bir tiyinsiz ikki qolini sélipla içkiridin çiqqan mangliu Xitaylar ikki yildila bizge dada bolidu we bizni qul qilidu bu merezlerdin zadi qandaq qutuluşqa peqet la közimiz yetmeywatidiğu tang uluq Allah'ning çolisi tekken küni özi birnime qilmisa bu ejuji mejujilerdin qutulmaq tes didi u méning qiziqişlirimğa jawaben .

Ürümçige kelişimge ziyaritimni qobul qilğan bireylen bilen qayta köruşkinimde méni çapsanraq kétişke aldiratqili turdi u bekmu qorqup ketken bolup özining teşwişlinip uhliyalmaywatqanliğini méning sezilip qeliş ehtimalim nahayiti yeqin ikenliginila tekitléytti kallisida méni tezraq ketkuziwetiştin başqa nerse yoq idi emiliyette hazir méning esli hiyalimmu wetenge tartişip qiyalmasliq emes peqet saq salamet kasetlarni élip çiqip kétiştila qalğan idi nerwam kün we saetlerni tohtimay sanaytti aydurumğa yétip barğan halitimni tohtimay tesewwur qilattim tohtimay ulluq Alladin içimge qorqunuç salmasliqni tiléyttim heqiqeten qorqunuçtin hali boldim emma özemmu tonimaydiğan aşu gunahsiz ademler aldida gunahkar bolup qeliştin ularni balağa qoyuştin tolimu ensirep kétiwatattim biraq emdi jiddileşkenningmu paydisi yoq idi, başqa kelgenni körmey hemme nersige yüzlenmey amal yoq ariliqta hiç nerse qalmidi peqet tewekkulçilikla kerak hemme iş Allaning rehim şepqitige bağliq méni hatirjem qiliwatqan we qilip kelgen nersimu peqet birla u bolsimu Allah heqqaniyet üçün izdengüçilerni hergiz naumit qoymaydu digen aşu eqidige işiniş halas.

Keçligi yatiğimda biharaman olturup teliwizor kördüm emma teliwizorni éçişimğa çiqqan programma téximu nérwamğa tegip ketti teliwizorda bir çet'ellik fransuz oquğuçi zhongguluqlar toğrisida sözlawatqan iken u: zhongguluqlarning adimigerçiliki insanperwerliki nahayiti küçlük iken bir birige qizğin muamile qilipla qalmay çet'elliklergimu nahayiti qizğain muamile qilidu addisi yol sorap qalsaqmu özliri yetilep digen jayğa apirip qoyidu dewatatti epsuski bu oquğuçi eger Uygurlar özlirini Xinjangliq dise Beijingda yataq bermek tugul taxiçilarningmu taxiğa salmaydiğanliğini soğuq zeherlik sésiq muamila qilidiğanliğini eger özlirini çet'ellik dise hoşemet qilişip kétidiğanliğini bilmeydude aşu insanperwerlikmu? bu heq nimining insanperwerlik ikenligini bilemdu yaq ! ular peqet niqaplinişni hiligerlik qilişni bilidu çetelliklerning aldida yalğan hijiyip özlirini mediniyetlik körsetmekçi xelq arada obroy tiklimekçi bolişidu çünki 2008 ­yildiki olimpic üçün ular her küni hemme yerde çeteellerge qandaq tesir beriş toğrisida teşwiqat élip baridiken qeni dunya bularning qoliğa bir otup baqsun bularning insanperwerligini şu çağda körimiz u çağda bu millet başqa milletke adem siyaqida muamile qilamdikin? Zhongguluqlar ezeldin özlirini teşwiqat arqiliq kontrol qilidğan tursa qéni şu teşwiqat bolmisun ular aşu insanperwerlikni dorapmu qamlaşturalamdikin? Ularning qizğinliği teklimakan qumluğidiki compartiyedin başqa hiçqandaq ademge qandaq körunuş toğrisida hicqandaq terbiye élip baqmiğan addi Uygur déhqanning bir künluk işini taşlap birdin bir hemrahi bolğan eşigini aç halda janggalğa bağlap qoyup ezip qalğan ikki çetellikke( men we filmçi) yol başlap bergendiki qizğinliğining aldida nime digen hunuk we yalğan he?! Men teliwizorni öçuriwetipla közumni mehkem yumup zormu zor uhlaşqa başlidim.

Manga yardem qilğan méni tonumaydiğan aşu ademlerning men bilen köruşkendin kéyin şunçilik umitlinip ketken idiki buni körüp tolimu qiyin ehwalda qaldim çünki ular méni mehsus terbiylengen jasus dep çüşinip bizning kureşlirimiz tohtap qalmaptu téxi emdi başliniwétiptu dep oylidi ularğa özemning hiçqandaq alahide terbiylenmigenligimni peqet bir qétimliq Uygurlarning rial hayati toğrisidiki hojjetlik filmni işleşke yardemçi bolup kelginimni herqançe qilipmu çüşendürüşke amalsiz qaldim uning üstige ularning umitlengen qelbini ağritqum kelmidi, qarang xelqimiz çet'eldiki erkin qérindaşliridin neqeder çong umitlerni kutidu he?! Hemde ular öz qehrimanlirini neqeder uluğlaydu we soyidu he?! Lékin biz nime sih qilip beraliduq we qilalawatimiz ? qisqisi méning qolumdin nimimu kelsun? Emma birla nersige işinimen yeni Allaning pursetliri çeksiz eger bizde toğra niyet we tirişçanliq we qurban bériş rohila bolidiken nurğun işlarni qilğili bolişi mumkin, men öz özemge ene şundaq teselli berimen we her bir Uygurdin şuni umit qilimen bizge musteqilliqtin umit qalmiğan teğdirdimu öz hoquqlirimiz we erkinligimiz üçün kureş qilişta we ğelbe qilişimizda çoqum nahayiti çong umit bar dep qaraymen nahayiti şepqetlik we hemmidin qudretlik bolğan Alla! Men sizning manga millitim üçün kiçikkine tilğa alğuçiligi yoq bolsimu xizmet qiliş pursiti ata qilğiningizğa milyonlap teşekkur bildurimen hem sizning bizning tiligimizni çoqum beridiğanliğingizğa çeksiz işinimen çünki siz mehri şpqetliksiz! hemmige qadirsiz! hemmidin uluqsiz ! siz heqiqetsiz!

Tügidi